Wątpliwości co do konstytucyjności przepisów ustawy z dnia 10 września 2015 r. O uzgodnieniu płci

Po zmianie wpisu w aktach stanu cywilnego jedynie w oparciu o zadeklarowane u dwóch lekarzy i przed sądem osobiste odczucia, będzie można wstąpić w związek małżeński z osobą formalno prawnie płci przeciwnej, ale jednak pod każdym innym względem tej samej płci.

I. NARUSZENIE ART. 18 KONSTYTUCJI RP

1. Po zmianie wpisu w aktach stanu cywilnego jedynie w oparciu o zadeklarowane u dwóch lekarzy i przed sądem osobiste odczucia, będzie można wstąpić w związek małżeński z osobą formalnoprawnie płci przeciwnej, ale jednak pod każdym innym względem tej samej płci. W konsekwencji, uoup instytucjonalizuje mechanizm obejścia art. 18 Konstytucji.

2. W związku z powyższym, szczególną wątpliwość wzbudza możliwość oparcia orzeczenia sądu o tak daleko idących skutkach jedynie na oświadczeniu wnioskodawcy i dwóch orzeczeniach lekarskich. Tworząc konstrukcję, która prowadzi do rzeczywistej możliwości rozróżnienia płci jedynie na podstawie akt stanu cywilnego, należałoby tego dokonać w sposób zabezpieczający realizację gwarancji konstytucyjnych, w tym traktowania małżeństwa jako związku dwóch osób odmiennej płci. Wskazane w Ustawie warunki zmiany płci metrykalnej są w tym względzie niewystarczające.

3. Przedmiotowe obawy znajdują uzasadnienie na gruncie utrwalonego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, w którym wyraźnie wskazano, że już sama niejasność i niespójność przepisów z systemem, co najmniej stwarza ryzyko zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania rodziny i małżeństwa, a w takim razie narusza wyrażony w art. 18 Konstytucji nakaz zapewnienia przez państwo rodzinie i małżeństwu ochrony i opieki¹.

II. NARUSZENIE Art. 178 ust. 1. (NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIEGO)

1. Art. 3 ust. 1 Ustawy stanowi, że uzgodnienia płci dokonuje sąd w postępowaniu nieprocesowym. W związku z użyciem sformułowania „dokonuje” nie ma wątpliwości, że przepis wskazuje na obowiązek, a nie możliwość. Ponieważ uoup nie tworzy odesłania do procedury cywilnej, kreuje rodzaj postępowania sui generis, zgodnie z którym jedynym możliwym rozstrzygnięciem jest dokonanie uzgodnienia płci.

2. Zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji sędziowie podlegają wyłącznie ustawom, a wskazany przepis kreuje związanie wnioskiem obywatela do rozstrzygnięcia zgodnie z jego treścią. Rozwiązanie takie sprowadza sędziego do roli urzędnika państwowego, co budzi zasadnicze wątpliwości w świetle zgodności z art. 10 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym ustrój Rzeczpospolitej opiera się na zasadzie podziału władz. Tymczasem ustawa narzuca władzy sądowniczej zasady działania właściwe dla funkcjonowania władzy wykonawczej, lekceważąc naturę władzy sądowniczej.

III. NARUSZENIE ART. 72 ust. 1 KONSTYTUCJI RP
NIEPOSZANOWANIE DOBRA DZIECKA

1. W uoup nie przewidziano rozwiązań, które regulowałyby sytuację, kiedy osoba po uzgodnieniu płci, posiadająca narządy płci pierwotnej, urodzi lub spłodzi dziecko. Ustawa nie rozstrzyga, jak należy określić mężczyznę po uzgodnieniu płci, który urodzi dziecko lub kobietę, która je spłodzi w aktach stanu cywilnego, co stanowi poważną lukę i może naruszać kluczową w prawie rodzinnym zasadę dobra dziecka.

2. Art. 4 ust. 1 uoup wprowadza zasadę, że postępowanie w sprawie korekty płci będzie toczyło się w postaci postępowania nieprocesowego, a zgodnie z ust. 4 ww. artykułu, jego jedynym uczestnikiem będzie mógł być wnioskujący o „uzgodnienie”. Przepis automatycznie wyklucza więc możliwość uczestnictwa innych osób, w tym małoletnich dzieci zainteresowanego. W ten sposób dobro dziecka nie jest w sposób należyty chronione.

3. Tymczasem Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że „nakaz ochrony dobra dziecka stanowi podstawową, nadrzędną zasadę polskiego systemu prawa rodzinnego, której podporządkowane są wszelkie regulacje w sferze stosunków pomiędzy rodzicami i dziećmi”². Jednocześnie, zgodnie z art. 72 ust. 1 Konstytucji RP, „obowiązkiem organów stanowiących prawo jest tworzenie prawa, które pozwoli urzeczywistnić w praktyce zasady dobra i ochrony dziecka, oraz powstrzymanie się od tworzenia prawa, które mogłoby te zasady naruszyć”³. Organy władzy publicznej są bowiem zobowiązane do „zapewnienia ochrony interesów małoletniego, który w praktyce sam może jej dochodzić w bardzo ograniczonym zakresie”⁴.

4. Z tego względu, należy uznać, że art. 4 ust. 1 uoup jest niezgodny z art. 72 ust. 1 Konstytucji.