Ideologiczna transformacja polskiej edukacji – kluczowy projekt MEN po pierwszym czytaniu

W minioną środę na posiedzeniu Sejmowej Komisji Edukacji i Nauki odbyło się pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (druk nr 1857)¹. Celem projektu, jak wynika z jego uzasadnienia, jest umożliwienie przeprowadzenia kompleksowej reformy programowej w przedszkolach i szkołach.

Zmiana definicji podstawy programowej

Istotną zmianą wprowadzaną przez projekt jest modyfikacja definicji podstawy programowej. Z dotychczasowej wersji znika pojęcie obowiązkowych treści nauczania, a w jego miejsce pojawiają się „efekty uczenia się” oraz wymagania dotyczące „doświadczeń edukacyjnych”.

Po pierwsze, zwraca uwagę pominięcie w nowej definicji kwestii obligatoryjności. Może to prowadzić do dowolnego pomijania niektórych treści przez nauczyciela, zwłaszcza gdy będzie on zmuszony dostosować materiał do klasy, w której znajdą się uczniowie w normie rozwojowej oraz uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną. Należy mieć to na uwadze szczególnie w kontekście postępującej „edukacji włączającej” w polskich szkołach.

Po drugie, równie ważną, jeśli nie ważniejszą zmianą w nowej definicji jest rezygnacja z treści nauczania. Autorzy projektu argumentują, że pojęcie zastępujących je „efektów uczenia się” jest szersze i obejmuje między innymi wiedzę, która ma być przekazana uczniowi oraz „kompetencje społeczne”. Kiedy jednak zważymy na powszechne rozumienie pojęć „treści” oraz „efekty”, widzimy istotne różnice w ich znaczeniu. Treści to coś, co jest przekazywane – w procesie nauczania są to pewne informacje, wiedza przekazywana przez nauczyciela uczniowi. Z kolei efekt to rezultat, skutek czegoś – w tym wypadku procesu edukacji.

W związku z powyższym wszystkie szkoły, w tym szkoły niepubliczne, będą miały obowiązek wypracować u ucznia konkretne, ściśle określone efekty. Z jednej strony zmierza to do ograniczenia autonomii nauczyciela, który coraz bardziej przypomina „narzędzie” w rękach ministerstwa, a nie autonomiczną jednostkę, „mistrza” prowadzącego ucznia oraz wspierającego wychowawczą rolę rodziny dzięki swojej wiedzy, doświadczeniu i kompetencjom.

Z drugiej strony przyjmuje się formowanie wszystkich uczniów – a może lepszym określeniem byłoby „formatowanie” – według z góry ustalonego klucza. Jest to zatem raczej krok w kierunku uprzedmiotowienia aniżeli upodmiotowienia ucznia, na co podczas posiedzenia komisji zwrócił uwagę obecny na niej mec. Marek Puzio, starszy analityk Ordo Iuris.

„Profil absolwenta” – wartości w służbie ideologii

W uzasadnieniu projektu ustawy czytamy, że założenia, kierunki i cele kompleksowej reformy programowej są przedstawione w dokumencie „Profil absolwenta i absolwentki. Droga do zmian w edukacji”, opracowanym przez Instytut Badań Edukacyjnych². W dokumencie tym mowa jest o wartościach kształtujących „kompas moralny” młodego człowieka, takich jak: prawda, sprawiedliwość, solidarność czy dobro. Same wartości oraz ich opis na pierwszy rzut oka budzą aprobatę. Kiedy jednak przeanalizujemy je bliżej, w tym w kontekście działań obecnego Ministerstwa Edukacji Narodowej, obraz ten nie jest już tak jednoznaczny.

Prawda rozumiana nie tylko jako „zgodność informacji ze stanem faktycznym”, ale opisywana także w kontekście dostrzegania „mitów pseudonaukowych” i fake newsów³. W praktyce minister edukacji Barbara Nowacka używała podobnej retoryki w odniesieniu do argumentów podnoszonych przez środowiska przeciwne edukacji seksualnej w ramach edukacji zdrowotnej z szeroko pojętymi wątkami LGBT. Podobnych argumentów używa się wobec osób krytycznie odnoszących się do propozycji wprowadzenia kolejnych obowiązkowych szczepień dzieci, np. przeciwko HPV⁴, czy wobec osób, również ze świata naukowego, podważających kluczowy wpływ człowieka na zmiany klimatyczne⁵.

Sprawiedliwość ma zapewniać „równość dostępu do zasobów edukacyjnych”, podczas gdy solidarność, jak czytamy w dokumencie, „rozwija kulturę pracy zespołowej i wzajemnego szacunku, w tym szacunku dla różnorodności i zróżnicowanych potrzeb edukacyjnych”⁶.

Co kryje się pod pojęciem szacunku dla różnorodności? Wiele mówią tu działania MEN, takie jak udzielenie patronatu przez minister Barbarę Nowacką „Rankingowi Szkół Przyjaznych LGBTQ+ 2024”. Widzimy to również na przykładzie podstawy programowej edukacji zdrowotnej, która zawiera zapisy takie jak: uczeń „omawia kwestie prawne i społeczne związane z przynależnością do grupy osób LGBTQ+” (szkoły średnie); uczeń „omawia pojęcie orientacji psychoseksualnej i kierunki jej rozwoju”, „wyjaśnia pojęcia związane z tożsamością płciową” (szkoły podstawowe).

Z kolei „zróżnicowane potrzeby edukacyjne” oraz „równość dostępu do zasobów edukacyjnych” to pojęcie związane ściśle z ideą tzw. edukacji włączającej. Choć sama nazwa może budzić pozytywne skojarzenia (podobnie jak przeciwdziałanie dyskryminacji), to należy mieć na uwadze, że założeniem „edukacji włączającej” jest to, by w jednej klasie uczyli się zarówno uczniowie w normie rozwojowej, jak i uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym niepełnosprawni intelektualnie. Promocja tego modelu prowadzi do wyludniania szkół specjalnych a w konsekwencji do ich likwidacji. W naturalny sposób skutkuje też obniżeniem poziomu nauczania, skoro nauczyciel musi tak poprowadzić lekcję, aby przekaz był zrozumiały i dostosowany do każdego ucznia, niezależnie od jego predyspozycji⁷. Podejście takie może być krzywdzące również dla uczniów niepełnosprawnych, którzy narażeni są na wykluczenie, trudności w nawiązaniu relacji oraz poczucie, że nie osiągną poziomu uczniów będących w normie rozwojowej.

Solidarność jest także ukazywana jako fundamentalna wartość „w przeciwdziałaniu kryzysowi klimatycznemu, ponieważ podkreśla jedność, współodpowiedzialność i wspólne działanie”⁸.

W praktyce oznacza to promowanie ideologii klimatyzmu poprzez narzucanie określonej narracji na temat zmian klimatu i potrzeby zaangażowania się w działania przeciwdziałające temu zjawisku, niezależnie od skutków gospodarczych dla kraju i obciążeń finansowych dla rodzin. Będą zaś one szczególnie odczuwalne w państwach, w których produkcja energii elektrycznej w znacznej mierze opiera się na węglu – takich jak Polska⁹.

W podobnym duchu co sprawiedliwość i solidarność rozumieć należy kolejną wartość – dobro, definiowane jako „życzliwe otwarcie na drugiego człowieka, naturę i całą rzeczywistość, wykazywanie zrozumienia dla innych oraz gotowość do wczucia się w cudzą sytuację i niesienia pomocy, a także niewyrządzanie krzywdy i sprzeciwianie się krzywdzeniu”¹⁰. W praktyce oznacza to relatywizm, a nie dążenie do prawdy, oraz ograniczenie wolności słowa, szczególnie jeśli chodzi o krytykę postulatów ruchu LGBT.

Domyślna zgoda rodzica – zagrożenie dla praw rodzicielskich

W projekcie ustawy znajduje się zapis (projektowany art. 109 ust. 2b ustawy – Prawo oświatowe) przewidujący wprowadzenie domyślnej zgody rodzica na udział ucznia w zajęciach fakultatywnych. Do tej pory taka konstrukcja istniała w przypadku zajęć wychowania do życia w rodzinie, a obecnie – edukacji zdrowotnej, w przypadku której wprowadzono dodatkowe obostrzenie w postaci możliwość wypisania dziecka z zajęć jedynie do 25 września danego roku szkolnego. Teraz konstrukcja domyślnej zgody miałaby się stać zasadą, co może prowadzić do naruszenia konstytucyjnego prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.

W konsekwencji, jeżeli do rodzica nie dotrze na czas wiadomość o nieobowiązkowych zajęciach, może on dowiedzieć się po fakcie, że jego syn lub córka uczestniczyła w zajęciach dotyczących na przykład przeciwdziałania dyskryminacji, które mogą być pretekstem do oswajania młodych osób z radykalnymi postulatami lobby LGBT.

Dodatkowe koszty dla szkół niepublicznych

Proponowane w projekcie zmiany mogą odczuć w portfelach rodzice posyłający swoje dzieci do szkół niepublicznych. Ministerstwo Edukacji Narodowej chce bowiem zmienić również definicję ramowych planów nauczania, które miałyby odtąd obejmować dodatkowo minimalny wymiar godzin z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Obowiązek ten obejmowałby również szkoły niepubliczne, co w praktyce może skutkować koniecznością opłacenia dodatkowych godzin pracy nauczycieli, pedagogów specjalnych lub psychologów. Uwagę zwraca przy okazji założenie, że w każdej szkole znajdą się uczniowie wymagający ustalenia dodatkowej puli godzin z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Niepokojąca absencja opozycji

Mając na względzie maksymę kanclerza Jana Zamoyskiego – „takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie” – można uznać projekt przewidujący zmianę najważniejszych ustaw oświatowych w Polsce za jeden z najistotniejszych projektów ustaw procedowanych w obecnej, X kadencji Sejmu. Dlatego z ubolewaniem należy odnotować stosunkowo niewielkie zaangażowanie posłów opozycji, szczególnie w głosowaniu nad kolejnymi punktami projektu ustawy podczas posiedzenia komisji.

W Komisji Edukacji i Nauki, która liczy 38 członków, 21 miejsc zajmują posłowie obozu rządzącego (KO, PSL-TD, Polska 2050, Lewica). Pozostałe 17 miejsc przypada posłom PiS, Konfederacji oraz Korony. Pod koniec posiedzenia komisji 5 listopada 2025 r., kiedy głosowano wniosek o uchwalenie projektu, głosowało 20 posłów – 17 było za, a tylko 3 przeciw. Spośród posłów partii opozycyjnych na sali obecni byli: Dariusz Piątkowski (PiS), Mirosława Stachowiak-Różecka (PiS) oraz Włodzimierz Skalik (Korona)¹¹.

R.pr. Marek Puzio – starszy analityk Instytutu Ordo Iuris

Czytaj również:

• Co dalej z pracami domowymi? IBE wycofuje rekomendacje po zarzutach manipulacji

1 Projekt przewiduje istotne zmiany w dwóch najważniejszych ustawach regulujących system oświaty w Polsce: ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2025 r. poz. 1043 i 1160) oraz ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2025 r. poz. 881 i 1019).

W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów projekt ten miał nadany nr UD220. Szersza analiza pierwotnej wersji projektu UD220 (finalnie uległa ona pewnym zmianom) ekspertów Koalicji na Rzecz Ocalenia Polskiej Szkoły, przesłana do MEN w ramach konsultacji publicznych, dostępna jest pod adresem: https://www.ratujmyszkole.pl/niebezpieczne-zmiany-w-prawie-oswiatowym-zaopiniowane-przez-krops/ (dostęp: 6.11.2025).

2 Zob. https://ibe.edu.pl/pl/profil-absolwenta-i-absolwentki (dostęp: 6.11.2025).

3 PROFIL ABSOLWENTA I ABSOLWENTKI DROGA DO ZMIAN W EDUKACJI Wersja skrócona, s. 8, https://ibe.edu.pl/images/publikacje/Profil-Absolwenta/skrt%20profilu%20absolwenta%202.0_v.2.pdf (dostęp: 6.11.2025).

4 Zob. E. Sochacka, Szczepienie na HPV i meningokoki obowiązkowe od przyszłego roku? Ministerstwo Zdrowia zapowiada zmiany w kalendarzu szczepień, https://www.doz.pl/czytelnia/a18452-Szczepienie_na_HPV_i_meningokoki_obowiazkowe_od_przyszlego_roku_Ministerstwo_Zdrowia_zapowiada_zmiany_w_kalendarzu_szczepien (dostęp: 6.11.2025); Wirusolog: antyszczepionkowcy nie wahają się używać kłamstw i manipulacji; to walka o rząd dusz, https://www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Szczepienia/Wirusolog-antyszczepionkowcy-nie-wahaja-sie-uzywac-klamstw-i-manipulacji-to-walka-o-rzad-dusz,262590,1018.html (dostęp: 6.11.2025),

5 Zob. Profesor Marks o kłamstwie klimatycznym, wymieraniu gatunków, braku wody, zmianach w przyrodzie i produkcji CO2, https://wnet.fm/2019/12/11/profesor-marks-o-klamstwie-klimatycznym-wymieraniu-gatunkow-braku-wody-zmianach-w-przyrodzie-i-produkcji-co2/ (dostęp: 6.11.2025) oraz TYLKO U NAS. Jan Pospieszalski: Bogdan Rymanowski jest ofiarą zastępczą ataku na niezależność nauki i myśli naukowej, https://wpolityce.pl/media/744991-pospieszalski-rymanowski-ofiara-ataku-na-niezaleznosc-nauki (dostęp: 6.11.2025).

6 PROFIL ABSOLWENTA …, dz. cyt., s. 9.

7 Pamiętać również należy o trudnościach organizacyjnych związanych z przeprowadzeniem lekcji i utrzymaniem porządku w tak „zróżnicowanej” klasie.

8 PROFIL ABSOLWENTA …, dz. cyt., s. 9.

9 E. Derewienko, Polska energetyka nadal stoi na węglu. I to nawet bardziej niż chińska, https://300gospodarka.pl/news/polska-energetyka-nadal-stoi-na-weglu-i-to-w-nawet-bardziej-niz-niz-chiny (dostęp: 6.11.2025).

10 PROFIL ABSOLWENTA …, dz. cyt., s. 9.

11 Należy mieć przy tym na uwadze, że zgodnie z art. 38. Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 listopada 1992 r. (M.P. z 2022 r. poz. 990 ze zm.): „O posiedzeniu komisji, na którym odbywać się ma pierwsze czytanie, zawiadamia się wszystkich posłów; każdy poseł może wziąć udział w tym posiedzeniu albo pisemnie zgłosić uwagi lub propozycje poprawek”. Mimo to nie widać było większego zainteresowania posiedzeniem komisji również ze strony posłów niebędących jej członkami.