Opinia prawna na temat wybranych zagadnień związanych z wdrożeniem do szkół programu „Sportowe talenty”

Wstęp

Począwszy od roku szkolnego 2023/2024 w szkołach podstawowych – w klasach IV-VIII oraz w szkołach ponadpodstawowych, w okresie od marca do kwietnia, co roku mają być przeprowadzane na lekcjach wychowania fizycznego testy sprawnościowe w ramach programu „Sportowe talenty”. Program ten został wprowadzony na podstawie ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw[1], którą dokonano zmian m.in. ustawy o sporcie[2] oraz ustawy – Prawo oświatowe. Obowiązek przeprowadzania wspomnianych testów podczas lekcji wychowania fizycznego wprowadzono z kolei do podstawy programowej wychowania fizycznego (zarówno w szkołach podstawowych jak i ponadpodstawowych) na mocy nowelizacji rozporządzeń określających podstawę programową, które weszły życie z dniem 1 września 2023 r.[3]

Wprowadzenie przedmiotowego programu do szkół uzasadnia się m.in. potrzebą stworzenia „prostego w obsłudze narzędzia do pomiaru i oceny kondycji fizycznej”[4] oraz wyrobienia u młodych ludzi nawyku „permanentnej samokontroli i samooceny rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej”[5]. Wśród celów programu, obok zdiagnozowania poziomu kondycji fizycznej dzieci w polskich szkołach wskazano także na „wyszukiwanie najbardziej utalentowanych sportowo uczniów”[6].

Niektórzy rodzice wyrażają obawy związane z programem, dotyczące w szczególności przetwarzania danych osobowych swoich dzieci oraz zastanawiają się nad celowością i legalnością wdrożonych rozwiązań.

W związku z pytaniami zaniepokojonych rodziców uczniów, które spłynęły do Instytutu Ordo Iuris, w niniejszej opinii zwrócono uwagę na wybrane zagadnienia prawne, związane z realizacją programu „Sportowe talenty”.

Słowniczek

Ilekroć w niniejszej opinii mowa jest o:

prawie oświatowym – należy przez to rozumieć ustawę z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.);

podstawie programowej dla szkół podstawowych – należy przez to rozumieć rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 z późn. zm.) – w części dotyczącej uczniów klas IV-VIII szkoły podstawowej;

podstawie programowej dla szkół ponadpodstawowych – należy przez to rozumieć rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. z 2018 r. poz. 467 z późn. zm.);

rozporządzeniu ws. oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów – należy przez to rozumieć rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 373 z późn. zm.);

rozporządzeniu RODO – należy przez to rozumieć rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. (Dz.Urz.UE.L Nr 119, str. 1).

1. Czy szkoły mają obowiązek przeprowadzać testy sprawnościowe w ramach programu Sportowe talenty?

Tak. Obowiązek przeprowadzania testów sprawnościowych w klasach IV-VIII szkół podstawowych oraz w szkołach ponadpodstawowych[7] został wprowadzony na mocy art. 28 ust. 2a prawa oświatowego oraz z podstawy programowej wychowania fizycznego dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Testy te obejmują:

1)  bieg wahadłowy 10 razy po 5 metrów – służący pomiarowi zdolności szybkościowo-siłowo-koordynacyjnych;

2)  20-metrowy wytrzymałościowy bieg wahadłowy wykonywany według Europejskiego Testu Sprawności Fizycznej – Eurofit, opracowanego przez Radę Europy – służący pomiarowi zdolności wytrzymałościowych w biegu;

3)  podpór leżąc przodem na przedramionach (deska) – służący pomiarowi zdolności siłowo-wytrzymałościowych całego ciała;

4)  skok w dal z miejsca – służący pomiarowi skoczności i siły.

2. Czy pomiary testów sprawnościowych podlegają ocenie?

Nie. Wynika to wprost z rozporządzeń określających podstawę programową wychowania fizycznego zarówno dla szkół podstawowych jak i ponadpodstawowych. W rozporządzeniach tych zapisano: „Pomiary sprawności fizycznej nie mogą być kryterium oceny z przedmiotu wychowanie fizyczne, lecz powinny być wykorzystywane do wskazania mocnych i słabych stron sprawności fizycznej ucznia w celu planowania ich zmian w kontekście całożyciowej aktywności fizycznej”.

Jeśli zatem uczeń uzyska bardzo dobre wyniki podczas testów nie będzie mógł otrzymać za to pozytywnej oceny. Podobnie uczeń, który uzyska wyniki na niskim poziomie, nie otrzyma oceny negatywnej.

3. Czy odmowa wzięcia udziału w testach przez ucznia może wiązać się dla niego z jakimiś konsekwencjami?

Testy sprawnościowe objęte są podstawą programową wychowania fizycznego dla szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych. O ile zatem same pomiary, jak wskazano, nie mogą być oceniane, o tyle inaczej może być potraktowana odmowa wykonania przez ucznia ćwiczeń wchodzących w zakres testów sprawnościowych.

Zgodnie z § 9 rozporządzenia ws. oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego należy przede wszystkim brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć, a także systematyczność udziału ucznia w zajęciach oraz aktywność ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej.

Nie można zatem wykluczyć, że odmowa ucznia wzięcia udziału w ćwiczeniach wchodzących w zakres testów sprawnościowych będzie uwzględniona przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego w danej szkole. Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, w których uczeń został zwolniony z wykonywania ćwiczeń wchodzących w zakres testów sprawnościowych. § 4 ust. 1 wspomnianego wyżej rozporządzenia stanowi, że „[d]yrektor szkoły zwalnia ucznia z wykonywania określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia tych ćwiczeń wydanej przez lekarza, na czas określony w tej opinii”.

Nie można również wykluczyć, że odmowa ucznia wzięcia udziału w testach sprawnościowych będzie miała wpływ na ocenę zachowania ucznia.  Należy rozróżnić tu jednak dwie sytuacje. Pierwsza to taka, kiedy rodzic ucznia niepełnoletniego złożył oświadczenie o sprzeciwie wobec udziału swojego dziecka w testach sprawnościowych, motywowane np. obawą rodzica dotyczącą przetwarzania danych osobowych swojego dziecka. Choć przepisy prawa oświatowego i innych ustaw regulujących materię dotyczącą edukacji nie przewidują możliwości złożenia takiego sprzeciwu, to gdyby jednak taka sytuacja zaistniała uczeń nie powinien ponosić konsekwencji za bycie posłusznym swojemu rodzicowi. Co więcej, jak stanowi art. 95 § 2 k.r.o.[8], „[d]ziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra”. Przypomnieć należy, że uczeń pozostaje pod władzą rodzicielską aż do momentu osiągnięcia pełnoletności[9].

Inaczej mogłaby wyglądać natomiast sytuacja, w której rodzic nie sprzeciwia się udziałowi ucznia w testach sprawnościowych, a ten nie ma żadnych przeciwwskazań, w szczególności zdrowotnych, aby wziąć w nich udział. Wówczas odmowa ucznia wzięcia udziału w testach mogłaby mieć wpływ na ocenę zachowania ucznia.

4. Jakie dane dotyczące ucznia i jego udziału w testach będą przetwarzane w ramach programu Sportowe talenty?

Zgodnie z art. 36a ustawy o sporcie[10] w ewidencji „Sportowe talenty” (prowadzonej przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej[11]) gromadzone są następujące dane ucznia:

1)  imię i nazwisko ucznia oraz numer PESEL, a w przypadku ucznia nieposiadającego numeru PESEL – imię (imiona), nazwisko, datę urodzenia, serię i numer paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość;

2)  rok urodzenia ucznia;

3)  wiek ucznia;

4)  płeć ucznia;

5)  masę ciała ucznia;

6)  wzrost ucznia;

7)  wyniki uzyskane przez ucznia z testów sprawnościowych, o których mowa w art. 28 ust. 2a prawa oświatowego;

8)  datę przeprowadzenia testów sprawnościowych;

9)  typ szkoły, nazwę i adres siedziby szkoły, do której uczeń uczęszcza lub uczęszczał;

10)  klasę i oddział, do których uczeń uczęszcza lub uczęszczał;

11)  gminę, powiat i województwo, na obszarze których uczeń uzyskał wyniki z testów sprawnościowych.

Większość tych danych pozyskiwana jest z istniejącego już systemu informacji oświatowej[12]. Dodatkowe dane przekazywane przez szkołę na potrzeby ewidencji „Sportowe talenty” obejmują:

1. wyniki z testów sprawnościowych,
2. data przeprowadzenia testów sprawnościowych,
3. masa ciała,
4. wzrost ucznia[13].

5. Kto posiada dostęp do danych gromadzonych w ewidencji „Sportowe talenty”?

Dostęp do danych zgromadzonych w ewidencji „Sportowe talenty”, o których mowa w art. 36a ustawy o sporcie, przysługuje szkole, do której uczęszcza uczeń[14].

Dostęp do części danych zgromadzonych w ewidencji „Sportowe talenty” będą posiadały także kluby sportowe, związki sportowe oraz polski związek sportowy. Podmioty te będą miały dostęp do danych wymienionych w art. 36a pkt 2-8 i 11, czyli m.in. danych dotyczących wieku, masy ciała, wzrostu ucznia, wyników osiągniętych podczas testów sportowych czy gminy, w której uczeń brał udział w testach. Nie będą miały natomiast wglądu do danych obejmujących:

1. imię i nazwisko ucznia oraz numer PESEL, a w przypadku ucznia nieposiadającego numeru PESEL – imię (imiona), nazwisko, datę urodzenia, serię i numer paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość;
2. typ szkoły, nazwę i adres siedziby szkoły, do której uczeń uczęszcza lub uczęszczał;
3. klasę i oddział, do których uczeń uczęszcza lub uczęszczał[15].

W przypadku zainteresowania wynikiem sportowym ucznia, kluby i związki sportowe oraz polski związek sportowy będą miały możliwość zwrócenia się za pośrednictwem systemu teleinformatycznego do szkoły, która następnie przekaże informację o zainteresowaniu pełnoletniemu uczniowi albo rodzicowi lub innemu przedstawicielowi ustawowemu ucznia, przekazując im dane kontaktowe związku lub klubu sportowego.

Dostęp do danych zgromadzonych w ewidencji „Sportowe talenty”, w takim zakresie w jakim przysługuje on klubom i związkom sportowym, będą miały również podmioty publiczne oraz niepubliczne, ale realizujące zadania publiczne – w celu niezbędnym do realizacji zadań publicznych, a ponadto każdy inny podmiot – w celu niezbędnym do realizacji przez ten podmiot zadań naukowo-badawczych, dydaktycznych, oświatowych lub statystycznych.

6. Czy odmowa podania danych obejmujących masę i wzrost ucznia może wiązać się dla ucznia lub jego rodziców z jakimiś konsekwencjami?

Zgodnie z art. 28 ust. 2b prawa oświatowego uczniowie klas IV-VIII szkół podstawowych, uczniowie liceów, techników i szkół branżowych I stopnia, a także uczniowie szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie klas IV-VIII szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego, albo rodzice niepełnoletnich uczniów przekazują szkole raz w ciągu roku szkolnego dane obejmujące masę ciała i wzrost ucznia.

Jak zatem widać dane takie mają być przekazywane cyklicznie – jeden raz w ciągu roku szkolnego. Z literalnej treści przepisu wynika, że w przypadku uczniów niepełnoletnich szkoła może zwrócić się o przekazanie danych dotyczących masy ciała i wzrostu ucznia zarówno do samego ucznia jak i do jego rodziców. Ustawa nie przewiduje wprost konsekwencji niewykonania nałożonego obowiązku przez ucznia lub jego rodzica[16].

Można jednak przyjąć, w odniesieniu do ucznia, że w sytuacji, w której rodzic odmawia podania danych dotyczących wzrostu i masy ciała swojego dziecka – analogicznie jak w przypadku odmowy ucznia i sprzeciwu jego rodzica wobec uczestniczenia dziecka w testach sprawnościowych, tak i w tym przypadku wobec ucznia nie powinny być wyciągane jakiekolwiek konsekwencje za odmowę podania swoich danych wrażliwych, tym bardziej, że obowiązek ten nie wynika z podstawy programowej kształcenia ogólnego.

W przypadku zaś rodzica, niewypełnienie obowiązku, o którym mowa w art. 28 ust. 2b prawa oświatowego, może rodzić analogicznie konsekwencje jak np. przyzwolenie na niewypełnianie przez ucznia obowiązku szkolnego. Jedno i drugie teoretycznie może wiązać się z wszczęciem egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ponieważ obowiązek przekazania danych dotyczących wzrostu i masy ciała dziecka ma charakter niepieniężny, jednym ze środków egzekucyjnych jaki może być w takim przypadku zastosowany jest grzywna w celu przymuszenia[17].

