Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Pojęcia „rodziny” w polskim systemie prawnym

Data publikacji: 02.12.2016

Podjęta przez Sejm Rzeczypospolitej uchwała w dniu 21 października 2016 r. w sprawie ustanowienia Dnia Praw Rodziny[1] zwraca uwagę na potrzebę mówienia o prawach rodziny, a nie jedynie o prawach poszczególnych jej członków. Teza ta jest zbieżna z nałożonym przez ustrojodawcę konstytucyjnym obowiązkiem wspierania rodziny opartej na związku małżeńskim kobiety i mężczyzny. W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że obowiązujące prawo nie zawsze jest spójne z normą ustrojową i zawiera różne definicje terminu „rodzina”.

 

  1. Konstytucyjny model rodziny

W Konstytucji[2], oprócz art. 41 ust. 2, art. 233 ust. 1 i Preambuły, pojęcie rodziny występuje w art. 18 oraz art. 71, które stanowią odpowiednio, że rodzina znajduje się pod ochroną i opieką RP oraz że państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia jej dobro. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (art. 71). Zgodnie z wykładnią Trybunału Konstytucyjnego (dalej jako: TK), przepisy te nakazują podejmowanie przez państwo takich działań, które umacniają więzi między osobami tworzącymi rodzinę, a zwłaszcza więzi istniejące między rodzicami i dziećmi oraz między małżonkami. Zdaniem TK, przepisy te zobowiązują organy państwa do podejmowania pozytywnych działań na rzecz wzmacniania więzów między członkami rodziny, a nie ich osłabiania. Nie oznacza to jednak, że Konstytucja traktuje osobę mającą rodzinę lepiej niż osobę samotną[3].

Dodać należy, że art. 18 Konstytucji stanowi samodzielną podstawę kontroli konstytucyjności i jest jedną z zasad ustrojowych Rzeczypospolitej[4]. Zgodnie z nią „preferowaną konstytucyjnie wizją rodziny jest trwały związek mężczyzny i kobiety, nakierowany na macierzyństwo i odpowiedzialne rodzicielstwo”[5].

Kolejną implikacją przepisu chroniącego małżeństwo i rodzinę jest rola społeczna, jaką zapoczątkowana przez związek dwojga osób rodzina (zob. art. 23 i 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[6] (dalej: k.r.o.) ma do odegrania w związku z macierzyństwem i rodzicielstwem[7]. Państwo, na co wskazywał TK, powinno kształtować swoją aktywność w sposób gwarantujący ochronę wskazanych w Konstytucji wartości[8], w sposób szczególny małżeństwa i rodziny[9]. Rozpatrywanie nakazu ochrony macierzyństwa i rodzicielstwa w kontekście związku małżeńskiego kobiety i mężczyzny tworzy preferencję dla ochrony dobra dziecka. Jest to naturalny stan rzeczy, który znajduje swoje uzasadnienie w obiektywnych uwarunkowaniach biologicznych. Doniosłość tych ostatnich dostrzegł TK uznając za wartość chronioną zapewnienie możliwości wychowania dziecka przede wszystkim w rodzinie naturalnej, w której relacje między rodzicami i dziećmi są oparte na więzi biologicznej[10]. W literaturze przedmiotu wskazuje się na prawo dziecka do rodziny, w tym sensie, że ma ono uprawnienie do styczności z matką i ojcem[11]. Prawo dziecka do wychowania w rodzinie winno być także respektowane przez system wspierania rodziny w utrzymaniu dziecka[12].

W tym miejscu należy także podkreślić, że przyjęte w ostatnich dwóch latach rezolucje Rady Praw Człowieka ONZ[13] podkreślają konieczność ochrony rodziny. Dokumenty te potwierdzają te same gwarancje, które zawiera Konstytucja RP, a które pozwalają chronić rodzinę i wzmacniać jej pozytywną rolę w promowaniu – jak stwierdza to treść rezolucji – praw człowieka i podstawowych wolności, praw dzieci i obowiązków rodzinnych. Rezolucje nie posługują się co prawda legalną definicją rodziny, ale wskazują jednocześnie, że rodzina jest naturalną i podstawową grupą społeczną, która ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Nie ulega także wątpliwości, że rodzina w rozumieniu rezolucji oparta jest na więzach biologicznych lub prawnych. Rezolucje podkreślają bowiem, że państwo powinno zapewnić odpowiednią pomoc rodzicom i opiekunom prawnym w związku z wychowywaniem dzieci mając na uwadze, że dziecko powinno dorastać w środowisku rodzinnym.

