Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Sprawa S.A.S. v. Francji (skarga 43835/11) z 1.07.2014

Data publikacji: 20.09.2016

A. Wstęp

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie S.A.S. przeciwko Francji 43835/11 z 1.07. 2014 dotyczy urodzonej w Pakistanie i mieszkającej we Francji obywatelki francuskiej (§§ 10, 76 orzeczenia; w niniejszym tekście, o ile nie będzie napisane inaczej § odnoszą się do poszczególnych fragmentów orzeczenia), która poczuła się ograniczona w swoich prawach wynikających z EKPCz poprzez francuską ustawę zakazującą noszenia burek w miejscu publicznym. Trybunał rozstrzygnął na korzyść rządu francuskiego, rozszerzając katalog prawomocnych celów ograniczenia praw wynikających z art. 8 i 9 Konwencji. Sprawa wzbudziła tym większe kontrowersje, że była pierwszą sprawą w której ETPCz orzekał o legalności całkowitego zakazu zakrywania twarzy w miejscach publicznych.

 

B. Przedmiot Skargi

 

Przedmiotem skargi było naruszenie praw skarżącej wynikających z art. 3 (zakaz poniżającego traktowania), art. 8 (ochrona życia prywatnego), art. 9 (wolność religijna), art. 10 (swoboda wyrażania poglądów) oraz art. 11 (wolność zgromadzeń) EKPCz, zarówno z osobna, jak i w związku z art. 14 (zakaz dyskryminacji) poprzez francuską ustawę, zakazującą zakrywania twarzy w miejscach publicznych (§ 3).

 

Ustawa zawierała między innymi całkowity zakaz zakrywania twarzy w miejscach publicznych oraz publicznie dostępnych, o ile nie było to uzasadnione względami zdrowotnymi, zawodowymi, tudzież udziałem w szczególnym wydarzeniu sportowym, kulturalnym etc. Jako sankcja była przewidziana kara mandatu w wysokości do 150 EUR oraz ewentualne skierowanie na kurs obywatelski (§ 28). Jak wskazuje Okólnik Ministerialny z 3.03.2011, pojęcie „miejsca publicznego” z ustawy rozumiane było niezwykle szeroko i obejmowało również publicznie dostępne sklepy, kawiarnie, obiekty kulturalne etc. (§ 31); wyjątki Rada Konstytucyjna przewidziała tylko dla miejsc kultu religijnego (§ 30).

 

Projekt uzasadniono między innymi poprzez odwołanie do ochrony godności ludzkiej (zarówno osoby w burce jak i osób zmuszonych z nią przebywać), „niematerialnego wymiaru” porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego oraz życia wspólnotowego (vivre ensamble) (§ 25).

 

Wydanie ustawy poprzedziło min. przygotowanie dla Zgromadzenia Narodowego w 2009 roku raportu stwierdzającego, że z jednej strony problem zakrywania twarzy dotyczy około 1900 kobiet we Francji, z drugiej w skali rady Europy dotyczy niewielu państw zachodnich. (§ 15 nast.); negatywne opinie Narodowej Komisji Doradczej ds. Praw Człowieka (§ 18 nast.) oraz Rady Stanu (§ 20 nast.) oraz jednogłośna uchwała Zgromadzenia Narodowego o konieczności ochrony „wartości republikańskich” przed radykalnymi praktykami (§ 24).

 

Rada Konstytucyjna uznała ustawę za konstytucyjną, pod warunkiem wyłączenia z jej zakresu obowiązywania miejsc kultu (§ 31).

 

C. Wyrok Sądu

 

Postanowieniem z 28.05.2013 sprawa została przekazana przez Trybunał do rozpatrzenia bezpośrednio Wielkiej Izbie (§ 5).