Oczywiście w sytuacji wszczęcia tego rodzaju postępowania wobec rodzica, przysługuje mu prawo do wniesienia zarzutów podważających zasadność zastosowanego środka egzekucyjnego.

7. Czy nauczyciel wychowania fizycznego, szkolna higienistka lub pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania, mogą dokonać pomiarów masy ciała i wzrostu ucznia w szkole na potrzeby programu „Sportowe talenty”?

Informacje dotyczące masy ciała i wzrostu ucznia, należą do zakresu danych dotyczących zdrowia (tzw. dane wrażliwe). Pozyskiwanie tych danych poprzez indywidualne dokonywanie pomiarów masy ciała lub wzrostu ucznia przez nauczyciela wychowania fizycznego, szkolną higienistkę lub pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania, bez zgody ucznia, lub w przypadku niepełnoletniego ucznia – jego rodzica, należy uznać za niedopuszczalne już z przyczyn dotyczących ochrony danych osobowych, o czym mowa będzie w dalszej części.

Niezależnie od tego zauważyć należy, że art. 28 ust. 2b prawa oświatowego nie przewiduje dokonywania pomiaru masy ciała i wzrostu ucznia w szkole, a jedynie stanowi o obowiązku przekazania takich danych przez ucznia lub rodzica niepełnoletniego ucznia. Nie uprawnia on zatem do „zastępczego” wykonania pomiarów masy ciała i wzrostu ucznia na wypadek nieprzekazaniach danych w tym zakresie przez ucznia lub jego rodzica.

Warto w tym miejscu zauważyć, że „wykonanie zastępcze” jest jednym ze środków egzekucyjnych obowiązków niepieniężnych, stosowanych na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji[18]. Nawet gdyby przyjąć dopuszczalność zastosowania tego rodzaju środka w odniesieniu do podania informacji nt. masy ciała i wzrostu ucznia (co jednak jest dalece wątpliwe), to wymagałoby ono dopełnienia odpowiednich czynności proceduralnych, nałożenia obowiązku przez właściwy organ[19] oraz umożliwienia, przed wykonaniem zastępczym, wniesienia adresatowi obowiązku środków zaskarżenia.

Ponadto jeśli przekazywanie danych wrażliwych w zakresie masy ciała i wzrostu ucznia uznać za działania profilaktyczne w zakresie opieki zdrowotnej, to należy zauważyć, że zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami[20] „profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniami w szkole sprawują pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna”. W przepisie tym nie ma mowy o nauczycielu wychowania fizycznego lub innym pracowniku szkoły. Jednocześnie jak wyraźnie wskazano w art. 7 ust. 1 ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami, osoby wymienione w art. 3 ust. 1 (a więc higienistka szkolna oraz pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania) są obowiązane do przestrzegania praw pacjenta, o których mowa w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta[21], „w szczególności zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych w związku ze sprawowaniem tej opieki, w tym związanych ze stanem zdrowia uczniów, oraz poszanowania intymności i godności uczniów w czasie udzielania im świadczeń zdrowotnych”. Co jednak nie mniej istotne, art. 17 ww. ustawy uzależnia przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych pacjentowi, który nie ukończył 18. roku życia, od zgody jego przedstawiciela ustawowego, a w przypadku pacjenta, który ukończył lat 16 – również jego zgody.

8. Czy pozyskiwanie i gromadzenie danych uczniów w ramach programu „Sportowe talenty” narusza gwarancje konstytucyjne w zakresie prawa do prywatności?

Zgodnie z art. 47 Konstytucji RP Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Konkretyzacją zawartej w tym przepisie gwarancji prawa do prywatności jest art. 51 ustawy zasadniczej, wyrażający zasadę „autonomii informacyjnej”, rozumianą jako prawo do decydowania o ujawnieniu innym informacji dotyczących swojej osoby oraz do sprawowania kontroli nad takimi informacjami[22]. Art. 51 Konstytucji RP stanowi, że „[n]ikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby” (ust. 1), a także, że „[w]ładze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym” (ust. 2). Pamiętać również należy o art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, zgodnie z którym ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą jednak naruszać istoty wolności i praw.

Odnosząc powyższe do obowiązku corocznego przekazywania przez uczniów albo rodziców niepełnoletnich uczniów danych obejmujących masę ciała i wzrost ucznia, należy w pierwszej kolejności zauważyć, że obowiązek taki narusza gwarantowaną w ustawie zasadniczej autonomię informacyjną ucznia w zakresie prawa do decydowania o ujawnieniu innym informacji dotyczących swojej osoby.