W kontekście postrzegania rodziny w polskim systemie prawnym warto zwrócić uwagę na opinię do poselskiego projektu ustawy o umowie związku partnerskiego (druk nr 825 VII kadencji Sejmu), w której Sąd Najwyższy zauważył, że „preferowane konstytucyjnie jest tworzenie rodziny przez małżeństwo, traktowane jako trwały związek mężczyzny i kobiety, nakierowany na macierzyństwo i odpowiedzialne rodzicielstwo. Ustawodawca konstytucyjny dokonał wyboru aksjologicznego w celu zagwarantowania »tradycyjnego« normatywnego modelu małżeństwa i rodziny” [14].

 

  1. Kodeks rodzinny i opiekuńczy

K.r.o. nie definiuje pojęcia rodziny explicite. Zgodnie jednak z brzmieniem art. 23 oraz art. 27 k.r.o. rodzinę tworzą kobieta i mężczyzna poprzez zawarcie związku małżeńskiego. Zawarcie związku małżeńskiego w sposób przewidziany przez k.r.o. stanowi zdarzenie prawne, którego bezpośrednim skutkiem jest założenie rodziny[15]. Mimo iż orzecznictwo rozszerzyło występujące w art. 23 in fine pojęcie rodziny także na związki faktycznego pożycia[16], nie ulega wątpliwości, że zarówno wykładnia gramatyczna[17] jak i systemowa przemawiają za ograniczeniem pojęcia „rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli” (art. 23 in fine) tylko do małżonków oraz ich wspólnych dzieci. Odstępstwa od tej zasady mogą pojawić się jedynie w odniesieniu do kwestii zaspokajania potrzeb, osobistej pieczy i starań o wychowanie dzieci i mogą być usprawiedliwione przez zasady współżycia społecznego[18]. Potwierdza to także cel ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej[19], która co prawda nie zawiera definicji rodziny, ale jej stosowanie musi brać pod uwagę prawo dziecka do wychowania w rodzinie jako priorytetowe wobec pozostałych. Przyznaje ona także dziecku prawo do powrotu do rodziny i utrzymywania osobistych kontaktów z rodzicami (zob. art. 4).

Znaczenie małżeństwa i utworzonej na jego podstawie rodziny ma znaczenie także dla ochrony dobra dziecka. Zgodnie ze zd. 2 art. 146 k.r.o. powierzenie wspólnej opieki nad dzieckiem możliwe jest tylko wobec osób, które łączy związek małżeński. Z przepisu tego wynika wprost, że opieka dwuosobowa nie może być powierzona osobom żyjącym w konkubinatach. Zdaniem J. Gajdy „motywem takiej regulacji jest dążenie do zapewnienia dziecku warunków istniejących w normalnej, zdrowej rodzinie, a rodzina taka powstaje w świetle przepisów KRO tylko na skutek zawarcia małżeństwa”[20]. Ponadto, jak wskazuje Sąd Najwyższy, opieka sprawowana przez małżonków zapewnia dziecku naturalne warunki rozwoju[21].

 

  1. Ustawa o Karcie Dużej Rodziny

Ustawa o Karcie Dużej Rodziny[22] w art. 4 ust. 2 wskazuje, że członkiem rodziny wielodzietnej  może być: rodzic (rodzice) – w tym także rodzic (rodzice) zastępczy lub osoba (osoby) prowadzące rodzinny dom dziecka,  małżonek rodzica, dziecko - przez które rozumie się także dziecko, nad którym rodzic sprawuje rodzinną pieczę zastępczą, oraz osobę przebywającą w dotychczasowej rodzinie zastępczej albo w rodzinnym domu dziecka. Z katalogu wynika więc, że ustawodawca przyjął w tej ustawie wąską definicję, której brzmienie nie obejmuje związków faktycznych.

 

  1. Ustawa o świadczeniach rodzinnych, ustawa o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów

Status prawny rodziny został także uwzględniony w trzech kolejnych ustawach: o świadczeniach rodzinnych[23], o pomocy państwa w wychowaniu dzieci[24] oraz o pomocy osobom uprawnionym do alimentów[25]. W art. 3 pkt 16 ustawy o świadczeniach rodzinnych przez rodzinę rozumie się odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz.U. z 2016 r. poz. 162 i 972); do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.

