Analiza projektów ustaw autorstwa posłów TR zmieniających ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania; druki 2171 i 2482

Twój Ruch ponawia próby usunięcia symboliki religijnej z przestrzeni publicznej, które wcześniej podjął w lutym b.r. Pod wpływem negatywnych opinii, projekt tamten został przez autorów wycofany 8 lipca 2014 r. Obecnie znowu wystąpiono z podobną inicjatywą.

 

 

Zakaz symboli religijnych w budynkach publicznych

Kolejną próbą przeforsowania rozwiązań antagonizujących relacje państwa i Kościoła jest projekt ustawy z 17 grudnia 2013 r. nowelizujący ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (druk 2171; dalej: „ustawa”). W projekcie postuluje się dodanie do art. 10 tej ustawy dwóch nowych ustępów o następującym brzmieniu:

 

"2. Wszelkie uroczystości państwowe, cywilne i wojskowe mają charakter świecki. Udział osób pełniących funkcje publiczne w ceremoniach religijnych ma charakter prywatny i dobrowolny.
3. Zabrania się wieszania symboli religijnych w budynkach będących siedzibą władz publicznych Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych budynkach publicznych, z wyjątkiem budynków zarządzanych przez kościoły i inne związki wyznaniowe."

 

Autorzy nowelizacji utrzymują, że celem ustawy jest "doprecyzowanie konstytucyjnej zasady neutralności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych wyrażonej w art. 25 ust. 2 Konstytucji RP". Posłowie TR uważają, że neutralność światopoglądowa władz publicznych w RP ma charakter iluzoryczny, na co dowodem ma być "obecność krzyży łacińskich w miejscach będących siedzibą, miejscem urzędowania osób sprawujących władzę publiczną (...)".

 

Projektodawcy bezpodstawnie forsują w ten sposób alternatywną wersję art. 25 ust. 2 Konstytucji RP twierdząc, jakoby zawierała ona "zasadę neutralności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych". Podkreślić należy, że w tekście Konstytucji RP zasada taka nie została sformułowana. Przywołany art. 25 ust. 2 stanowi bowiem, że "władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym." Koncepcja bezstronności światopoglądowej została przez twórców Konstytucji przyjęta jako alternatywa dla zasady neutralności światopoglądowej państwa, która w okresie PRL była rozumiana jako uzasadnienie do podporządkowywania wspólnot wyznaniowych państwu. Tym samym, formuła bezstronności została przyjęta jako alternatywa dla neutralności. Co więcej, kontekst międzynarodowych zobowiązań Rzeczypospolitej nakazuje rozpatrywać relacje między państwem i Kościołem w świetle zasady autonomii i współdziałania.

 

Autorzy projektu przyznają, że ich pogląd na obecność symboli religijnych w przestrzeni publicznej nie znajduje oparcia w orzecznictwie polskich sądów. Zdawkowo nawiązują do jednego z ostatnich tego typu wyrów, zapadłego przed Sadem Apelacyjnym w Warszawie (w sprawie dot. obecności krzyża w Sejmie RP, sygn. I ACa 608/13) którego merytoryczną ocenę ograniczają do obdarzenia go epitetem "kuriozalny". W wyroku tym Sąd Apelacyjny nie tylko stwierdził, że "co do zasady dopuszczalne jest w demokratycznym państwie prawa eksponowanie symboli religijnych, czyli ich obecność w przestrzeni publicznej" ale także podkreślił, że stanowisko takie znajduje oparcie w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) z 15 stycznia 2013 r. w sprawie S. przeciwko Polska. W zgodzie z tym wyrokiem sąd stwierdził, że "wolność wyznania obejmuje również wolność do uzewnętrzniania swych przekonań, indywidualnie i prywatnie, lecz także wspólnie z innymi oraz publicznie." ETPCz wypowiadał się na ten temat także w słynnej sprawie Lautsi przeciwko Włochom dotyczącej obecności krzyża w salach lekcyjnych, w której (większością głosów 15 do 2) w wyroku z 18 marca 2011 r. stwierdził, że obecność krzyża w budynkach publicznych nie stanowi naruszenia niczyjej wolności sumienia i wyznania.

 

Projektodawcy zarzucając instytucjom publicznym naruszanie art. 25 ust. 2 Konstytucji nie zauważają, że właśnie ten przepis jasno wyraża podwójny charakter wolności religijnej i światopoglądowej, której nie można zawężać do sfery czysto indywidualnej bądź prywatnej, a która ma wymiar także społeczny i publiczny. Znajduje to swoje odzwierciedlenie także w art. 53 ust. 2 Konstytucji RP i art. 9 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

 

Choć projekt mówi o symbolach religijnych, to, mając na uwadze polskie realia społeczno-kulturowe, nie ulega wątpliwości, że w praktyce chodzi o chrześcijański krzyż. Choć jest on symbolem przede wszystkim religijnym, to wyraża także wartości na których ufundowana jest polska kultura i tożsamość państwowa, o czym mówią uchwała Sejmu RP z 3 grudnia 2009 r. w sprawie ochrony wolności wyznania i wartości będących wspólnym dziedzictwem narodów Europy oraz uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 lutego 2010 r. w sprawie poszanowania Krzyża.

 

Organizacje światopoglądowe

 

Osobną inicjatywą jest, pisany jednak w tym samym duchu, projekt ustawy z 22 kwietnia 2014 r. (druk 2482) zmieniający ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania poprzez dodanie do wskazanego w ustawie katalogu partnerów z którymi współdziała państwo (w art. 16 ust. 1 i 2 oraz w art. 16a ust. 1) również organizacji światopoglądowych. W wyniku proponowanej zmiany przepis ten uzyskałby następujący kształt:

 

„Art. 16.1. Państwo współdziała z kościołami, innymi związkami wyznaniowymi oraz organizacjami światopoglądowymi w zachowaniu pokoju, kształtowaniu warunków rozwoju kraju oraz zwalczaniu patologii społecznych.
2. W celach, o których mowa w ust. 1, oraz do rozpatrywania problemów związanych z rozwojem stosunków między państwem a poszczególnymi kościołami, innymi związkami wyznaniowymi oraz organizacjami światopoglądowymi mogą być, na zasadach wzajemnego uzgodnienia, tworzone różne, w tym stałe formy współdziałania. Przepis ten nie narusza właściwości organów państwowych oraz organów kościołów, innych związków wyznaniowych oraz organizacji światopoglądowych.

 

Art. 16a.1. Dla określenia szczegółowych zasad stosunków, o których mowa w art. 16, mogą być zawierane umowy między właściwymi rzeczowo centralnymi organami administracji rządowej a władzami poszczególnych kościołów, innych związków wyznaniowych oraz organizacji światopoglądowych. (...)”

 

Podstawowym zarzutem względem tego typu modyfikacji obowiązujących przepisów jest całkowita niejasność i brak zdefiniowania pojęcia, które zgodnie z intencją autorów projektu miałoby się znaleźć w treści ustawy. Termin „organizacja światopoglądowa” nie występuje także w innych ustawach, co uniemożliwia jego wyjaśnienie przez odwołanie do tych aktów prawnych. Brak precyzji i wiążąca się z tym dowolność interpretacyjna oraz możliwość daleko posuniętej arbitralności w stosowaniu tak nieostro sformułowanych przepisów prawa z pewnością łamałaby zasadę prawidłowej legislacji. Tym samym praktyka taka pozostawałaby w sprzeczności z zasadą demokratycznego państwa prawnego, na co zwracał uwagę także Trybunał Konstytucyjny¹ .

 

Warto ponadto wspomnieć, że art. 16 oraz 16a mające w zamierzeniu projektodawców ulec zmianie znajdują się w dziale II ustawy, a zgodnie z jej art. 18, dział ten podobnie jak dział III regulują uprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych. Oznacza to, że próba wpisania regulacji dot. organizacji światopoglądowych wykracza poza zakres przedmiotowy tej ustawy. Poza formułowaniem, adresowanych do każdego obywatela, gwarancji w zakresie wolności sumienia i wyznania, ustawa reguluje jedynie stosunek państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych.

 

Z wyżej wskazanych przyczyn nie wydaje się by dalsze procedowanie obu projektów było uzasadnione.