Aby ograniczenie tego konstytucyjnego prawa było legalne, jak wynika z przytoczonych wyżej regulacji, winno ono wynikać z ustawy oraz być konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. W tym duchu należy również wykładać „niezbędność” informacji, o której mowa w art. 51 ust. 2 Konstytucji RP.

O ile wspomniany obowiązek rzeczywiście został wprowadzony na mocy przepisów ustawowych (art. 28 ust 2b prawa oświatowego), o tyle poważne wątpliwości budzi spełnienie drugiej z przesłanek, dotyczącej „niezbędności” gromadzenia przez władze publiczne danych dotyczących m.in. wzrostu i masy ciała ucznia.

Ową niezbędność, w odniesieniu pozyskiwania i przetwarzania informacji o uczniach na potrzeby programu „Sportowe talenty”, można rozpatrywać w kontekście konieczności ochrony zdrowia publicznego. Trudno jednak zgodzić się z tym, że coroczne przekazywanie szkole danych ucznia o jego wzroście i masie ciała, miałoby być niezbędne dla ochrony tej materii. Biorąc zaś pod uwagę, że przekazywanie tych danych następuje łącznie z danymi o wynikach osiąganych przez ucznia podczas testów sprawnościowych można dojść do wniosku, że stworzenie specjalnej ewidencji, w której gromadzone będą tego rodzaju dane, jest raczej potrzebne dla realizacji celu w postaci „wyszukiwania najbardziej utalentowanych sportowo uczniów”[23]. Ten zaś cel nie znajduje się wśród przewidzianych w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wyjątków dopuszczających ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności, w tym również w zakresie prawa do prywatności.

W związku z powyższym uznać należy, że gromadzenie i przetwarzanie danych osobowych uczniów na potrzeby programu „Sportowe talenty”, w tym przekazywanie danych dotyczących masy ciała i wzrostu ucznia, aby pozostawało w zgodzie z gwarancjami konstytucyjnymi, winno odbywać się za dobrowolną zgodą uczniów, a w przypadku uczniów niepełnoletnich – ich rodziców.

9. Czy dane gromadzone w związku ewidencją sportowe talenty danych dotyczących masy ciała i wzrostu jest zgodne z przepisami unijnego rozporządzenia RODO?

Dane uczniów dotyczące ich wzrostu i masy ciała uznać należy za dane dotyczące zdrowia, które stanowią specjalna kategorię danych osobowych – tzw. danych wrażliwych. Przetwarzanie[24] takich danych, jest zgodnie z art. 9 ust. 1 rozporządzenia RODO zabronione. Wyjątki w tym zakresie przewiduje art. 9 ust. 2 RODO. Wśród nich wymieniono m.in. sytuacje, w których przetwarzanie jest niezbędne „ze względów związanych z ważnym interesem publicznym, na podstawie prawa Unii lub prawa państwa członkowskiego, które są proporcjonalne do wyznaczonego celu, nie naruszają istoty prawa do ochrony danych i przewidują odpowiednie i konkretne środki ochrony praw podstawowych i interesów osoby, której dane dotyczą”[25], „do celów profilaktyki zdrowotnej”[26] czy też „ze względów związanych z interesem publicznym w dziedzinie zdrowia publicznego, takich jak ochrona przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowotnymi lub zapewnienie wysokich standardów jakości i bezpieczeństwa opieki zdrowotnej oraz produktów leczniczych lub wyrobów medycznych, na podstawie prawa Unii lub prawa państwa członkowskiego, które przewidują odpowiednie, konkretne środki ochrony praw i wolności osób, których dane dotyczą, w szczególności tajemnicę zawodową”[27].

Nie zagłębiając się zanadto w treść poszczególnych wyłączeń należy zwrócić uwagę na sformułowania takie jak „ważny interes publiczny” czy też przykłady sytuacji dotyczących ważnego interesu publicznego w dziedzinie zdrowia publicznego, wśród których próżno szukać celów realizacji programu „Sportowe talenty”. Ponadto każdy z przytoczonych wyjątków wskazuje na „niezbędność” przetwarzanych danych, podobnie jak czyni art. 51 ust. 2 Konstytucji RP, o którym była mowa wyżej. Jednocześnie art. 9 ust. 4 RODO stanowi, iż” Państwa członkowskie mogą zachować lub wprowadzić dalsze warunki, w tym ograniczenia w odniesieniu do przetwarzania danych genetycznych, danych biometrycznych lub danych dotyczących zdrowia”, z czego wynika, że rozporządzenie RODO przewiduje minimalną ochronę w zakresie przetwarzania danych osobowych, zaś przepisy krajowe mogą pójść w tej materii dalej.

Przewidzianym w rozporządzeniu RODO wyjątkiem, zezwalającym na przetwarzanie danych osobowych w zakresie danych wrażliwych, który nie budzi wątpliwości, jest, przewidziana w art. 9 ust. 2 lit. a RODO, wyraźna zgoda osoby, której dane dotyczą, na przetwarzanie tych danych osobowych w jednym lub kilku konkretnych celach, chyba że prawo Unii lub prawo państwa członkowskiego przewidują, iż osoba, której dane dotyczą, nie może uchylić zakazu przetwarzania danych wrażliwych.

Zatem konkludując, analogicznie jak na gruncie rozważań gwarancji konstytucyjnych w zakresie ochrony prawa do prywatności oraz autonomii informacyjnej – aby pozyskiwanie i gromadzenie danych ucznia dotyczących jego masy ciała i wzrostu było zgodne z przepisami unijnego rozporządzenia RODO, powinno ono odbywać się za zgodą ucznia albo rodziców niepełnoletniego ucznia.

10. Co zrobić, jeśli dziecko wzięło udział w testach, a dane są już w systemie?

Zgodnie z art. 17 ust. 1 rozporządzenia RODO, w określonych w tym przepisie okolicznościach, administrator danych osobowych ma obowiązek bez zbędnej zwłoki usunąć dane osobowe na żądanie osoby, której dane dotyczą. Okoliczności te dotyczą m.in. sytuacji, gdy osoba, której dane dotyczą, cofnęła zgodę, na ich przetwarzanie i nie ma innej podstawy prawnej przetwarzania, a także kiedy dane osobowe były przetwarzane niezgodnie z prawem.

W przypadku danych osobowych gromadzonych w ewidencji „Sportowe talenty” ich administratorem jest minister właściwy do spraw kultury fizycznej. Rodzic, który chce, aby dane jego dziecka były wykreślone z ewidencji Sportowe talenty, może zatem zwrócić się do Ministra Sportu i Turystyki (korespondencyjne, drogą elektroniczną) o usunięcie danych osobowych jego dziecka, powołując na ww. przesłanki.

Zgodnie z art. 12 ust. 3 rozporządzenia RODO minister, jako administrator danych osobowych, powinien bez zbędnej zwłoki – a w każdym razie w terminie miesiąca od otrzymania żądania – udzielić osobie, której dane dotyczą (w omawianym wypadku – rodzicowi, jako przedstawicielowi ustawowemu dziecka), informacji o działaniach podjętych w związku ze złożonym żądaniem usunięcia danych osobowych. Rozporządzenie przewiduje możliwość przedłużenia tego terminu o kolejne dwa miesiące z uwagi na skomplikowany charakter żądania lub liczbę żądań. W terminie miesiąca od otrzymania żądania administrator powinien jednak poinformować osobę, której dane dotyczą o takim przedłużeniu terminu, z podaniem przyczyn opóźnienia.

Żądanie usunięcia danych nie jest dla ministra wiążące. Co więcej, spodziewać się można odmowy usunięcia danych ze strony ministra. Art. 36h ust. 2 ustawy o sporcie stanowi bowiem, że danych gromadzonych w ewidencji „Sportowe talenty”, o których mowa w art. 36a pkt 2-8 i 11,[28] nie usuwa się. Z kolei dane, o których mowa w art. 36a pkt 1, 9 i 10, usuwa się po 5 latach od dnia zakończenia przez ucznia nauki w szkole, w której uzyskał wynik z testów sprawnościowych.

W przypadku odmowy usunięcia danych osobowych rodzic ma jednak możliwość złożenia skargi do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Prezes UODO po zbadaniu sprawy oraz stwierdzeniu np. że przetwarzanie danych odbywa się niezgodnie z prawem, może nakazać ministrowi spełnienie żądania rodzica usunięcia danych osobowych ucznia[29].

R.pr. Marek Puzio – starszy analityk Ordo Iuris