Tożsama definicja występuje ponadto w ustawie o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (art. 2 pkt 16). Zbliżone do tych definicji jest także legalne rozumienie pojęcia „rodzina” z ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Zakresem tym objęto: rodziców osoby uprawnionej, małżonka rodzica osoby uprawnionej, osobę, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia oraz dziecko, które ukończyło 25. rok życia otrzymujące świadczenia z funduszu alimentacyjnego lub legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów, a także osobę uprawnioną. W rozumieniu ustawy do rodziny nie zalicza się natomiast: dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, rodzica osoby uprawnionej zobowiązanego tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do alimentów na jej rzecz.

Zgodnie z wykładnią dokonaną przez sądy powszechne definicja powyższa uwzględnia wyłącznie status prawny, a nie stan faktyczny, jak na przykład kwestia wspólnego zamieszkania lub prowadzenia gospodarstwa domowego[26].

 

  1. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

Wyliczenie osób, które możemy uznać za członków rodziny znajdujemy też w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych[27]. Zgodnie z art. 5 pkt 3 wspomnianej ustawy do członków rodziny zaliczamy małżonka, dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli uczy się dalej w szkole, zakładzie kształcenia nauczycieli, uczelni lub jednostce naukowej prowadzącej studia doktoranckie – do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi – bez ograniczenia wieku, a także wstępnych pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym. Definicja ta jest zbliżona do tej wprowadzonej na gruncie ustawy o Karcie Dużej Rodziny. Katalog podmiotów oparty jest więc na więzach biologicznych lub prawnych łączących poszczególnych członków. Wyłączone są więc osoby pozostające w związkach nieformalnych.

 

  1. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na stygmatyzujący tytuł samej ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie[28], który wskazuje, że przemoc występuje w rodzinie. Jest to sprzeczne z międzynarodowym standardem, który posługuje się zwrotem „przemocy domowej”. Takie opisanie ustawy znacznie lepiej opisywałoby celu ustawy i nie byłoby stygmatyzujące w stosunku do rodziny. Głównie z racji celu, definicja rodziny została powiązana z kodeksem karnym[29] (dalej: k.k.). Brak w niej  konieczności występowania pokrewieństwa między członkami rodziny. Definicja członka rodziny zawarta w art. 2 pkt 1 ustawy sformułowana jest poprzez odesłanie do definicji pojęcia osoby najbliższej, sformułowanej w art. 115 § 11 k.k.. Ponadto członkiem rodziny jest także inna osoba, o ile wspólnie zamieszkuje lub gospodaruje.

Zgodnie z art. 115 § 11 k.k. osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Osoby pozostające we wspólnym pożyciu, o których mowa w art. 115 § 11 in fine k.k., to osoby pozostające ze sobą w trwałym związku nieformalnym (tzw. konkubenci). Musi między nimi zachodzić więź fizyczna, gospodarcza i uczuciowa. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 25 lutego 2016 roku (sygn. akt I KZP 20/15) „odmienność płci osób pozostających w takiej relacji nie jest warunkiem uznania ich za pozostających we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 § 11 k.k.”. Uchwała ta budzi poważne zastrzeżenia prawne. Z jej treści wynika, do istnienia „wspólnego pożycia” nie jest konieczna różnica płci ani stałość relacji pomiędzy dwiema osobami. Przyjęta przez sąd konstrukcja daleka jest od precyzji i może być łatwo nadużywana. Budzi też istotne wątpliwości na gruncie orzecznictwa konstytucyjnego[30].

Druga część definicji z art. 2 pkt 1 ustawy, odnosi się do „innej osoby wspólnie zamieszkującej lub gospodarującej”. Użycie alternatywy powoduje znaczne rozszerzenie zakresu definicji, także na osoby jedynie ze sobą mieszkające np. współlokatorów wynajmujących mieszkanie[31].

Konieczność szerokiego zdefiniowania podmiotów, w stosunku do których odnosi się ustawa wynikała więc z chęci przeciwdziałania przemocy domowej. Zjawisko to występuje bowiem dużo częściej w innych relacjach niż te zachodzące w konstytucyjnie rozumianej rodzinie, a  więc np. w związkach konkubenckich. Przykładowo, jak wynika z przygotowanego na zlecenie polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości raportu Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości[32], po zbadaniu wszystkich dostępnych w kraju akt sądowych spraw rozpoznanych w wyniku zastosowania procedury odebrania dziecka przez pracownika socjalnego okazało się, że „problem przemocy w rodzinie występuje z reguły w rodzinach o cechach patologii społecznej, nieporadnych ekonomicznie i wychowawczo, bardzo często rozbitych". W największej liczbie spraw (48,5 proc.) rodzice w chwili odebrania dziecka, jak również w przeszłości, nie pozostawali w związku małżeńskim. Rozwód rodziców miał miejsce w 6,9 proc. rodzinach objętych badaniem, a jedynie w 26,9 proc. przypadków rodzice byli małżeństwem. Podobną prawidłowość obserwuje się w innych krajach. Dane z “2011-12 National Survey of Children’s Health”, przeprowadzonej przez U.S. National Center for Health Statistics, obejmujące ponad 95,000 rodziców dzieci w wieku do lat 17, także wskazują, że przemoc domowa jest znacznie rzadsza w rodzinach opartych na opartych na małżeństwie biologicznych rodziców[33]

W związku z powyższym, konieczną wydaje się zmiana nazwy ustawy, tak aby nie stygmatyzowała rodzin przypisując im zjawiska występujące głównie w środowiskach domowych nie będących rodziną sensu stricto. Zmiana ta musiałaby pociągnąć za sobą także zmianę definicji ustawowych i wykreślenie z niej pojęcia rodziny.

 

  1. Ustawa o pomocy społecznej

Na gruncie ustawy o pomocy społecznej[34] pojęcie rodziny nie jest oparte na więzach pokrewieństwa. Za rodzinę w powyższym akcie, zgodnie z art. 6 pkt 14, uznaje się osoby spokrewnione i niespokrewnione, pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące, przy czym te dwie przesłanki muszą być spełnione łącznie. W tym ujęciu rodziną jest więc także związek konkubencki[35]. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie[36] uznał, że cel ustawy jest znacznie szerszy niż pomoc rodzinie: „na potrzeby ustawy o pomocy społecznej pojęcie rodziny nie jest oparte wyłącznie na więzach pokrewieństwa. Bardziej istotne jest tworzenie wspólnoty (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 sierpnia 2008 r., sygn. akt I OSK 1429/07). Jeżeli osoby gospodarują wspólnie, oznacza to, że razem czymś zarządzają, dysponują. Chodzi więc o przyczynianie się do funkcjonowania wspólnoty poprzez wykonywanie na jej rzecz konkretnych czynności”. Definicja ta, mimo tej interpretacji NSA, budzi wątpliwości co do jej zgodności z Konstytucją. Instrumenty przewidziane w tej ustawie mogą bowiem zniechęcać do zakładania rodziny opartej na małżeństwie jako związku kobiety i mężczyzny.

 

  1. Ordynacja podatkowa

Pojęcie rodziny zostało również szeroko ujęte w Ordynacji podatkowej[37]. Na podstawie art. 111 § 3 za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu, a więc także konkubenta lub konkubinę. Mamy tu więc do czynienia ze stanem faktycznym, a nie prawnym, którego udowodnienie spoczywa na organie podatkowym.

 

  1. Kodeks cywilny

W Kodeksie cywilnym[38] (dalej: k.c.) występuje pojęcie najbliższych członków rodziny zmarłego, którym sąd może przyznać stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Artykuł 446 § 3 k.c. nie zawiera jednak żadnych wskazówek co do strony podmiotowej pojęcia „najbliższy członek rodziny”. W wyroku z dnia 18 listopada 1961 r., (sygn. akt 2 CR 325/61) Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 166 Kodeksu Zobowiązań[39] (odpowiednik obecnego art. 446  § 3 k.c.) „operuje pojęciem „rodziny” w szerszym znaczeniu, akcentującym raczej – z punktu widzenia doznanej krzywdy moralnej – faktyczny układ stosunków rodzinnych, a nie formalną kolejność pokrewieństwa”.

 

  1. Dyrektywa w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich

Inaczej sytuację kształtuje definicja zawarta w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady[40], według której członek rodziny oznacza małżonka, partnera, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek partnerski, o ile Państwo Członkowskie uznaje równoważność między takim związkiem a małżeństwem, bezpośrednich zstępnych, którzy nie ukończyli dwudziestego pierwszego roku życia lub pozostają na utrzymaniu obywatela UE, a także odpowiednich zstępnych jego małżonka lub partnera, jak również bezpośrednich wstępnych pozostających na utrzymaniu. Odnosi się to także do bezpośrednich wstępnych współmałżonka i partnera.

Rodzina w rozumieniu powyższej dyrektywy jest więc generalnie oparta o więzy biologiczne i prawne pomiędzy członkami. Zawarta w definicji klauzula uznawalności związków partnerskich przez państwo członkowskie związana jest z tym, że Unia Europejska nie posiada kompetencji do kształtowania takich pojęć jak rodzina.

 

Wnioski

Nie ulega wątpliwości, że Konstytucja zobowiązuje organy władzy państwowej do otoczenia opieką i pomocą rodziny opartej na małżeństwie jako związku kobiety i mężczyzny, rodzicielstwa oraz macierzyństwa.

Ten normatywny model rodziny znajduje swoje odzwierciedlenie w podstawowym akcie ustawowym regulującym relacje rodzinno-opiekuńcze. Mimo iż naczelną zasadą Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest dobro dziecka, to jego realizacja jest nierozerwalnie związana ze związkiem małżeńskim dwóch osób odmiennych płciowo.

Część z definicji rodziny lub członka rodziny zawarte w obowiązujących w polskim systemie prawnym realizuje ten powyższy normatywny model rodziny oparty na więzach biologicznych lub prawnych.

Ustawodawca w kilku aktach zlekceważył normę ustrojową wyrażoną w art. 18 Konstytucji i doprowadził do sytuacji, w której przyjęta definicja rodziny, zamiast promować i wzmacniać więzy rodzinne, prowadzi do ich osłabiania. Taka sytuacja występuje na gruncie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz ustawy o pomocy społecznej. W pierwszym przypadku wątpliwości budzi samo użycie pojęcia rodziny w odniesieniu do zjawiska przemocy. W drugim przypadku natomiast wątpliwości budzi otwarcie pojęcia rodziny na konkubinaty i inne formy kohabitacji.

 
Autor: Ordo Iuris

[1] M.P. poz. 1003.

[2] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze zm.

[3] Wyrok z dnia 18 maja 2005 r., Sygn. akt K 16/04.

[4] L. Garlicki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz do art. 18, red. L. Garlicki, Warszawa 2003, s. 2.

[5] M. Zubik, Podmioty konstytucyjnych wolności, praw i obowiązków, “Przegląd Legislacyjny” nr 2 (2007), s. 26-43.

[6] Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r., poz. 2082).

[7] B. Banaszkiewicz, Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny. O niektórych implikacjach art. 18 Konstytucji RP, “Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2013, z. 3, s. 617.

[8] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000, sygn. akt SK 21/99, Dz. U. z 2000 nr 55, poz. 655; Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 stycznia 1999, sygn. akt K 1/98, Dz. U. z 1999 nr 20, poz. 180.

[9] Por. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lipca 2007, sygn. akt SK 61/06, Dz.U. z 2007 nr 134, poz. 947.

[10] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 kwietnia 2003 r., sygn. akt K 18/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 32; Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2013, Dz. U. z 2013, poz. 1439.

[11] T. Smyczyński, Prawo dziecka do wychowania w rodzinie, http://brpd.gov.pl/aktualnosci/prawo-dziecka-do-wychowania-w-rodzinie, dostęp 29.12.2015.

[12] Tamże. Zob. także Raport Instytutu na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris, Jakiej polityki rodzinnej potrzebuje Polska?, red. T. Zych, K. Dobrowolska, O. Szczypiński, Warszawa 2015.

[13] Rezolucja z dnia 3 czerwca 2015 r., A/HRC/RES/29/22 oraz Rezolucja z dnia 1 lipca 2016 r., A/HRC/32/L.35.

[14] Sąd Najwyższy, Opinia o projekcie ustawy „o umowie związku partnerskiego” przedstawionym przez klub parlamentarny „Platforma Obywatelska” z dnia 17 października 2012 r., BSA I – 021 – 345/12; M. Zubik: Podmioty konstytucyjnych wolności, praw i obowiązków, „Przegląd Legislacyjny”, nr 2/2007; red. serii: Księga jubileuszowa Rzecznika Praw Obywatelskich, 2008, Warszawa.

[15] J. Gajda, Komentarz do art. 23, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Warszawa 2015, dostęp: Legalis.

[16] Tak np. wyr. SA w Szczecinie z 27.6.2013 r., III AUA 104/13, Legalis; wyr. SA w Gdańsku z 14.5.2014 r., III AUA 1441/13, Legalis. Zob. też wyr. SN z 11.2.2011 r., II UK 273/10, Legalis

[17] J. Gajda, Komentarz do art. 23, dz. cyt.

[18] Tamże.

[19] Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, Dz. U. z 2016 r. poz. 575.

[20] J. Gajda, Komentarz do art. 146, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Warszawa 2015, dostęp: Legalis.

[21] Uchwała SN z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75, OSN 1976, Nr 9, poz. 184.

[22] Ustawa z dnia 5 grudnia 2014 r. o Karcie Dużej Rodziny, Dz.U. z 2016 r., poz. 785.

[23]  Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, Dz.U. 2003 nr 228 poz. 2255 ze zm.

[24] Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, Dz.U. 2016 poz. 195.

[25] Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, Dz.U. 2007 nr 192 poz. 1378 ze zm.

[26] Zob. Wyrok WSA w Krakowie z 28 stycznia 2014 r., sygn. akt III SA/Kr 715/13; Wyrok WSA w Łodzi z 4 czerwca 2014 r. II SA/Łd 306/14.

[27] Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. 2015 poz. 581.

[28] Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Dz.U. z 2005 nr 180, poz. 1493 ze zm.

[29]  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, Dz.U. z 1997 nr 88, poz. 553 ze zm.

[30] Więcej na ten temat, patrz: http://www.ordoiuris.pl/uchwala-sadu-najwyzszego-zmieniajaca-rozumienie-wspolnego-pozycia-budzi-powazne-watpliwosci-prawne,3746,i.html

[31] S. Spurek, Komentarz do art. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, [w:] Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Komentarz, 2012, LEX nr 134754.

[32] J. Słyk, Odbieranie dzieci rodzicom na podstawie art. 12a ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, 2015.

[33] http://family-studies.org/children-in-single-parent-families-are-more-likely-to-witness-domestic-violence/, dostęp: 20.10.2016 r.

[34] Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. 2015 poz. 163.

[35] I. Sierpowska, Komentarz do art. 6 ustawy o pomocy społecznej, [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, 2014, LEX nr 164869.

[36] Wyrok z dnia 25 sierpnia 2015r., sygn. akt. III SA/Kr 1948/14.

[37] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa Dz.U. z 2015 r., poz. 613.

[38] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz.U. z 1964 Nr 16 poz. 93 ze zm.

[39] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. - Kodeks zobowiązań, Dz.U. z 1933 nr 82 poz. 598.

[40] Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich, zmieniająca rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG.

 

Edukacja

Na co zezwala i czego zakazuje nauczycielom nowe rozporządzenie dotyczące prac domowych

Pierwszego kwietnia wejdą w życie regulacje przewidujące ograniczenia dla nauczycieli w szkołach podstawowych. Dotyczą one możliwości zadawania i oceniania prac domowych. W klasach I-III zabronione będzie zadawanie uczniom pisemnych i praktyczno-technicznych prac domowych z wyjątkiem ćwiczeń usprawniających motorykę małą, czyli np. umiejętność pisania. W klasach IV-VIII pisemne i praktyczno-techniczne prace domowe będą mogły być proponowane do wykonania przez nauczyciela, ale nie będą one obowiązkowe dla ucznia i nie będą podlegały ocenie.

Czytaj Więcej

Wolność religii w szkole

Prawo ucznia do udziału w rekolekcjach. Analiza zarzutów stawianych dyrektorom szkół przez niektóre organizacje pozarządowe

Główne tezy

· Rekolekcje mogą być organizowane na terenie szkoły.

· Każdy uczeń, który tego chce może uczestniczyć w rekolekcjach. Fakt uczęszczania bądź nieuczęszczania na lekcje religii nie ma znaczenia.

· Niepowiadomienie dyrektora szkoły z miesięcznym wyprzedzeniem o terminie rekolekcji nie uniemożliwia ich organizacji.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Zagrożenie zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej jako przesłanka legalizująca aborcję

· Od czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku uznającego niezgodność z Konstytucją aborcji eugenicznej, podejmowane są próby rozszerzającej interpretacji przesłanki zagrożenia zdrowia kobiety. Miałaby ona uzasadniać poszerzenie dostępu do aborcji w Polsce.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej