imigranci

· W Unii Europejskiej trwają prace nad Paktem o migracji i azylu – dokumentem regulującym unijną politykę migracyjną.

· Do jego założeń należy wprowadzenie nowego systemu „rozdzielania” osób ubiegających się o azyl czy zwiększenie środków na rzecz integracji migrantów.

· Sondaże pokazują, że większość Europejczyków krytycznie ocenia politykę Unii Europejskiej w tym obszarze.

· Większość ankietowanych domaga się silniejszych kontroli granicznych i uważa, że masowa migracja jest niekorzystna dla europejskiej gospodarki i kultury.

Po II wojnie światowej Europa, jako kontynent kojarzony ze stabilizacją i dobrobytem, od lat uchodzi za jeden z najatrakcyjniejszych punktów docelowych dla ludzi z całego świata. Większość przybyszów zawsze stanowili imigranci ekonomiczni, czyli osoby szukające w Europie pracy, godnej płacy i dobrych warunków rozwoju dla siebie i rodziny. Mniejszą grupę stanowili uchodźcy, czyli osoby zmuszone do emigracji ze swoich ojczyzn, w których ich życiu i zdrowiu zagraża niebezpieczeństwo, uciekające przed wojnami czy prześladowaniami politycznymi, etnicznymi i religijnymi. Część przybyszów wniosła pozytywny wkład w rozwój goszczących ich państw, uczciwie pracując, służąc swoją wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem oraz integrując się ze społeczeństwem.

W efekcie wiele państw konsekwentnie luzowało politykę imigracyjną, wychodząc z założenia, że przybysze spowolnią, a może nawet powstrzymają proces wymierania europejskich społeczeństw. Takie podejście kontynuowano w 2015 roku, kiedy to do Europy przybyło ponad 1,3 miliona imigrantów, głównie z państw afrykańskich i azjatyckich. Najwięcej trafiło do Włoch i Grecji, a stamtąd wielu emigrowało do Niemiec i Szwecji, czyli krajów powszechnie kojarzonych z socjalnym dobrobytem. Wtedy padły pamiętne słowa kanclerz Angeli Merkel „Damy radę” (Wir schaffen das), zapowiadające, że Niemcy będą w stanie wchłonąć dowolną liczbę imigrantów, i to z korzyścią dla wszystkich. Imigrantów było jednak zbyt wielu, urzędników zbyt mało, a gospodarka i społeczeństwo nie były gotowe na przyjęcie tak wielkiej liczby osób, w większości nieznających języka i nieprzystosowanych do lokalnego rynku pracy. Wtedy okazało się, że wielu z przybyszów nie docenia udzielonej gościny, wykazuje postawę roszczeniową, odmawia nauczenia się lokalnego języka oraz uszanowania praw i obyczajów gospodarzy. Dopiero wówczas liczni europejscy urzędnicy dostrzegli zagrożenia związane z polityką „otwartych drzwi”.

W obliczu kolejnego kryzysu imigracyjnego, nikt poważnie w Europie nie mówi o bezwzględnym otwarciu granic dla wszystkich przybyszów. Tylko w 2022 r. blisko milion cudzoziemców złożyło wnioski o azyl w państwach europejskich (nie licząc Ukraińców), a ponad 300 000 usiłowało nielegalnie przekroczyć granicę. Liczba nielegalnych imigrantów, którym to się udało, jest nieznana.

Sondaże są jednoznaczne

Dane wskazują, że połowa Europejczyków nie pochwala polityki migracyjnej UE i domaga się silniejszych kontroli granicznych[1]. Według sondażu Eurobarometru opublikowanego 26 marca 2024 r., połowa Europejczyków nie akceptuje dotąd stosowanej polityki migracyjnej Unii Europejskiej. Jednocześnie 48% respondentów twierdzi, że liczba migrantów przybywających do UE jest zbyt wysoka, a 64% domaga się silniejszych kontroli granicznych.

Sondaż został przeprowadzony w listopadzie i grudniu 2023 roku, objął 27 tys. respondentów z 27 państw członkowskich UE. Jego wyniki przedstawiają się następująco:

• 52% respondentów nie pochwala polityki migracyjnej UE,
• 48% respondentów twierdzi, że liczba migrantów przybywających do UE jest zbyt wysoka,
• 64% respondentów domaga się silniejszych kontroli granicznych,
• 37% respondentów uważa, że migracja jest korzystna dla gospodarki UE,
• 32% respondentów uważa, że migracja jest korzystna dla kultury UE.

Sondaż pokazuje, że polityka migracyjna jest jednym z najważniejszych problemów dla Europejczyków. Istnieje duże niezadowolenie z obecnych działań UE w tym obszarze. Większość Europejczyków domaga się silniejszych kontroli granicznych. Postrzeganie migracji jest raczej negatywne: część respondentów uważa ją za korzystną dla UE, a większość za szkodliwą.

Unijna propozycja rozwiązania problemu

Unia Europejska intensywnie pracuje nad przepisami, które mają na celu opanowanie sytuacji. Komisja Europejska przedstawiła Pakt o migracji i azylu, który ma poprawić koordynację polityk imigracyjnych między państwami członkowskimi i zwiększyć efektywność weryfikacji osób ubiegających się o prawo pobytu.

Pakt o migracji i azylu to zestaw aktów prawnych i polityk, które mają na celu reformę unijnego systemu azylowo-migracyjnego. Został on zaproponowany przez Komisję Europejską w 2016 roku, a jego finalna wersja została uzgodniona przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej 20 grudnia 2023 roku. Do głównych celów Paktu należą[2]: usprawnienie i ujednolicenie procedur azylowych w całej UE, wzmocnienie „solidarności” między państwami członkowskimi w zakresie zarządzania migracją, zwiększenie skuteczności powrotów osób nieuprawnionych do pobytu na terytorium UE oraz zwalczanie przemytu ludzi i handlu ludźmi.

Główne założenia Paktu

• Wprowadzenie nowego systemu „rozdzielania” osób ubiegających się o azyl, opartego na algorytmie uwzględniającym różne czynniki, takie jak PKB, populacja i poziom bezrobocia.
• Możliwość dobrowolnej relokacji osób ubiegających się o azyl z państw członkowskich, które są pod dużą presją migracyjną.
• Zwiększenie środków na rzecz integracji migrantów.
• Wzmocnienie współpracy z państwami trzecimi w celu zwalczania przyczyn migracji.

Z analizy sporządzonej przez Instytut Ordo Iuris, płynie kilka istotnych wniosków.

• Regulacje nie rozwiązują problemu rozmycia granicy między uchodźcami a imigrantami ekonomicznymi.

• Pakt przewiduje tzw. mechanizm solidarnościowy, czyli procedurę, w ramach której państwa przyjmujące najwięcej imigrantów będą otrzymywały wsparcie ze strony pozostałych w formie przymusowej relokacji bądź wsparcia finansowego.
• Pakt centralizuje politykę migracyjną na szczeblu unijnym, co ogranicza swobodę działania państw członkowskich w tej dziedzinie.

Jednocześnie, zaproponowano kilka rekomendacji.

• Wprowadzenie przepisów pozwalających na odrzucanie jako niedopuszczalnych, wniosków składanych przez cudzoziemców, którzy nielegalnie przekroczyli granicę.
• Zwiększenie środków na ochronę granicy zewnętrznej UE.
• Wzmocnienie współpracy z krajami pochodzenia i tranzytu migrantów.

Procedura implementacji

Przyjęcie pakietu rozwiązań ma nastąpić wiosną 2024 r. Następnie, państwa członkowskie UE będą miały czas do 2025 roku na wdrożenie przepisów do swoich systemów prawnych. Polska zapowiedziała sprzeciw wobec niektórych aktów legislacyjnych Paktu. Krytycy twierdzą, że pakiet nie rozwiązuje fundamentalnych problemów migracji do Europy. Potrzeba bardziej kompleksowej strategii obejmującej współpracę z krajami pochodzenia i tranzytu[3]. Ponadto krytycy mechanizmu przymusowej relokacji twierdzą, że doprowadzi on także do złego postrzegania legalnych migracji w Europie. Część opinii publicznej wskazuje, że jest on nieskuteczny, niemoralny i może prowadzić do napięć na poziomie międzynarodowym w już i tak trudnej sytuacji politycznej.

Polska perspektywa

Sondaż[4] przeprowadzony przez Biuro Badań Społecznych Question Mark na zlecenie Centrum Badań Polityki Europejskiej wykazał, że tylko 5,8% respondentów popiera rozwiązania zawarte w Pakcie, a aż 82,5% ankietowanych jest przeciwko takiemu rozwiązaniu. Ponadto 86,4% ankietowanych jest przeciwko karaniu państw, które odmawiają przyjęcia nielegalnych migrantów. Szef CBPE prof. Jarosław Szymanek tłumaczy ten wynik wpływem obrazów z Europy Zachodniej, gdzie migranci często stwarzają problemy. Wśród nich wymienia się m.in. wzrost przestępczości, terroryzm i problemy z integracją.

Warto jednak zwrócić uwagę, że Polska od lat przyjmuje uchodźców z różnych krajów, m.in. z Syrii, Ukrainy i Białorusi. Rząd polski zapewnia im pomoc humanitarną i ułatwia integrację ze społeczeństwem. Pakt migracyjny, nad którym pracuje obecnie Unia Europejska, w teorii ma usprawnić zarządzanie migracją i zapewnić bardziej sprawiedliwy podział obowiązków między państwami członkowskimi. Kwestia migracji jest niezwykle złożona i nie ma łatwych rozwiązań, co zdają się zauważać zachodnio-europejscy politycy. Ostatnie sondaże pokazują jednak, że większość ludzi, nie tylko w Polsce, sprzeciwia się takiemu beztroskiemu rozwiązywaniu tego problemu.

Julia Książek – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris