Europejski Trybunał Praw Człowieka popełnił w sprawie Lambert błąd co do prawa

Rozstrzygnięcia dokonywane przez ludzi nie są nieomylne, nawet jeśli wymierza je Europejski Trybunał Praw Człowieka, określający się mianem „sumienia Europy”. Wszystko wskazuje na to, że Trybunał popełnił oczywisty błąd co do prawa w głośnym ostatnio wyroku w sprawie Lambert, w niewłaściwy sposób nawiązując do własnego orzecznictwa. Trybunał orzekł w sprawie Lambert, że władze francuskie mają prawo zaprzestać sztucznego nawadniania i żywienia znajdującego się w stanie minimalnej świadomości Vincenta Lamberta.

ETPC w uzasadnieniu wydanego orzeczenia opierał się zarówno na tekście Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, jak i na własnym orzecznictwie. Jednym z najważniejszych wyroków, do których Trybunał nawiązywał, było wydane 9 marca 2004 r. orzeczenie w sprawie Glass przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (61827/00), które Trybunał przywołał aż pięć razy. Podobnie jak w sprawie Lambert, w sprawie Glass matka dziecka hospitalizowanego z powodu zaburzeń oddychania zaskarżyła decyzję zespołu medycznego, aby wbrew jej woli podać wysoką dawkę morfiny mogącą skutkować śmiercią. Lekarze zdecydowali, by nie podejmować się reanimacji w przypadku wystąpienia kryzysu oddechowego. Podobnie jak w sprawie Lambert, matka pacjenta wniosła skargę do ETPC, chcąc bronić życia swojego syna w obliczu rozstrzygnięcia dokonanego przez lekarzy.

Rozstrzygając sprawę Glass Trybunał orzekł, że „decyzja organu władzy publicznej oddalająca sprzeciw drugiego skarżącego względem proponowanej terapii w sytuacji braku zatwierdzenia tej terapii przez sąd stanowi naruszenie artykułu 8 Konwencji”. W związku z tym Trybunał jednogłośnie stwierdził że „nastąpiło naruszenie artykułu 8 Konwencji.” W konsekwencji, lekarze powinni bądź uszanować decyzję matki, bądź otrzymać zgodę sądu na zastosowanie terapii.

To precedensowe orzeczenie stwierdzające naruszenie Konwencji stanowi argument wspierający stanowisko rodziców Lambert. Wielka Izba Trybunału stwierdziła jednak w przy okazji wydawania orzeczenia sprawie Lambert coś zgoła przeciwnego, błędnie deklarując, że w wyroku Glass „Trybunał uznał, że nie nastąpiło naruszenie artykułu 8” (par. 138). Ten błąd pojawia się w „ogólnych ustaleniach” poczynionych przez Trybunał w wyroku Lambert. Nie da się dokładnie określić, jaki wpływ błędne rozumowanie Trybunału miało na dokonane przezeń rozstrzygnięcie, ale pozwoliło ono Wielkiej Izbie stwierdzić, że w żadnej z wymienionych przez nią spraw, w których stan faktyczny i stan prawny wykazywał podobieństwo do sprawy Lambert nie stwierdzono naruszenia Konwencji (par. 139).

Trudno wyjaśnić ten oczywisty błąd. Jak to możliwe, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w tak delikatnej materii, mógł zignorować własne orzecznictwo, wprowadzając istotny błąd w sam rdzeń swojej argumentacji? Jakie będą skutki tego wyroku?

W obecnej sytuacji nie istnieje możliwość zaskarżenia wyroku. Decyzja podjęta przez Wielką Izbę jest ostateczna. Regulamin Trybunału zapewnia możliwość „naprawienia błędów pisarskich, błędów w obliczeniach lub oczywistych pomyłek” (paragraf 81), ale ta procedura nie pozwala na sprostowanie błędów co do prawa. Regulamin Trybunału zapewnia także rewizji wyroku (paragraf 80), czyli ponownego rozpatrzenia sprawy w przypadku „odkrycia faktu, który ze swej istoty może mieć decydujący wpływ i który w momencie wydania wyroku był nieznany dla Trybunału i nie mógł być znany stronom”. Także ta procedura jest w sprawie Lambert trudna do zastosowania, ponieważ błąd Trybunału nie stanowi „nowego faktu”.

Brak jest procedury pozwalającej sprostować błąd co do prawa popełniony przez Wielką Izbę - autorzy regulaminu ETPC nie przewidzieli bowiem, że taka sytuacja w ogóle może mieć miejsce. Niemniej jednak, nie można sobie wyobrazić, by ten błąd nie został usunięty.

Niewykluczone, że w dyskusji dotyczącej zgodności z prawem wydanego orzeczenia podniesiony zostanie argument, że znaczenie prawne posiada tylko sentencja wyroku wydanego przez Trybunał, a błąd w przedstawionym rozumowaniu nie wpływa na jej ważność. Trybunał musiałby w tej sytuacji przyznać otwarcie, że jego decyzja nie musi ściśle wynikać z przedstawionego uzasadnienia. W istocie bardzo często ETPC, po orzeczeniu co do meritum, buduje argumentację w ten sposób, by w sposób wtórny wyjaśnić dokonane już rozstrzygnięcie. Ta metoda rozumowania mogła stworzyć okazję do pojawienia się błędu.

Błąd popełniony przez Trybunał przypomina nam, jak omylne są rozstrzygnięcia dokonywane przez ludzi. Właśnie z powodu zawodności ludzkiej sądów Trybunał powinien powstrzymać się od podejmowania decyzji decydujących o życiu i śmierci niewinnego człowieka.