Kolejne sprawy dotyczące związków osób tej samej płci trafiły do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) rozpatrzy dwie skargi podważające obowiązującą we Włoszech definicję małżeństwa, jako związku kobiety i mężczyzny.

W przyjętej do rozpoznania sprawie OLIARI i A. przeciwko Włochom oraz Gian Mario FELICETTI i inni przeciwko Włochom, dwie pary osób tej samej płci podnoszą zarzut, że obowiązujące we Włoszech przepisy prawne nie przewidują możliwości zawarcia przez osoby tej samej płci małżeństwa ani innego związku cywilnoprawnego, co stanowi – w ocenie skarżących – przejaw dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. W drugiej ze spraw, Francesca ORLANDI i inni przeciwko Włochom, skarżący podnoszą zarzut, że włoski urząd odmówił uznania ich małżeństwa zarejestrowanego za granicą i – podobnie jak w pierwszym przypadku – zarzucają niemożność formalnego uznania ich związku w inny sposób. W obu sprawach skarżący powołują się na przepisy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w szczególności na artykuł 8, zapewniający poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, artykuł 12, gwarantujący prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny oraz artykuł 14, zakazujący dyskryminacji.

Powszechnie przyjmuje się, że przepisy Konwencji nie nakładają na państwa-strony obowiązku rozciągnięcia definicji małżeństwa na pary homoseksualne. Wynika to expressis verbis z art. 12 Konwencji, który przyznaje prawo do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny wyłącznie mężczyznom i kobietom (Schalk and Kopf v. Austria n°30141/04). Jednakże, w świetle ostatnich poczynań Trybunału istnieje obawa, że – wbrew literalnemu brzmieniu Konwencji – Trybunał w drodze kreatywnej wykładni stworzy nowy obowiązek sygnatariuszy Konwencji, zobowiązujący państwa-strony Konwencji do formalnego „uznania związku” danej pary, powołując się na przesłankę niedyskryminacji ze względu na orientację seksualną.

Obawy te wynikają z tendencji, która dała o sobie znać w jednym z ostatnich wyroków Trybunału. ETPCz w sprawie Vallianatos and others v Greece (n° 29381/09 and 32684/09) orzekł, że „pary homoseksualne są w stanie tak samo jak pary heteroseksualne stworzyć stałe, stabilne relacje”. Stwierdził także, że uprawnienie par homoseksualnych do „oficjalnego uznania ich związku przez państwo” jest elementem ich prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego, chronionych przez art. 8 Konwencji (§§ 81 i 90). W konsekwencji, brak możliwości zawarcia przez pary homoseksualne związku małżeńskiego albo innego związku cywilnoprawnego może zostac uznany za przejaw dyskryminacji. Trybunał w rozpoznawanej sprawie stwierdził naruszenie przez Grecję przepisów Konwencji, ponieważ prawo do zawarcia związku cywilnoprawnego przysługiwało wyłącznie parom heteroseksualnym i stwierdził istnienie szczególnego obowiązku państwa do uznania związków jednopłciowych, odwołując się do zasady niedyskryminacji. Grecja utrzymywała, że celem cywilnoprawnego związku partnerskiego jest przyznanie prawnego statusu rodzinom, w których rodzice nie chcą zawrzeć związku małżeńskiego. Jednakże Trybunał uznał, że państwo musi koniecznie uwzględniać rozwój społeczeństwa i zmiany w percepcji postrzegania stanu cywilnego w zależności od okoliczności i związków, w tym fakt, że nie istnieje tylko jeden sposób, lub jeden wybór, jeśli chodzi o życie rodzinne i życie prywatne (§ 84). Konsekwentnie, w ocenie Trybunału, pary homoseksualne, nawet jeżeli nie zamieszkują wspólnie i nie posiadają dzieci, „mają te same potrzeby w zakresie wzajemnego wsparcia i pomocy jak pary heteroseksualne” (§ 81).

Nie można zatem wykluczyć, że w sprawach wniesionych przeciwko Włochom, Trybunał, bazując na zasadzie niedyskryminacji, nakaże Republice Włoskiej utworzenie nowej instytucji, umożliwiającej parom homoseksualnym zalegalizowanie ich związku. Taki wyrok będzie de facto skutkował nałożeniem podobnego obowiązku na wszystkie państwa członkowskie Rady Europy, które jak dotąd nie uznają oficjalnie relacji wiążących pary homoseksualne, w celu zaspokojenia ich „potrzeb w zakresie wzajemnego wsparcia i pomocy”.

Jeżeli Trybunał stwierdzi istnienie prawa do "oficjalnego uznania związku" homoseksualnego, czyli prawa do zawarcia związku cywilnoprawnego dla osób tej samej płci, to kolejnym krokiem Trybunału i zwolenników lobby LGBT będzie zrównanie statusu prawnego związków homoseksualnych z małżeństwem. Jedyne różnice pomiędzy małżeństwem a innym związkiem cywilnoprawnym będą dotyczyły zakresu obowiązków wynikających z danego związku: małżonkowie będą mieli takie same prawa jak partnerzy związku cywilnoprawnego, ale więcej obowiązków.

Choć wyżej opisany scenariusz wydaje się, niestety, logicznie wypływać ze wcześniejszych wyroków Trybunału, to jednak nie wszyscy sędziowie ETPCz popierają aktualną tendencję do rozszerzania katalogu tak zwanych „praw LGBT”. Niektórzy wciąż bronią naturalnej tożsamości rodziny wskazanej w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz w Konwencji o Prawach Dziecka, uznając, że rodzina jest „podstawową komórką społeczeństwa” i „naturalnym środowiskiem rozwoju i dobra wszystkich jej członków, a w szczególności dzieci”, bowiem to właśnie dzieci – lub ich potencjalne pojawienie się na świecie – są jedynym powodem, dla którego małżeństwa i rodziny są uznawane i wspierane przez państwo.

Czy związek dwóch mężczyzn nie mieszkających razem może zostać uznany za "rodzinę"? Trybunał udzielił na to pytanie pozytywnej odpowiedzi, odwołując się do ochrony przewidzianej dla "życia rodzinnego", zakazu dyskryminacji w stosunku do innych rodzin i bazując na istnieniu pomiędzy dwiema osobami stosunku seksualnego i afektywnego. Rzeczywisty problem sprowadza się zatem do określenia definicji rodziny i roli państwa w tym zakresie, a mianowicie czy państwo uznaje dane stosunki za "rodzinę", w zależności od sytuacji społecznej, czy też naturalna rodzina jest instytucją pierwotną w stosunku do państwa i jego decyzji.