 

Izba uznała, wbrew opinii Rządu Francuskiego, że skarżąca była bezpośrednio dotknięta przez legislację, pomimo iż, jak sama na to wskazywała, nie spotkały jej jeszcze żadne konkretne represje. Sama możliwość zaistnienia konkretnych sankcji uznana została przez Trybunał za spełniającą wymogi bezpośredniego dotknięcia poprzez regulację (§ 57). W związku z powyższym, wziąwszy pod uwagę zwłaszcza orzeczenie Rady Konstytucyjnej, ETPCz nie uznał za konieczne, wyczerpania przez skarżącą toku instancyjnego przed francuskimi sądami (§ 60 n.).

 

Opierając się na art. 35 ust. 3 lit. a) Konwencji, Trybunał orzekł, że zarzuty dotyczące złamania art. 3 i art. 11 Konwencji rozpatrywanych zarówno osobno, jak i w związku z art. 14 są w sposób oczywisty nieuzasadnione i, co za tym idzie, nie zostały rozpatrzone przez Trybunał. W związku z powyższym, ETPCz zbadał jedynie zgodność ustawy z art. 8, art. 9 i art. 10 Konwencji branymi pod uwagę osobno oraz w związku z art. 14 (§ 75). Trybunał zdecydował się rozpatrzyć wspólnie ewentualne wykroczenie ustawodawcy francuskiego przeciw art. 8 i art. 9 Konwencji (§ 106), bez ich związku z art. 14 (§ 160 nn.); w odniesieniu do art. 10 uznał, iż wszystkie istotne zagadnienia zostały wyjaśnione w ramach kontroli art. 8 i art. 9 Konwencji.

 

Skarżąca uznała ograniczenie swoich praw nie tylko za nieproporcjonalne, ale ponadto za nierealizujące dopuszczalnych przez EKPCz celów ograniczenia wolności chronionych przez art. 8 i art. 9 (§ 76). I tak, ogólny charakter przepisów miał sugerować, że celem ustawy nie było zapewnienie bezpieczeństwa w miejscach szczególnego ryzyka. Fundamentalna dla społeczeństwa francuskiego zasada pokazywania sobie nawzajem twarzy uznana została za nie biorącą pod uwagę tożsamości kulturowej i zwyczajów mniejszości; ponadto skrytykowana została idea ograniczania praw kobiet do praktykowania ich religii w imię abstrakcyjnie pojętej równości płci (§ 77).

 

Rząd francuski podkreślił, że ograniczenie wolności religijnej skarżącej realizowało uzasadnione przez EKPCz cele ochrony bezpieczeństwa publicznego, jak również ochrony praw i wolności innych osób, rozumianych tutaj jako zasady minimum „życia wspólnotowego” (vivre ensamble), ponadto podkreślił niemożność pogodzenia obowiązku zakrywania twarzy w miejscu publicznym z godnością kobiety (§ 82) oraz niedyskryminacyjny charakter obowiązku odkrywania twarzy (§ 85).

 

Spośród interwenientów stanowisko rządu francuskiego poparła jedynie Belgia (§ 86 nast.), wszystkie organizacje pozarządowe[1] uznały natomiast ustawę francuską za sprzeczną z Konwencją, zwracając uwagę między innymi na niezgodność zakazu z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych oraz jego interpretacją przez Komitet Praw Człowieka (§ 89, 92); jego przeciwskuteczność w ograniczaniu dyskryminacji (§93, 101); brak związku pomiędzy zakrywaniem twarzy a dyskryminacją kobiet (§ 95); istnienie europejskiego konsensusu co do legalności noszenia burek (§ 105) czy wreszcie na fakt, że zakaz miał by być  bezpośrednim wyrazem tendencji islamofobicznych (§ 98, 101).

 

Badając istnienie celu uzasadniającego ingerencję w wolności chronione przez oba artykuły, Trybunał stwierdził, że rząd francuski wskazał na dwa uzasadnienia dla ich ograniczenia: „bezpieczeństwo publiczne” oraz „poszanowanie minimum wartości otwartego i demokratycznego społeczeństwa” (§ 114). Pierwsze z nich zostało wymienione expresis verbis w uzasadnieniu ustawy i odpowiada w pełni wymogom art. 9 ust. 2 EKPCz, kwestia jego adekwatności nie stanowiła zatem problemu (§ 115). Bardziej skomplikowane było stwierdzenie związku pomiędzy szacunkiem dla wartości demokratycznych a „prawami i wolnościami innych osób”, forsowanego przez rząd francuski (§ 117). Trybunał odrzucił kryjące się pod „poszanowaniem wartości demokratycznych” możliwości ograniczenia wolności religijnej skarżącej w imieniu zasady równości płci. zwrócono uwagę, że wzgląd na równouprawnienie nie może ograniczać korzystania przez kobiety z gwarantowanych im przez Konwencję praw (§ 119). Podobnie ograniczeniem nie może być także wzgląd na ochronę godności osób trzecich, ponieważ pluralistyczne, demokratyczne społeczeństwo musi być otwarte na inne kultury (§ 120). ETPCz uznał, iż jedynym uzasadnieniem ograniczenia wolności z art. 8 i 9 spełniającym wymogi „ochrony praw i wolności innych osób” jest życie wspólnotowe (vivre ensamble).

 

Następnie, przeprowadzając analizę roli art. 9 Konwencji Sąd stwierdził, że chroniona nim wolność, mająca fundamentalne znaczenie dla demokracji (§ 124), obejmuje również manifestowanie wierzeń w miejscach publicznych (§ 125), oraz że orzecznictwo sądu opisuje rolę państwa jako neutralnego aktora stojącego na straży pluralizmu (§ 127). W dalszej kolejności podkreślił jednak, iż w związku z brakiem jednolitego europejskiego modelu stosunku państwa do religii państwom członkowskim przypada szeroki margines swobody w regulowaniu tej dziedziny zagadnień społecznych (wide margin of appreciation). W paragrafach 132 – 136 przedstawił analizę swojego wcześniejszego orzecznictwa w sprawach dotyczących art. 9.

 

W ramach testu proporcjonalności (konieczności w demokratycznym społeczeństwie) Trybunał uznał jednak ograniczenia wolności religijnej za czyniące zadość wymogom art. 9 ust. 2 EKPCz (§ 159). Uznając wagę zarzutów skarżącej i interwenientów, dotyczących stopnia ingerencji w wolność religijną muzułmańskich kobiet (§ 146); niezgodność zakazu z orzeczeniami międzynarodowych organów ochrony praw człowieka (§ 147), potencjalnie islamofobiczny charakter legislacji (§ 149) oraz niezwykle szeroki zakres zakazu (§ 150), Trybunał uznał jednak, że definiowanie warunków, życia wspólnotowego leży w wyłącznej gestii poszczególnych państw (§ 141).

 

Jednocześnie, ETPCz orzekł, iż wspomniana legislacja nie czyni jednak zadość wymogom „konieczności w społeczeństwie demokratycznym” w odniesieniu do celu zapewnienia bezpieczeństwa publicznego (§ 149)2.

Sędziowie Nussberger i Jäderblom złożyli opinię częściowo odrębną.

 

D. Uwagi

 

Powyższy wyrok Trybunału pomimo rzetelnie prowadzonej argumentacji budzi poważne wątpliwości co do wykładni art. 9 ust. 2 Konwencji.

 

I. Vivre ensamble jako prawomocny cel ograniczeń wolności z art. 9 ust. 2 EKPCz

 

Za nieuzasadnione uznać należy zastosowanie pojęcia „praw i wolności innych osób” również w odniesieniu do życia wspólnotowego (vivre ensamble).

 

Wydaje się, że w stosunku do swojego wcześniejszego orzecznictwa Trybunał dokonał istotnego rozszerzenia pojęcia „praw i wolności innych osób”, jako podstawy do ograniczenia zakresu gwarantowanych przez Konwencję praw i wolności. We wcześniejszych orzeczeniach ETPCz odnosiło się ono do negatywnej wolności religijnej innych osób (w szczególności będących uczniami3 czy też poddanych intensywnej działalności misyjnej),4 ich zdrowia i bezpieczeństwa,5 ochrony praw mieszkańców gminy poprzez przepisy regulujące zagospodarowanie przestrzenne i użytkowanie nieruchomości6 czy wreszcie praw majątkowych osób potencjalnie poszkodowanych w wypadku drogowym.7 W zasadzie tylko w przypadku państwowych ograniczeń w celu ochrony zawartej w artykule 9 Konwencji negatywnej wolności religijnej dochodziło do faktycznego naruszenia samej substancji wolności do życia według wyznawanej religii.

 

Tymczasem w przypadku pojęcia vivre ensamble wydaje się, że Trybunałowi chodzi nie tyle o prawa poszczególnych obywateli, co raczej o abstrakcyjną zasadę ustrojową (§ 2 Opinii Odrębnej).8 ETPCz  nie zdefiniował nigdzie dokładnie swojego rozumienia „życia wspólnotowego”, wydaje się jednak, że z grubsza chodzi o tworzone przez państwo podstawowe zasady regulujące interakcje społeczne pomiędzy obywatelami (§ 141). Tę interpretację zdaje się uprawomocniać fakt, iż argumentacja rządu francuskiego odwołująca się do ochrony godności obywateli zmuszonych do wchodzenia w interakcje z osobami z zakrytą twarzą czy też równości kobiet i mężczyzn została w całości odrzucona.

W związku z powyższym wydaje się, że mamy tutaj do czynienia z dynamiczną interpretacją Konwencji, o tyle nietypową, że prowadzącą do ograniczenia praw i wolności. Ocenić należy to krytycznie. Z zasady ograniczenia praw i wolności z art. 8 i art. 9 powinny być interpretowane możliwie wąsko,9 zarówno ze względu na strukturę i funkcję konwencji,10 jak i jej art. 18.11 Ponadto katalog możliwych ograniczeń z art. 8 ust. 2 i art. 9 ust. 2 ma charakter zamknięty, zaś poszczególnych celów uzasadniających ograniczenia konwencji nie można stosować zamiennie, ponieważ dla każdego z nich orzecznictwo strasburskie wypracowało odmienne standardy.12 Na gruncie ETPCz trudno jest mówić o systemie immanentnych ograniczeń praw podstawowych przez kolidujące z nimi prawa człowieka lub zasady konstytucyjne, jak ma to miejsce choćby w systemie niemieckim.13 W świetle zarysowanego bardzo restrykcyjnego stanowiska Trybunału wprowadzanie niejako „tylnymi drzwiami” zasady ustrojowej „życia wspólnego” jako prawomocnego celu ograniczenia wolności religijnej wydaje się co najmniej kuriozalne.

 

Jest to tym bardziej niepokojące, że Trybunał w analizowanym wyroku w zasadzie nie próbuje znaleźć oparcia dla swojej koncepcji ani w tekście Konwencji, ani w swoim wcześniejszym orzecznictwie. Bynajmniej, przywołane w § 133 wcześniejsze wyroki prowadzące do ograniczenia praw chronionych art. 9 albo odwoływały się do wymogów bezpieczeństwa publicznego, albo konieczności ochrony negatywnej wolności religijnej współobywateli. Wygląda to na kolejny przykład opisywanego przez Ewę Łętowską forsowania przez Trybunał swojego kontrowersyjnego stanowiska nie tyle imperio rationis, ile raczej ratione imperii.14

 

W związku z powyższym uznać należy, że ETPCz w omawianym wyroku nie tylko dokonał abstrahującej od tekstu Konwencji i wcześniejszego orzecznictwa dynamicznej wykładni art. 9 ust. 2 w części dotyczącej prawomocnych celów ograniczeń, prowadzącej do zmniejszenia zakresu praw wynikających z Konwencji, ale również nie dostarczył dla niej wystarczającego uzasadnienia.

 

II. „Niezbędność w demokratycznym społeczeństwie”

 

Tak arbitralne uznanie przez Trybunał nowego celu uzasadniającego ograniczenie wolności religii znacząco utrudnia ocenę proporcjonalności postulowanej regulacji, ponieważ trudno odwoływać się do już znanych orzecznictwu wzorców.

