wychowanie

Sejmowa Podkomisja ds. jakości kształcenia i wychowania poparła zmiany w konstrukcji nadzoru pedagogicznego zaproponowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Mają one radykalnie poszerzyć uprawnienia urzędników nadzoru, ograniczając kompetencje samorządów i wpływ rodziców na funkcjonowanie szkół. Z projektu wykreślono jednak jeden z najbardziej kontrowersyjnych przepisów, który miał umożliwić zwalnianie dyrektorów szkół na podstawie kryteriów arbitralnie ustalonych w rozporządzeniu ministra.

Podczas posiedzeń podkomisji, które odbyły się w środę i w czwartek, większość posłów poparła przyjęcie przepisów, które pozwolą na prowadzenie niezapowiedzianych zajęć prowadzonych w szkołach i przedszkolach kończących się formułowaniem zaleceń, których niewykonanie będzie oznaczało utratę pracy przez dyrektorów placówek, bez względu na opinię organu prowadzącego szkołę. Co więcej, część kryteriów nadzoru pedagogicznego ma ustalać w rozporządzeniu sam Minister Edukacji w oparciu o bardzo ogólną delegację ustawową. Forsowane rozwiązania poważnie ograniczają kompetencje jednostek samorządu jako organów prowadzących placówki oświaty.

Posłowie wykreślili tylko jeden z przepisów budzących kontrowersje. Pozwalał on podległym Ministrowi Edukacji urzędnikom nadzoru pedagogicznego na zwalnianie dyrektorów szkół nawet wówczas, gdyby ci w żaden sposób nie naruszyli przepisów ustawy, a jedynie kryteria arbitralnie ustalone w rozporządzeniu przez samego Ministra Edukacji. Mimo tej zmiany najważniejsze zastrzeżenia do projektu pozostają aktualne – interpretacja kryteriów ustawowych pozwalających na zwalnianie dyrektorów będzie bowiem należała do urzędników podległych ministrowi. Na podstawie samych tylko przepisów ministerialnego rozporządzenia urzędnicy będą mogli podejmować wszystkie czynności nadzoru pedagogicznego poza zwolnieniem dyrektora szkoły.

Uczestniczący w posiedzeniu podkomisji przedstawiciel Instytutu na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris zwracał uwagę, że projektowana zmiana przepisów jest sprzeczna z Konstytucją, w tym w szczególności z zasadą pomocniczości oraz gwarancjami praw rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Zastrzeżenia dotyczące poszerzenia uprawnień urzędników nadzoru pedagogicznego znalazły się także w opiniach przygotowanych przez Biuro Analiz Sejmowych.

W najbliższy wtorek nad projektem pracować będzie sejmowa Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży. Wciąż mogą zostać zgłoszone poprawki wykreślające z ustawy kontrowersyjne przepisy.

29 kwietnia 2014 r. Rzecznik Praw Obywatelskich, prof. Irena Lipowicz, wystosowała pismo do Ministerstwa Edukacji Narodowej w którym ustosunkowuje się do zastrzeżeń wobec programu "Równościowe przedszkole" wyrażonych w liście Stowarzyszenia Rzecznik Praw Rodziców. Wyrażone w tym piśmie stanowisko aprobujące ograniczanie prawa rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego zgodnego z ich przekonaniami budzi, na tle obowiązujących przepisów, szereg istotnych wątpliwości prawnych oraz ogólne zakłopotanie.

W stanowisku Rzecznika Praw Obywatelskich błędnie podnosi się, jakoby powoływany przez rodziców art. 48 ust. 1 Konstytucji stanowiący, iż rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, był ograniczany przez art. 70 ust. 1 Konstytucji („Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonania obowiązku szkolnego określa ustawa”). Przepis ten nie zawiera żadnej treści, która mogłaby być rozumiana jako ograniczenie praw rodziców gwarantowanych im przez art. 48 ust. 1 Konstytucji. Jeśli chodzi o sposób realizowania obowiązku szkolnego, który ustanawia art. 70, przepis ten odsyła do ustawy o systemie oświaty. Tymczasem ustawa ta już w swoim art. 1 stwierdza, że „system oświaty zapewnia w szczególności wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny”. Tym samym obowiązek szkolny nie może być pojmowany jako ograniczenie konstytucyjnych praw rodziców z art. 48 ust. 1 Konstytucji, ale jako ich potwierdzenie i instytucjonalne wsparcie.

Bodaj najistotniejszym argumentem w stanowisku RPO jest fragment wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2003 r., K 11/03. W piśmie RPO z 29 kwietnia 2014 r. został on przytoczony z pominięciem kontekstu, w jakim został sformułowany. Trybunał Konstytucyjny odnosił się tam do konkretnego zagadnienia – przekazywania w szkole wiedzy o Unii Europejskiej. Orzeczenie to dotykało więc problematyki z zakresu wiedzy o społeczeństwie i podstawowych instytucji życia politycznego Polski i Europy i do takiej właśnie problematyki odnosiły się słowa o Konstytucji, „która nie może gwarantować, i nie gwarantuje, że wiedza przekazywana w szkole będzie zgodna z przekonaniami rodziców”. Traktowanie tej wypowiedzi, jako ograniczenia prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami jest nadużyciem. Wypowiedź Trybunału nie dotyczyła bowiem ideologicznych stanowisk lub teorii socjologicznych ale faktów dotyczących instytucji życia politycznego.

Istotnie, przekonania rodziców nie mogą stać na przeszkodzie przekazywaniu obiektywnych faktów, jednak program „równościowe przedszkole” prezentuje bardzo konkretne stanowisko światopoglądowe i to ono budzi zastrzeżenia rodziców. Program „Równościowe przedszkole” porusza w najwyższym stopniu kontrowersyjne zagadnienia tożsamości płciowej, chce obalać „stereotypy” i wzywa m.in. do otwierania dzieci na „inne niż stereotypowe modele życia w rodzinie i poza nią”. Są to wszystko zagadnienia, których przekazywanie bez wiedzy i zgodny rodziców, a nawet wbrew ich woli (jak postuluje to program „Równościowe przedszkole”) stanowi jaskrawe naruszenie art. 48 ust. 1 konstytucji.

Jak podkreślił Trybunał w wyroku z 15 listopada 2005 r. w sprawie o sygn. akt P 3/05, Konstytucja wymaga zagwarantowania, zgodnie z zasadą pomocniczości, możliwie szerokiej autonomii rodziców w wykonywaniu funkcji rodzicielskich, w tym zwłaszcza wychowawczych ze względu na dobro dziecka (art. 47, art. 48, art. 53 ust. 3 Konstytucji RP). Celem takiego ukształtowania regulacji jest zapewnienie ochrony konstytucyjnych praw rodziców przed dowolną i arbitralną ingerencją władzy publicznej. Na ten wymiar nauczania decydujący wpływ powinni mieć zatem rodzice. Ich rolę podkreśla również art. 53 ust. 3 Konstytucji RP, stanowiący wprost iż rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom nauczania moralnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Bezwzględne pierwszeństwo rodziców w tym zakresie potwierdzają także ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim Powszechną Deklarację Praw Człowieka, która w art. 26 ust. 3 podkreśla, że to rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze nauczania, które ma być dane ich dzieciom oraz Konwencję o Prawach Dziecka, która w art. 18 stanowi, że „rodzice (…) ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka” nie ograniczając bynajmniej tego prawa czasowo do weekendów i czasu po szkole.

W stanowisku Rzecznika Praw Obywatelskich na próżno szukać odwołań do tych przepisów. Wiele miejsca poświęca się jednak innym umowom międzynarodowym. Wypada więc zauważyć, że pierwsza z przywołanych umów – Konwencja Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej nie została przez Polskę ratyfikowana a zatem nie jest na terytorium naszego kraju dokumentem wiążącym i nie uprawnia do wyciągania z niej jakichkolwiek konsekwencji normatywnych, zwłaszcza zaś konsekwencji sprzecznych z polskim porządkiem konstytucyjnym, to zaś ma miejsce w wystąpieniu RPO. Podobnie nie wiążą Polski zalecenia żadnego z komitetów traktatowych na które wielokrotnie powołuje się Pani Rzecznik. Takiego charakteru nie posiadają także zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy wydawane w trybie art. 15 b) Statutu RE. Nie tworzą one formalnych zobowiązań po stronie państw. Bezpodstawne jest więc określanie, jak ma to miejsce w stanowisku RPO, powyższych aktów mianem „wiążącego [Polskę] prawa międzynarodowego”.

Obok argumentów natury prawnej w stanowisku RPO odnajdujemy powołanie się na sondażowe dane TNS OBOP wskazujące „nieproporcjonalnie wysoką liczbę kobiet – ofiar przemocy w rodzinie”.  Wynika z nich, że ofiarą przemocy częściej padają kobiety niż mężczyźni. Ponieważ dane te nie obrazują skali zjawiska przemocy, warto przytoczyć wyniki najnowszych ogólnoeuropejskich badań empirycznych nt. przemocy wobec kobiet przedstawionych w raporcie Agencji Praw Podstawowych UE.¹ Wynika z nich, że Polska na tle całej Unii Europejskiej odznacza się najniższymi lub jednymi z najniższych wskaźników przemocy wobec kobiet i dziewczynek. „Nasz kraj charakteryzuje się przy tym najwyższym w Unii Europejskiej wskaźnikiem raportowalności przypadków przemocy Policji. Jednocześnie najwięcej przemocy zdiagnozowano w krajach, które kierują się ideologicznymi założeniami w pojmowaniu zjawiska przemocy względem kobiet, które znalazły wyraz w wystąpieniu RPO. Wielka szkoda, że zamiast danych empirycznych Agencji Praw Podstawowych, RPO zdecydowała się przytaczać stereotypowe poglądy inspirowane ideologią feministyczną.

Podsumowując: stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich oparte jest na wybiórczo przedstawionym stanie prawnym, błędnej wykładni obowiązujących przepisów oraz bezpodstawnym powołaniu przepisów nieobowiązujących.

Konsternację wzbudza fakt, że Rzecznik Praw Obywatelskich, sprzeniewierzając się swojej konstytucyjnie określonej misji, poparł swym autorytetem działania administracji, które łamią konstytucyjne prawa rodziców. Czy naprawdę w demokratycznej Polsce mamy budować system, w którym, jak miało to miejsce w ustroju totalitarnym, rodzice mogli przekazywać dzieciom prawdę dopiero „po szkole i w weekendy”?

[1] “European Union Agency for Fundamental Rights, „Violence against women: an EU-wide survey . Main results”, Luxembourg 2014 .