Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Finansowanie programu „Rodzina 500+”. Dokąd zmierzamy?

Data publikacji: 10.08.2022

Dynamiczny wzrost inflacji sprawia, że w dyskursie publicznym coraz częściej pojawiają się głosy o konieczności zwiększenia świadczenia wychowawczego. Podjęcie rozważań nad taką zmianą powinna jednak poprzedzić analiza kosztów funkcjonowania programu „Rodzina 500+” oraz realizacji postawionych przed nim celów. Obecnie brakuje bowiem ich jednoznacznego określenia oraz spięcia programu jako fundamentu spójnej polityki prorodzinnej. Wydaje się natomiast, że środki przeznaczane na program 500+ można byłoby wykorzystać w bardziej racjonalny sposób oraz, że zbliża się moment, w którym nie będziemy mogli uniknąć dyskusji co do jego przyszłości.

 

Założenia i ich realizacja

 

Projekt „Rodzina 500+”, którego założenia sięgają kampanii wyborczej 2015 r. miał służyć dwóm głównym celom. Według oceny skutków regulacji, projekt miał na celu „przede wszystkim pomoc dla rodzin wychowujących dzieci oraz przeciwdziałanie spadkowi demograficznemu”. Użycie wieloznacznych sformułowań sprawiło, że cele były zakreślone nieprecyzyjne. Równie ogólne były wypowiedzi polityków partii rządzącej, z których ogólnie można było wyprowadzić wniosek, że program zmierza do wsparcia finansowego rodzin z dziećmi i zachęcenia kobiet do macierzyństwa. Implikacja jest więc dość oczywista. Zapewnienie pomocy finansowej miało przełożyć się przede wszystkim na zwiększenie liczby dzieci. Poza wskazanymi istniały również inne, niewymienione wprost cele, np. związane z realizacją polityki partyjnej i wzmocnieniem zaplecza wyborczego.

 

Wobec tak ogólnych założeń program spotkał się z różnorodnymi ocenami stopnia jego realizacji. Nie budzi przy tym wątpliwości, że w pierwszym okresie po wprowadzeniu, projekt skutkował poprawą współczynnika dzietności. Przykładowo, w 2017 roku urodziło się o 20 tys. dzieci więcej niż w poprzednim okresie. Wzrost urodzeń dotyczył jednak głównie dzieci urodzonych jako drugie, trzecie i kolejne. Także poziom ubóstwa wśród dzieci uległ znaczącemu ograniczeniu. Pozytywny efekt 500+ w kolejnych latach zaczął jednak zanikać. Przejawia się to w ponownym spadku dzietności a także we wzroście ubóstwa wśród dzieci. Pojawiły się również inne zjawiska, jak np. zmniejszenie aktywności zawodowej kobiet. Z drugiej strony, dodatkowe środki finansowe wpłynęły na wzrost konsumpcji towarów i usług przez rodziny (np. często wskazywany pierwszy w życiu dzieci wyjazd na wakacje), co przełożyło się na wzrost gospodarczy. Konieczne jest jednak rozważenie, za jaką odbyło się to cenę.

 

Wydatki na 500+ a wpływy z podatków bezpośrednich

 

Głównym zarzutem pod adresem programu 500+ jest nadmierne obciążenie, jakie stanowi on dla budżetu państwa. Zarzut ten warto zweryfikować przez konfrontację sumy wydatków na świadczenie wychowawcze z dochodami podatkowymi. Z uwagi na bezpośredni charakter świadczenia wychowawczego naturalnym wydaje się porównanie związanych z nim wydatków, z wpływami pochodzącymi z podatków bezpośrednich. Zestawienie takie prezentuje poniższa tabela[1].

Kwoty w tysiącach złotych

Rok

Wydatki na realizację programu 500+ (wypłatę świadczenia wychowawczego)

Wysokość dochodów budżetowych z podatku dochodowego od osób fizycznych

Wysokość dochodów budżetowych z podatku dochodowego od osób prawnych

Wysokość dochodów budżetowych z podatku od niektórych instytucji finansowych

Wysokość dochodów budżetowych z podatku od wydobycia niektórych kopalin

Wykonanie dochodów podatkowych ogółem

2016

17 617 999 (1)

48 232 395 (2)

26 381 397 (2)

3 506 810 (2)

1 277 488 (2)

273 138 413 (2)

2017

23 766 647 (1)

23 482 058 (3)

52 668 801 (3)

29 758 467 (3)

4 341 221 (3)

1 786 224 (3)

315 257 413 (3)

2018

22 757 864 (1)

22 476 890 (4)

59 558 738 (4)

34 640 853 (4)

4 507 386 (4)

1 689 121 (4)

349 353 843 (4)

2019

31 162 638 (1)

30 862 476 (5)[1]

65 444 928 (5)

39 984 713 (5)

4 700 379 (5)

1 536 509 (5)

367 290 721 (5)

2020

40 626 915 (9)

40 264 270 (6)

63 797 444 (6)

41 293 051 (6)

4 822 113 (6)

1 672 113 (6)

370 261 752 (6)

2021

40 213 446 (7)

73 606 199 (7)

52 373 758 (7)

5 290 721 (7)

3 686 803 (7)

432 170 399 (7)

2022

39 887 087 (10)

32 468 700 (8)

69 410 000 (10)

24 055 100 (8)

53 896 400 (10)

2 476 200 (8)

5 400 000 (10)

 2 600 000 (10)

192 492 800 (8)

453 791 261 (10)

 

[1] Rozszerzenie kręgu beneficjentów programu 500+ przez likwidację kryterium dochodowego począwszy do 1 lipca 2019 r.

 

Z przedstawionego zestawienia wynika, że wydatki na sfinansowanie świadczenia wychowawczego, stanowiły, w zależności od okresu, od 36,52 proc. w 2016 r. do 63,68 proc. w 2019 r. sumy dochodów z podatku dochodowego od osób fizycznych. W analizowanych okresach suma wydatków na 500+ zawsze przekraczała też sumę dochodów z podatku dochodowego od osób prawnych. Wpływ na kształtowanie się wskazanych relacji miały przede wszystkim rozszerzenie zakresu programu 500+ na każde dziecko oraz zmiany podatkowe, skutkujące mniejszym niż potencjalny, wzrostem dochodów budżetowych z podatków dochodowych. Niższy wzrost był jednak rekompensowany przez pozostałe podatki bezpośrednie oraz, przede wszystkim, przez znaczny wzrost wpływów z podatków pośrednich. Mieści się on w ramach ogólnego wzrostu dochodów podatkowych z 273 mld zł w 2016 r. do przeszło 453 mld zł zaplanowanych na rok 2022. W żadnym jednak przypadku, wydatki na wypłatę świadczenia wychowawczego nie były wyższe niż dochody z któregokolwiek z podatków dochodowych. Biorąc pod uwagę sytuację demograficzną, należy natomiast przyjąć, że bez strukturalnych zmian, wysokość wydatków na finansowanie programu „Rodzina 500+” może w kolejnych latach oscylować w granicach 40 mld zł rocznie.

 

Przyszłość programu „Rodzina 500+”

 

W roku 2022 na różnego rodzaju świadczenia społeczne, związane ze wsparciem rodziny w budżecie państwa przewidziano kwotę przekraczającą 62 mld zł. Jej największa część (przeszło 2/3) przeznaczona jest na finansowanie programu „Rodzina 500+”. Jednocześnie, dynamiczny wzrost poziomu inflacji oraz brak realnych perspektyw na zmianę tej tendencji, stanowią współcześnie główną bolączkę tego programu. Coraz częściej podnoszony jest więc argument o konieczności waloryzacji świadczenia wychowawczego do kwoty 700, 800 bądź nawet 1000 zł miesięcznie. Głównym, a w zasadzie jedynym argumentem przemawiającym za takim działaniem, jest wzrost cen i związany z nim spadek wartości nabywczej świadczenia, co nie budzi żadnych wątpliwości. Z drugiej jednak strony, pochylając się nad sprawami publicznymi nie sposób pominąć, że kilkaset złotych więcej miesięcznie w portfelu rodzica oznacza kilkadziesiąt miliardów złotych rocznie mniej w budżecie państwa. A biorąc pod uwagę jego stały deficyt, oznacza to ograniczenie innych wydatków publicznych oraz dodatkowe obciążenie finansowego dla kolejnych pokoleń.

 

Nie można przy tym zapominać, że element rzeczywistości stanowi bowiem nie tylko rosnąca inflacja, ale przede wszystkim prognozowany globalny kryzys gospodarczy oraz konieczność poniesienia przez Polskę znacznych wydatków publicznych, zwłaszcza w sferze obronności. Z kolei bez znaczącego zwiększenia opodatkowania nie nastąpi odczuwalny wzrost ilości środków, które można byłoby przeznaczyć na cele społeczne. Podniesienie podatków nie jest jednak optymalnym rozwiązaniem, bowiem wpłynie niekorzystne na tempo rozwoju gospodarczego.

 

Konieczne wydaje się więc ustalenie nowych celów programu finansowego wsparcia rodziny. Obecnie niejasne pozostaje bowiem, czy świadczenie wychowawcze ma zachęcać do rodzenia większej liczby dzieci, wspierać finansowanie codziennych wydatków rodzin, przeciwdziałać ubóstwu najsłabiej uposażonych grup społecznych czy też może stanowić polski substytut „powszechnego dochodu gwarantowanego”, która to koncepcja zdobywa coraz większą popularność w państwach wysokorozwiniętych. Realizacja różnorodnych celów wymaga natomiast przyjęcia innych kryteriów udzielania wsparcia oraz zapewnienia adekwatnych do niego źródeł pokrycia. Tymczasem, jak wskazano, znaczące podniesienie finansowania obecnie nie jest realne. Jego ograniczone zwiększenie, połączone z brakiem strukturalnych zmian programu, nie przyniesie natomiast odczuwalnej zmiany. Najwyższa więc pora, aby przemyśleć zasadność utrzymywania dotychczasowego programu wsparcia rodziny i ewentualnie dokonać jego korekty, adekwatnie do szybko zmieniającej się rzeczywistości i perspektyw na przyszłość. Innymi słowy, na nowo zdefiniować program 500+, uwzględniając całokształt nowoczesnej polityki prorodzinnej państwa w taki sposób, aby stanowiła ona spójny system a nie luźny zbiór niepowiązanych ze sobą, ale bardzo kosztownych, instrumentów prawnych.

 

Dr Tomasz Woźniak – analityk Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris


[1]  Zestawienie dochodów podatkowych nie uwzględnia podatków bezpośrednich stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego. Pominięto także podatek od sprzedaży detalicznej (uchwalony w 2016 r. ale pobierany od 2021 r.; dochody za 2021 wyniosły 2 632 041 tys. zł) oraz podatek tonażowy (z uwagi na śladowe znaczenie).

Pamiętać należy również, że do maja 2022 r. świadczenie wychowawcze było wypłacane przez jednostki samorządu terytorialnego, które otrzymywały na ten cel dotację z budżetu państwa. Od czerwca 2022 r. wypłata świadczenia pozostaje we właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W odniesieniu do wydatków na realizację programu 500+ podano wysokość dotacji celowych przekazanych przez wojewodów z budżetu państwa, wg kwot wskazanych w ramach rozdziału 85501 Świadczenie wychowawcze, ujętych w sprawozdaniach z wykonania budżetów. Wyjątkowo, na rok 2022, w związku ze zmianą podmiotu dokonującego wypłaty świadczenia, wskazano sumę planowanych wydatków wojewodów oraz ZUS, ujętych w ramach rozdziału 85501.

1) KRRIO, 500 plus w samorządach - strona dochodowa finansów, na podstawie: „Sprawozdania z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2019 roku”, https://rio.gov.pl/download/attachment/82/analiza-500plus.pdf;

2) Minister Finansów, Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2016,  https://mf-arch2.mf.gov.pl/web/bip/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/finanse-publiczne/budzet-panstwa/wykonanie-budzetu-panstwa/sprawozdanie-z-wykonania-budzetu-panstwa-roczne/-/asset_publisher/R79o/content/6298925?redirect=https%253A%252F%252Fmf-arch2.mf.gov.pl;

3) Minister Finansów, Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2017,  https://mf-arch2.mf.gov.pl/web/bip/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/finanse-publiczne/budzet-panstwa/wykonanie-budzetu-panstwa/sprawozdanie-z-wykonania-budzetu-panstwa-roczne/-/asset_publisher/R79o/content/6403938?redirect=https%3A%2F%2Fmf-arch2.mf.gov.pl;

4) Minister Finansów, Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2018, https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdanie-roczne-za-2018;

5) Minister Finansów, Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2019, https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdanie-roczne-za-2019-rok;

6) Minister Finansów, Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2020, https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdanie-roczne-za-2020-rok;

7) Minister Finansów, Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2021, https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdanie-roczne-za-2021;

8) Minister Finansów, Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa w okresie styczeń-maj 2022,  https://www.gov.pl/web/finanse/szacunek-2022;

9) KRRIO, Materiały źródłowe do „Sprawozdania z działalności RIO i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2020 r." https://rio.gov.pl/130/sprawozdanie-krrio-za-2020-rok.html;

10) Ustawa budżetowa na rok 2022, https://www.gov.pl/web/finanse/ustawa-2022.

[2] Rozszerzenie kręgu beneficjentów programu 500+ przez likwidację kryterium dochodowego począwszy do 1 lipca 2019 r.