 

Mimo to wydaje się, że dość wyraźnie widać pewne problemy. Jak słusznie zauważają sędziowie Nussberger i Jäderblom, nawet gdyby uznać, że ochrona francuskiego vivre ensamble stanowiłaby prawomocny cel ograniczenia wolności religijnej, to wobec jednoznacznie negatywnej opinii na temat tego typu zakazów wyrażanych przez Komitet Praw Człowieka ONZ i Komisarza Praw Człowieka Rady Europy, jak również braku analogicznych regulacji w innych krajach Europy (poza Belgią) dziwić powinno, że Trybunał przyznał Francji szeroki margines swobody, obejmujący nawet całkowity zakaz noszenia burek (§ 19n. opinii odrębnej).

 

III. Uwagi końcowe

 

W swoim słynnym dictum E. W. Böckenförde zwrócił uwagę, że współczesne państwo może zachować swój wolnościowy charakter tylko dzięki „moralnej substancji” obywateli i wewnętrznej spoistości, na które ze swojej strony nie może wpływać za pomocą środków władczych pod groźbą utraty swojego wolnościowego charakteru.15 Zarówno konstrukcja możliwych ograniczeń tej wolności zawarta w art. 9 ust. 2, jak i dotychczasowe orzecznictwo ETPCz,16 werbalnie potwierdzone zresztą w § 127 wyroku wskazują, że przedstawione wyżej rozumienie stosunku państwa do religii leży u samych podstaw Konwencji. Powyższy wyrok wydaje się jednak odchodzić od tych pryncypiów. Oto w drodze wątpliwej metodologicznie dynamicznej interpretacji Trybunał dopuścił uzasadnienie istotnego ograniczenia wolności religijnej poprzez przywołanie narzucanych przez państwo zasad „życia wspólnotowego”, stanowiących de facto swoistą formę współczesnej religio civilis. Co więcej, uznał je za proporcjonalne wbrew jednoznacznie negatywnym stanowiskom organów ochrony praw człowieka związanych zarówno z ONZ jak i Radą Europy. Być może sytuacja ta miała charakter jednorazowy, jednakże sposób zastosowania krytykowanej konstrukcji sprawia, iż istnieją powody do obaw, że vivre ensamble, mimo braku jakiegokolwiek oparcia w tekście Konwencji czy liniach orzeczniczych Trybunału, stanie się w przyszłej praktyce sądu jednym z typowych celów uzasadniających ograniczenie wolności religijnej.17

 

Autor: Bartosz Soloch

1. Amnesty International, Liberty, Open Society Justice Initiative, Article 19, Human Rights Centre of Ghent University.

2. Na marginesie warto zwrócić uwagę, że akurat w tym zakresie wydaje się, że doszło do zaostrzenia kryteriów testu proporcjonalności w stosunku do wcześniejszego orzecznictwa (por. Stephanie Berry, SAS v France : Does Anything Remain of the Right to Manifest Religion?, http://www.ejiltalk.org/sas-v-france-does-anything-remain-of-the-right-to-manifest-religion/, 2.07.2014.)

3. Dahlab v. Switzerland (42393/98), 15.02.2001; Leyla Şahin v. Turkey, 44744/98, 10.11.2005, §99.

4. Larissis v. Greece (140/1996/759/958-960) 24.02.1998, § 43; Kokkinakis v. Greece (14307/88) 25.05.1993, § 42, 44.

5. X. v. United Kingdom (6886/75), 18.05. 1976 – sprawa dotyczyła zakazania więźniowi korzystania z buddyjskiej literatury religijej zawierającej również instruktaż sztuk walki.

6. Decyzje Komisji ISKCON v. UK, (20490/92), 8.03.1994; Johannische Kirche & Peters v. Germany, (41754/98).

7. Decyzja Komisji X v. Netherlands (2988/66), 31.03.1967, kierowca samochodu ciężarowego nie chciał płacić składki na ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej powołując się na art. 9 EKPCz.

8. Redaktor naczelny portalu verfassungsblog.de poszedł jeszcze dalej pisząc o nie mającą wiele wspólnego z liberalną demokracją radykalną zasadą republikańską – zob. Steinbeis, Maximilian,Proportionalitäts-Fläschchen gezogen,: Burkaverbot: Grundrechtsschutz auf VerfBlog, 01.07.2014,http://www.verfassungsblog.de/burkaverbot-grundrechtsschutz-auf-proportionalitaetsflaeschchen- gezogen/

9. M. Nowicki, Wprowadzenie do interpretacji Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, EPS 1/2010, s. 6; Ch. Grabenwärter, Europäische Menschenrechtskonvention, 5. Aufl., 2012, § 22 Rdnr. 115.

10. L. R Helfer,., Consensus, Coherence and the European Convention on Human Rights, 26 Cornell International Law Journal (1993), 141; J. G. Roca, The Conventions’s Hermeneutical Context: A Constitutional Instrument of European Public Order, in: ibid., P. Santolaya (ed.), Europe of Rights: a Compendium on the European Convention of Human Rights, Leiden, Boston 2012, s. 22; Case of Hénaf v. France, Application 65436/01, 27.11.2003, Final 27.02.2004, §55.

11. J. A. Frowein, W. Peukert, EMRK Kommentar, 3. Aufl., Kehl am Rhein 2009, Art. 18 Rdnr. 1.

12. ibid., Vorb. zu Art. 8-11, Rdnr. 10; T. Marauhn, , K. Merhof, [w:] O. Dörr, R. Grote, T. Marauhn, (Hrsg.) EMRK/GG Konkordanzkommentar, 2. Aufl., Tübingen 2013, Bd. I, Kap. 7 Rdnr. 40.

13 ibid., Bd. I, Kap. 7 Rdnr. 19.

14. E. Łętowska, Dialog i metody. Interpretacja w multicentrycznym systemie prawa (cz. I), EPS 11/2008, s. 7.

15. E.W. Böckenförde, Staat, Gesellschaft, Freiheit, 1976, s. 60.

16. por. np. Metropolitan Church of Bessarabia and Others v. Moldova (45701/99), 13.12.2001, § 116.

17. Stephanie Berry, SAS v France : Does Anything Remain of the Right to Manifest Religion?,http://www.ejiltalk.org/sas-v-france-does-anything-remain-of-the-right-to-manifest-religion/, 2.07.2014.

Edukacja

Na co zezwala i czego zakazuje nauczycielom nowe rozporządzenie dotyczące prac domowych

Pierwszego kwietnia wejdą w życie regulacje przewidujące ograniczenia dla nauczycieli w szkołach podstawowych. Dotyczą one możliwości zadawania i oceniania prac domowych. W klasach I-III zabronione będzie zadawanie uczniom pisemnych i praktyczno-technicznych prac domowych z wyjątkiem ćwiczeń usprawniających motorykę małą, czyli np. umiejętność pisania. W klasach IV-VIII pisemne i praktyczno-techniczne prace domowe będą mogły być proponowane do wykonania przez nauczyciela, ale nie będą one obowiązkowe dla ucznia i nie będą podlegały ocenie.

Czytaj Więcej

Wolność religii w szkole

Prawo ucznia do udziału w rekolekcjach. Analiza zarzutów stawianych dyrektorom szkół przez niektóre organizacje pozarządowe

Główne tezy

· Rekolekcje mogą być organizowane na terenie szkoły.

· Każdy uczeń, który tego chce może uczestniczyć w rekolekcjach. Fakt uczęszczania bądź nieuczęszczania na lekcje religii nie ma znaczenia.

· Niepowiadomienie dyrektora szkoły z miesięcznym wyprzedzeniem o terminie rekolekcji nie uniemożliwia ich organizacji.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Zagrożenie zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej jako przesłanka legalizująca aborcję

· Od czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku uznającego niezgodność z Konstytucją aborcji eugenicznej, podejmowane są próby rozszerzającej interpretacji przesłanki zagrożenia zdrowia kobiety. Miałaby ona uzasadniać poszerzenie dostępu do aborcji w Polsce.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej