Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Aktualna sytuacja Polaków w Niemczech w świetle regulacji traktatu dobrosąsiedzkiego z dnia 17 czerwca 1991 r.

Data publikacji: 19.02.2019

1. Wprowadzenie

 

                Wiele uwagi w opinii publicznej poświęcono Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r. w sprawie roli niemieckiego Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży (Jugendamt) w transgranicznych sporach rodzinnych (2018/2856(RSP))[1].

                Parlament Europejski zajął się działalnością niemieckich Jugendamtów z uwagi na kierowane do Komisji Petycji Parlamentu od ponad 10 lat liczne petycje rodziców, niebędących Niemcami, zawierające skargi na działanie Jugendamtów. W petycjach podnoszono stosowanie praktyk dyskryminacyjnych i kwestionowano arbitralne środki podejmowane przez Jugendamty w sprawach, które dotyczyły m.in. odpowiedzialności rodzicielskiej i pieczy nad dziećmi[2]. Rodzice skarżyli się także na zabranianie dzieciom rozmawiania z rodzicami w ojczystym języku podczas kontaktów[3]. Autorami petycji byli także Polacy zamieszkujący w Niemczech.

                Należy podkreślić, że w pomoc Polakom poszkodowanym przez Jugendamty angażowały się już niejednokrotnie: Ministerstwo Sprawiedliwości, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka[4]. W mojej ocenie pomoc udzialana ze strony polskich organów dla Polaków mieszkających w RFN była i jest niezbędna, gdyż – jak słusznie dostrzeżono w pkt C Rezolucji z dnia 29 listopada 2018 r. – „Jugendamt odgrywa główną rolę w niemieckim systemie prawa rodzinnego”, a przy tym „w sporach rodzinnych z udziałem dzieci Jugendamt wydaje dla sędziów rekomendację, która ma praktycznie charakter wiążący, oraz może przyjąć tymczasowe środki, (...) których nie można kwestionować”[5].

                W pkt 5 Rezolucji Parlament Europejski wyraził ubolewanie nad tym, że od lat Komisja Europejska nie wdrożyła dokładnych kontroli procedur i praktyk stosowanych w niemieckim systemie prawa rodzinnego, w tym przez Jugendamty i nie zapewniła skutecznej ochrony dobra dziecka i innych powiązanych praw. Warto podkreślić, że w poszczególnych punktach Rezolucji Parlament wezwał Komisję do zapewnienia przeprowadzania dokładnych kontroli służących wykrywaniu dyskryminacyjnych procedur i praktyk stosowanych przez Jugendamty[6] oraz do sprawdzenia przestrzegania wymogów językowych w toku postępowania przed niemieckimi organami sądowymi w przypadkach opisanych w petycjach wniesionych do Parlamentu Europejskiego[7].

                Sekretarz Stanu Michał Wójcik w rozmowie z PAP uznał Rezolucję za przełomową. Jak dodał, „Rezolucja została przyjęta i teraz Komisja Europejska powinna skontrolować cały mechanizm umieszczania dzieci w Jugendamtach, niezależnie od kraju ich pochodzenia, oraz możliwość kontaktów tych dzieci z rodzicami. Powinna sprawdzić, czy przestrzegane są prawa tych dzieci. Tego domagaliśmy się od wielu lat”[8]

                Na początku grudnia 2018 r. na stronie internetowej Instytutu na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris pojawiła się obszerna analiza Rezolucji z dnia 29 listopada 2018 r. autorstwa M. Olek. W analizie dostrzeżono, że Rezolucja „jest pierwszym tak zdecydowanym aktem instytucji unijnych, piętnującym systemową dyskryminację rodziców niebędących Niemcami w sporach o opiekę nad dziećmi w Republice Federalnej Niemiec”, jednak „należy do tzw. unijnego prawa miękkiego (ang. soft law) i nie tworzy norm prawnie wiążących”[9].

                W kontekście problemów, na które zwrócono uwagę w treści Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r., a w szczególności wobec faktu, że część petycji pochodziło od Polaków zamieszkujących w RFN, należy odnieść się do prawnomiędzynarodowych podstaw, które mogą doprowadzić do wyeliminowania w przyszłości napiętnowanych przez Parlament Europejski działań Jugendamtów wobec Polaków. W tym zakresie kluczowe znaczenie ma w mojej ocenie Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 17 czerwca 1991 r.[10] i na nim chciałbym skoncentrować dalsze rozważania.

 

2. Okoliczności zawarcia Traktatu z 1991 r.

 

                Przed dokonaniem oceny możliwości zastosowania regulacji zawartych w Traktacie z 1991 r. w odniesieniu do praktyk stosowanych przez niemieckie Jugendamty, warto przyjrzeć się okolicznościom zawarcia Traktatu, co pozwoli zrozumieć rolę, jaką on odgrywa w stosunkach polsko-niemieckich.

                W lutym 1990 r. w Ottawie odbyły się z udziałem Ministrów Spraw Zagranicznych NRD, RFN i Wielkich Mocarstw rozmowy dotyczące przyszłego zjednoczenia Niemiec. Została przyjęta formuła 2+4, zgodnie z którą traktat zjednoczeniowy miało podpisać 6 państw[11]. Pierwsze posiedzenie uczestników Konferencji 2+4 odbyło się w Bonn (dnia 5 maja 1990 r.), a kolejne posiedzenia: w Berlinie (dnia 22 czerwca 1990 r.), w Paryżu (dnia 17 lipca 1990 r.) i w Moskwie (dnia 12 września 1990 r.)[12]. Tematem rozmów Konferencji były m.in. granice zjednoczonych Niemiec. Starania Polski o dopuszczenie do prac Konferencji 2+4 zostały zwieńczone sukcesem. Minister Spraw Zagranicznych Krzysztof Skubiszewski wziął udział w posiedzeniu Konferencji w Paryżu dnia 17 lipca 1990 r.[13] Polska uzyskała wówczas zapewnienie, że zostanie uchylony art. 23 Grundgesetz[14] odnoszący się w swej treści do przyszłego rozszerzenia mocy wiążącej Grundgesetz na inne części Niemiec niż obszar RFN[15]. Podczas spotkania w Paryżu ustalono, że granica polsko-niemiecka ma charakter ostateczny i nie przewiduje się już w przyszłości przyjęcia traktatu pokojowego z Niemcami[16]. Zapowiedziano zawarcie przez Zjednoczone Niemcy i Polskę dwóch traktatów: traktatu o potwierdzeniu istniejącej granicy polsko-niemieckiej oraz traktatu o dobrosąsiedzkich stosunkach[17]. Polska i RFN zgodziły się z sugestią Wielkich Mocarstw, aby odrębnie podpisać ze Zjednoczonymi Niemcami dwa traktaty[18].

                Warto zauważyć, że Premier Tadeusz Mazowiecki wskazywał na konieczność zawarcia po zjednoczeniu Niemiec traktatu polsko-niemieckiego dotyczącego wspólnej granicy[19]. Minister Spraw Zagranicznych Krzysztof Skubiszewski eksponował kwestię dobrego sąsiedztwa polsko-niemieckiego[20].  

                Wyżej przytoczone okoliczności są istotne dla zrozumienia, w jakich okolicznościach doszło do podpisania w 1991 r. Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

                Warto przy tym dodać, że podpisany dnia 12 września 1990 r. w Moskwie Traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec, zwany Traktatem 2+4[21] nie był traktatem pokojowym. Jak wskazano wyżej, upływ wielu dekad od zakończenia II wojny światowej miał wpływ na brak zawarcia traktatu pokojowego z Niemcami. Przy tym Kanclerz RFN Helmut Kohl nie zgodził się na podpisanie w formule 2+4 traktatu pokojowego[22]. Zastąpiono go Traktatem 2+4, którego strony stwierdziły, że nie nastąpi w przyszłości zawarcie traktatu pokojowego z Niemcami[23]. Traktat 2+4 określa się w doktrynie mianem surogatu traktatu pokojowego[24].

                Mimo że Polska nie podpisała Traktatu 2+4, to – poza Wielkimi Mocarstwami – jako jedyne państwo koalicji antyhitlerowskiej uczestniczyła w negocjowaniu treści Traktatu[25]. Po jego podpisaniu Polska i RFN zastosowały się do określonych w ramach Konferencji 2+4 ustaleń, że podpiszą traktat graniczny w możliwie najkrótszym terminie po zjednoczeniu Niemiec[26]. Negocjacje, które odbyły się w październiku 1990 r. umożliwiły zawarcie traktatu dotyczącego wspólnej granicy[27] Dnia 14 listopada 1990 r. podpisano w Warszawie Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy[28]. Kilka miesięcy później, dnia 17 czerwca 1991 r., został podpisany w Bonn Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

 

3. Znaczenie Traktatu z 1991 r. dla stosunków polsko-niemieckich

 

                W art. 1 ust. 1 Traktatu z dnia 17 czerwca 1991 r. Polska i RFN zobowiązały się do kształtowania wzajemnych stosunków w duchu dobrego sąsiedztwa i przyjaźni. Oba państwa oświadczyły też, że dążą do ścisłej pokojowej i partnerskiej współpracy we wszystkich dziedzinach, deklarując wolę dołożenia starań do urzeczywistnienia pragnienia osiągnięcia trwałego porozumienia i pojednania[29]. Art. 2 Traktatu odnosi się do najważniejszych zasad, którymi kierują się strony Traktatu w kształtowaniu wzajemnych stosunków. Polska i RFN oświadczyły m.in., że postępują zgodnie z prawem międzynarodowym oraz potwierdziły bezpośrednie obowiązywanie powszechnych norm prawa międzynarodowego w prawie wewnętrznym, a także w stosunkach międzynarodowych[30]. W art. 3 Traktatu zawarto zobowiązanie do przeprowadzania regularnych konsultacji w celu zapewnienia dalszego rozwoju, pogłębiania stosunków dwustronnych i uzgadniania wspólnego stanowiska w sprawach międzynarodowych. Konsultacje szefów Rządów oraz konsultacje Ministrów Spraw Zagranicznych powinny odbywać się zgodnie z art. 3 ust. 2 i 3 Traktatu co najmniej raz w roku[31]. W art. 8 ust. 1 Traktatu odwołano się do znaczenia jedności europejskiej opartej na prawach człowieka, demokracji i idei państwa prawa[32].

 

4. Sytuacja Polaków w Niemczech w świetle Traktatu z 1991 r.

 

                Dla sytuacji prawnomiędzynarodowej Polaków w Niemczech istotne są art. 20-22 Traktatu z 1991 r. W myśl art. 20 ust. 1 Traktatu, członkowie mniejszości niemieckiej w Polsce, tj. osoby posiadające polskie obywatelstwo, które są niemieckiego pochodzenia albo przyznają się do języka, kultury lub tradycji niemieckiej, a także osoby w RFN, posiadające niemieckie obywatelstwo, które są polskiego pochodzenia albo przyznają się do języka, kultury lub tradycji polskiej, mają prawo, indywidualnie lub wraz z innymi członkami swej grupy, do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swej tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej bez jakiejkolwiek próby asymilacji wbrew ich woli, a także mają prawo do pełnego i skutecznego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach pełnej równości wobec prawa[33]. W art. 20 ust. 2 Traktatu Polska i RFN postanowiły realizować prawa i obowiązki zgodnie ze standardami międzynarodowymi dotyczącymi mniejszości, w tym zgodnie z: Powszechną Deklaracją Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych z dnia 10 grudnia 1948 r., Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. oraz Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 16 grudnia 1966 r.[34]. W art. 20 ust. 3 Traktatu zostały wymienione prawa przysługujące „w szczególności” członkom mniejszości niemieckiej w Polsce, a także osobom w RFN, posiadającym niemieckie obywatelstwo, które są polskiego pochodzenia albo przyznają się do języka, kultury lub tradycji polskiej. Mowa tu m.in. o następujących prawach osób określonych w art. 20 ust. 1 Traktatu: prawie do swobodnego posługiwania się językiem ojczystym w życiu prywatnym i publicznie, prawie do wyznawania i praktykowania swej religii, prawie do ustanawiania i utrzymywania niezakłóconych kontaktów między sobą w obrębie swego kraju, jak również kontaktów poprzez granice z obywatelami innych państw, z którymi łączą ich wspólne pochodzenie etniczne lub narodowe, dziedzictwo kulturalne lub przekonania religijne. W treści art. 20 ust. 3 Traktatu zostało także wymienione prawo do korzystania na równi z innymi ze skutecznych środków prawnych dla urzeczywistnienia swoich praw, zgodnie z prawem krajowym[35]. Polska i RFN wyraźnie potwierdziły w treści art. 20 ust. 4 Traktatu, że przynależność do grup wymienionych w art. 20 ust. 1 Traktatu to kwestia indywidualnego wyboru osoby, z którego nie mogą wynikać żadne niekorzystne następstwa[36]. W art. 21 ust. 1 Traktatu oba państwa zobowiązały się do ochrony na swych terytoriach tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej grup określonych w art. 20 ust. 1 Traktatu oraz do tworzenia warunków, mających na celu wspieranie tej tożsamości. Strony Traktatu podkreśliły, że doceniają szczególne znaczenie wzmożonej konstruktywnej współpracy w dziedzinie ochrony tożsamości. Zdaniem Polski i RFN współpraca powinna umacniać pokojowe współżycie i dobre sąsiedztwo obu narodów, przyczyniać się do porozumienia i pojednania między nimi[37]. Warto podkreślić, że w art. 21 ust. 2 Traktatu zostało m.in. zawarte zobowiązanie w zakresie poszanowania prawa członków grup wymienionych w art. 20 ust. 1 Traktatu do skutecznego uczestnictwa w sprawach publicznych, łącznie z udziałem w sprawach dotyczących ochrony i wspierania ich tożsamości. W art. 21 ust. 2 Traktatu mowa jest też o podejmowaniu niezbędnych środków „w tym celu po należytej konsultacji, zgodnie z procedurą podejmowania decyzji w danym Państwie, łącznie z kontaktami z organizacjami lub stowarzyszeniami grup”, o których mowa w art. 20 ust. 1 Traktatu[38].

                Zgodnie z art. 22 ust. 1 Traktatu żadnego z zobowiązań wynikających z art. 20 i 21 Traktatu nie można interpretować jako pociągającego za sobą prawo do angażowania się w jakąkolwiek działalność lub prowadzenia jakichkolwiek działań wbrew celom i zasadom Karty Narodów Zjednoczonych, innym zobowiązaniom wynikającym z prawa międzynarodowego lub wbrew postanowieniom Aktu Końcowego KBWE[39]. Art. 22 ust. 2 Traktatu zobowiązywał osoby należące do grup wymienionych w art. 20 ust. 1 Traktatu –  jak każdego obywatela – „lojalnie postępować wobec odnośnego Państwa, kierując się obowiązkami wynikającymi z ustawodawstwa tego Państwa”[40].

                Należy podkreślić, że w art. 20 ust. 3. Traktatu zostało zawarte uzgodnienie, że Polska i RFN będą stosować postanowienia art. 3 Traktatu w odniesieniu do spraw określonych w art. 20-22 Traktatu[41]. Art. 3 Traktatu – jak wskazano wyżej – zawierał zobowiązanie do przeprowadzania regularnych konsultacji szefów Rządów obu państw oraz konsultacji Ministrów Spraw Zagranicznych obu państw, co najmniej raz w roku.

                Traktat z 1991 r. podlegał ratyfikacji, co wynikało wprost z treści art. 38 Traktatu. Jak wskazuje J. Sułek, z uwagi na nieuzgodnienie w Traktacie niektórych spornych kwestii polsko-niemieckich należało „zastosować metodę powszechnie używaną w dyplomacji, iż część takich spraw po prostu nie weszła do tekstu traktatów, inne zaś stały się przedmiotem dodatkowego zabiegu, a mianowicie wymiany listów między ministrami spraw zagranicznych, przyłożonej do tekstu traktatu (wyodrębnionej, ale o wiążącym charakterze i ratyfikowanej razem z tekstem traktatu)“. Listy zostały ratyfikowane wraz z tekstem Traktatu i mają wiążący charakter[42]. Na uwagę zasługuje pkt 1 listów o następującej treści: „Rząd Republiki Federalnej Niemiec oświadcza, iż podejmuje starania celem stworzenia możliwości, aby także żyjące w Republice Federalnej Niemiec osoby polskiego pochodzenia lub przyznające się do języka, kultury lub tradycji polskiej, nie objęte postanowieniami art. 20 ust. 1, mogły korzystać w daleko idącym zakresie z praw wymienionych w art. 20 ust. 1 i możliwości wymienionych w art. 21”[43].

                J. Sułek, analizując negocjacje (w których uczestniczył) nad podpisanymi zgodnie z ustaleniami Konferencji 2+4: Traktatem między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy z dnia 14 listopada 1990 r. oraz Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 17 czerwca 1991 r., zauważa, cyt. „Wystarczyła jedna runda negocjacji w końcu października 1990 r., by można było dopiąć do końca traktat graniczny. Nad drugim traktatem negocjacje trwały dłużej. Potrzebowaliśmy aż sześciu rund, bo przedmiot uzgodnień był bardzo obszerny, o czym świadczy treść traktatu dobrosąsiedzkiego (38 artykułów plus wymiana listów ministrów SZ dołączona do traktatu). A mimo to wiele ważnych spraw pozostało nieuregulowanych”[44]. Analiza treści art. 20-22 Traktatu łącznie z pkt 1 listów do Traktatu, wskazuje, że Traktat z 1991 r. gwarantuje obecnie wszystkim Polakom w Niemczech określone – wskazane wyżej –  prawa, które powinny być przestrzegane na terytorium RFN. Są to w szczególności następujące prawa: prawo do swobodnego posługiwania się językiem ojczystym publicznie, prawo do dostępu do informacji w języku ojczystym, prawo do zachowania tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej oraz prawo do skutecznego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach pełnej równości wobec prawa[45].

                Przy założeniu, że określone w treści Rezolucji z dnia 29 listopada 2018 r. stosowane w RFN praktyki dotyczą Polaków, naruszają one prawa zagwarantowane w art. 20 i 21 Traktatu z 1991 r. Szereg sytuacji wskazywanych w petycjach rodziców niebędących Niemcami, które zostały powołane w Rezolucji, należy potraktować jako sprzeczne z nakazem ochrony tożsamości, przewidzianym w art. 21 ust. 1 Traktatu.

                W pkt 12 Rezolucji potępiono fakt, że „w przypadku nadzorowanych kontaktów rodzica z dziećmi nieprzestrzeganie przez rodzica niebędącego Niemcem ustanowionego przez Jugendamt wymogu prowadzenia rozmowy z dzieckiem w języku niemieckim doprowadzało do przerwania rozmowy i zakazu kontaktów rodzica z jego dziećmi”. Gdyby dotyczyło to polskiego rodzica, byłby to przejaw działania sprzecznego z zasadą swobodnego wyrażania i zachowania tożsamości etnicznej oraz językowej, gwarantowaną przez art. 20 ust. 1 Traktatu, a także naruszenia zakazu dyskryminacji. Należy przy tym podkreślić, że w pkt 12 Rezolucji Parlament uznał wprost, że „wymóg ten stanowi wyraźną dyskryminację rodziców niebędących Niemcami ze względu na pochodzenie i język”.

                Skoro w pkt G Rezolucji wskazano, że „właściwe organy niemieckie systematycznie interpretowały ochronę dobra dziecka jako konieczność zapewnienia, aby dzieci pozostały na terytorium Niemiec, nawet w przypadkach, gdy zgłoszono nadużycia i przemoc w rodzinie wobec rodzica niebędącego Niemcem”, systematyczność dokonywania tego rodzaju interpretacji w odniesieniu do postępowań, w których brali udział polscy rodzice, należałoby rozpatrywać w kontekście „próby asymilacji”, zakazanej w myśl art. 20 ust. 1 Traktatu.

 

5. Podsumowanie

 

                Parlament Europejski zobowiązał swojego przewodniczącego do przekazania Rezolucji z dnia 29 listopada 2018 r. Radzie, Komisji, oraz rządom i parlamentom państw członkowskich (pkt 32). Należy podkreślić, że Rezolucja zawiera konkretne wskazówki i wezwania skierowane do RFN[46].

                Skoro art. 3 Traktatu z 1991 r. zawierał zobowiązanie do przeprowadzania regularnych konsultacji szefów Rządów obu państw oraz konsultacji Ministrów Spraw Zagranicznych Polski i RFN, to podczas polsko-niemieckich konsultacji powinien zostać podjęty temat – zakwestionowanych w Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r. w sprawie roli niemieckiego Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży (Jugendamt) w transgranicznych sporach rodzinnych (2018/2856(RSP)) – praktyk stosowane przez Jugendamty wobec osób, o których mowa w art. 20 ust. 1 Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 17 czerwca 1991 r., aby nie mogły pojawić się w przyszłości sytuacje, o których mowa w petycjach kierowanych do Parlamentu Europejskiego. O ile praktyki Jugendamtów dotyczą Polaków zamieszkałych w Niemczech, naruszają one prawa zagwarantowane w art. 20 i 21 Traktatu z 1991 r. W kontekście powyższych rozważań należy podkreślić, że Traktat z 1991 r. stworzył ogólne ramy prawno-politycznej współpracy Polski i RFN w przyszłości[47]. Temu mają służyć m.in. konsultacje, o których mowa w art. 3 Traktatu. Byłoby dobrze, gdyby w ramach konsultacji Polska zadbała o interesy Polaków zamieszkałych w RFN.

 

 

Autor: adw. dr Piotr Sobański 

 

[1]   Tekst w języku polskim zamieszczony na stronie: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//NONSGML+TA+P8-TA-2018-0476+0+DOC+PDF+V0//PL [data dostępu: 18 stycznia 2019 r.].

[2]   Pkt A Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r.

[3]   Pkt 12 Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r.

[4]   Por. m.in. informację opublikowaną na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych (https://msz.gov.pl/pl/aktualnosci/msz_w_mediach/niemcy__odebrany_polce_przez_jugendamt_noworodek_wraca_do_matki__depesza_pap_z_24_sierpnia_2016_r_) [data dostępu: 17 stycznia 2019 r.].

[5]   Pkt D Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r.

[6]   Pkt 18 Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r.

[7]   Pkt 27 Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r.

[8]   Wypowiedź cytowana za: https://wpolityce.pl/polityka/423441-wiceszef-ms-rezolucja-pe-ws-jugendamtow-jest-przelomowa [data dostępu: 17 stycznia 2019 r.].

[9]   M. Olek, Analiza rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie roli niemieckiego Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży (Jugendamt) w transgranicznych sporach rodzinnych (https://ordoiuris.pl/rodzina-i-malzenstwo/analiza-rezolucji-parlamentu-europejskiego-w-sprawie-roli-niemieckiego-urzedu) [data dostępu: 18 stycznia 2019 r.].

[10] Tekst zamieszczony w: Dz. U. z dnia 17 lutego 1992 r. Nr 14, poz. 56.

[11] M. M. Kosman, ZSRR wobec problemu zjednoczenia Niemiec w latach 1989-1990, Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne, Vol. 35, 2012, s. 185.

[12] J. Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-1996, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1996, s. 433.

[13] J. Sułek, Niemiecka pomoc humanitarna i finansowa w latach 1991-2004 dla poszkodowanych przez III Rzeszę w Polsce. Problemy polityczne i prawne [w:] Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004. Tom I. Studia, red. W. M. Góralski, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2004, s. 375; idem, Traktaty polsko-niemieckie z 1990 i 1991 roku – prawda i fałsz (część II) (https://www.tygodnikprzeglad.pl/traktaty-polsko-niemieckie-1990-1991-roku-prawda-falsz-czesc-ii/) [data dostępu: 18 stycznia 2019 r.].

[14] Ustawa Zasadnicza RFN.

[15] J. Krasuski, Historia Niemiec, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2004, s. 606.

[16] J. Sułek, Traktaty... (część II).

[17] J. Kukułka, op. cit., s. 433.

[18] J. Sułek, Traktaty... (część II).

[19] J. Barcz, Udział Polski w konferencji „2+4”. Aspekty prawne i proceduralne, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1994, s. 29.

[20] J. Barcz, M. Tomala, Polska-Niemcy. Dobre sąsiedztwo i przyjazna współpraca, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1992, s. 5.

[21] Vertrag über die abschließende Regelung in bezug auf Deutschland, „Zwei-plus-Vier-Vertrag“, 12. September 1990 (http://www.documentarchiv.de/brd/2p4.html) [data dostępu: 20 stycznia 2019 r.].

[22] S. Hambura, Reparacje wojenne w stosunkach polsko-niemieckich, Ekspertyza z dnia 3 stycznia 2004 r., Biuro Studiów i Ekspertyz nr 302, IP-105 P (http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_04/e-302.pdf) [data dostępu: 18 stycznia 2019 r.].

[23] J. Sułek, Traktaty... (część II).

[24] Por. S. Hambura, op. cit.

[25] J. Sułek, Traktaty polsko-niemieckie z 1990 i 1991 roku – prawda i fałsz (część I) (https://www.tygodnikprzeglad.pl/traktaty-polsko-niemieckie-1990-1991-roku-prawda-falsz/) [data dostępu: 18 stycznia 2019 r.].

[26] J. Sułek, Traktaty... (część II).

[27] K. Jonca, Politische und staatsrechtliche Voraussetzungen für deutsch-polnische Zusammenarbeit, Zbliżenia. Polska-Niemcy, Nr 2, 1993, s. 53.

[28] Tekst zawarty w: Dz. U. z dnia 17 lutego 1992 r. Nr 14, poz. 54.

[29] Art. 1: „1. Umawiające się Strony będą kształtować swoje stosunki w duchu dobrego sąsiedztwa i przyjaźni. Dążą do ścisłej pokojowej i partnerskiej współpracy we wszystkich dziedzinach. Świadome odpowiedzialności europejskiej dołożą starań, aby urzeczywistnić pragnienie obu Narodów osiągnięcia trwałego porozumienia i pojednania.

     2. Umawiające się Strony dążą do stworzenia Europy, w której przestrzegane są prawa człowieka i podstawowe wolności, a granice utracą dzielący charakter, również w wyniku przezwyciężenia różnic gospodarczych i społecznych”.

[30] Art. 2: „Umawiające się Strony kierują się w kształtowaniu swych stosunków, a także w sprawach pokoju, bezpieczeństwa i współpracy w Europie i na świecie, przede wszystkim następującymi zasadami:

     - nadrzędnym celem ich polityki jest zachowanie i umocnienie pokoju oraz skuteczne zapobieganie wszelkim wojnom,

     - postępują zgodnie z prawem międzynarodowym, w szczególności Kartą Narodów Zjednoczonych, a także zgodnie z podpisanym 1 sierpnia 1975 r. w Helsinkach Aktem końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Paryską kartą dla nowej Europy z 21 listopada 1990 r. oraz dokumentami kolejnych spotkań KBWE,

     - przestrzegają wzajemnie suwerennej równości, integralności terytorialnej, nietykalności granic, niezawisłości politycznej oraz zasady zakazującej użycia siły lub groźby jej użycia,

     - potwierdzają prawo wszystkich narodów i państw do swobodnego stanowienia o swym losie bez zewnętrznej ingerencji oraz do kształtowania swego rozwoju politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego według własnych życzeń,

     - stawiają w centrum swej polityki człowieka, z jego godnością i prawami, oraz troskę o przetrwanie ludzkości i zachowanie środowiska naturalnego,

     - potępiają z całą stanowczością totalitaryzm, nienawiść rasową i etniczną, antysemityzm, ksenofobię i dyskryminację kogokolwiek, jak również prześladowanie z powodów religijnych i ideologicznych,

     - uznają mniejszości i równorzędne grupy za naturalny pomost między Narodami polskim i niemieckim oraz ufają, że te mniejszości i grupy wnoszą cenny wkład do życia ich społeczeństw,

     - potwierdzają bezpośrednie obowiązywanie powszechnych norm prawa międzynarodowego w prawie krajowym i w stosunkach międzynarodowych oraz są zdecydowane sumiennie wypełniać swe zobowiązania umowne; będą we wszystkich dziedzinach urzeczywistniać Akt końcowy KBWE, Paryską kartę dla nowej Europy oraz pozostałe dokumenty KBWE”.

[31] Art. 3: „1. Umawiające się Strony będą przeprowadzać regularne konsultacje w celu zapewnienia dalszego rozwoju i pogłębiania stosunków dwustronnych oraz uzgadniania ich stanowiska w sprawach międzynarodowych.

     2. Konsultacje szefów Rządów będą się odbywać tak często; jak to będzie potrzebne, co najmniej jednak raz w roku.

     3. Ministrowie Spraw Zagranicznych sprawują pieczę nad realizacją całości niniejszego traktatu. Będą oni odbywać konsultacje co najmniej raz w roku. Wyżsi urzędnicy obu Ministerstw Spraw Zagranicznych, zajmujący się sprawami politycznymi, gospodarczymi i kulturalnymi, będą odbywać regularne konsultacje co najmniej raz w roku.

     4. Ministrowie innych resortów, w tym Ministrowie Obrony, będą utrzymywać regularne kontakty. To samo dotyczy wyższych urzędników tych resortów.

     5. Istniejące dotychczas wspólne komisje zintensyfikują w miarę możliwości swoje prace. W razie potrzeby, w wyniku wzajemnego uzgodnienia, będą tworzone nowe komisje mieszane”.

[32] Art. 8 ust. 1: „Umawiające się Strony przywiązują najwyższe znaczenie do jedności europejskiej opartej na prawach człowieka, demokracji i idei państwa prawa oraz będą działać na rzecz osiągnięcia tej jedności”.

[33] Art. 20 ust. 1: „Członkowie mniejszości niemieckiej w Rzeczypospolitej Polskiej, to znaczy osoby posiadające polskie obywatelstwo, które są niemieckiego pochodzenia albo przyznają się do języka, kultury lub tradycji niemieckiej, a także osoby w Republice Federalnej Niemiec, posiadające niemieckie obywatelstwo, które są polskiego pochodzenia albo przyznają się do języka, kultury lub tradycji polskiej, mają prawo, indywidualnie lub wespół z innymi członkami swej grupy, do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swej tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej bez jakiejkolwiek próby asymilacji wbrew ich woli. Mają oni prawo do pełnego i skutecznego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach pełnej równości wobec prawa”.

[34] Art. 20 ust. 2: „Umawiające się Strony realizują prawa i obowiązki zgodnie ze standardami międzynarodowymi dotyczącymi mniejszości, w szczególności zgodnie z Powszechną deklaracją praw człowieka Narodów Zjednoczonych z 10 grudnia 1948 r., Europejską konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r., Konwencją o zwalczaniu wszelkich form dyskryminacji rasowej z 7 marca 1966 r., Międzynarodowym paktem praw obywatelskich i politycznych z 16 grudnia 1966 r., Aktem końcowym KBWE z 1 sierpnia 1975 r., Dokumentem kopenhaskiego spotkania w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE z 29 czerwca 1990 r., jak również Paryską kartą dla nowej Europy z 21 listopada 1990 r.”.

[35] Art. 20 ust. 3: „Umawiające się Strony oświadczają, że osoby wymienione w ustępie 1 mają w szczególności prawo, indywidualnie lub wespół z innymi członkami swej grupy, do:

     - swobodnego posługiwania się językiem ojczystym w życiu prywatnym i publicznie, dostępu do informacji w tym języku, jej rozpowszechniania i wymiany,

     - zakładania i utrzymywania własnych instytucji, organizacji lub stowarzyszeń oświatowych, kulturalnych i religijnych, które mogą się ubiegać o dobrowolne wkłady finansowe i inne, jak również o pomoc publiczną, zgodnie z prawem krajowym, oraz które posiadają równoprawny dostęp do środków przekazu swojego regionu,

     - wyznawania i praktykowania swej religii, w tym nabywania, posiadania i wykorzystywania materiałów religijnych oraz prowadzenia oświatowej działalności religijnej w języku ojczystym,

     - ustanawiania i utrzymywania nie zakłóconych kontaktów między sobą w obrębie swego kraju, jak również kontaktów poprzez granice z obywatelami innych państw, z którymi łączą ich wspólne pochodzenie etniczne lub narodowe, dziedzictwo kulturalne lub przekonania religijne,

     - używania swych imion i nazwisk w brzmieniu języka ojczystego,

     - zakładania i utrzymywania organizacji lub stowarzyszeń w obrębie swojego kraju oraz uczestniczenia w międzynarodowych organizacjach pozarządowych,

     - korzystania na równi z innymi ze skutecznych środków prawnych dla urzeczywistnienia swoich praw, zgodnie z prawem krajowym”.

[36] Art. 20 ust. 4: „Umawiające się Strony potwierdzają, że przynależność do grup wymienionych w ustępie 1 jest sprawą indywidualnego wyboru osoby i że nie mogą z niego wynikać żadne niekorzystne następstwa”.

[37] Art. 21 ust. 1: „Umawiające się Strony będą na swych terytoriach chroniły tożsamość etniczną, kulturalną, językową i religijną grup wymienionych w artykule 20 ustęp 1 oraz tworzyły warunki do wspierania tej tożsamości. Doceniają szczególne znaczenie wzmożonej konstruktywnej współpracy w tej dziedzinie. Współpraca ta powinna umacniać pokojowe współżycie i dobre sąsiedztwo narodów polskiego i niemieckiego oraz przyczyniać się do porozumienia i pojednania między nimi”.

[38] Art. 21 ust. 2: „Umawiające się Strony będą w szczególności:

     - w ramach obowiązujących ustaw wzajemnie umożliwiać i ułatwiać podejmowanie działań na rzecz wspierania członków grup wymienionych w artykule 20 ustęp 1 lub ich organizacji,

     - mimo konieczności uczenia się oficjalnego języka odnośnego Państwa, dążyć zgodnie z właściwymi przepisami prawa krajowego do zapewnienia członkom grup wymienionych w artykule 20 ustęp 1 odpowiednich możliwości nauczania ich języka ojczystego lub w ich języku ojczystym w publicznych placówkach oświatowych, jak również tam, gdzie to jest możliwe i konieczne, posługiwania się nim wobec władz publicznych,

     - uwzględniać historię i kulturę grup wymienionych w artykule 20 ustęp 1 w związku z nauczaniem historii i kultury w placówkach oświatowych,

     - szanować prawo członków grup wymienionych w artykule 20 ustęp 1 do skutecznego uczestnictwa w sprawach publicznych, łącznie z udziałem w sprawach dotyczących ochrony i wspierania ich tożsamości,

     - podejmować niezbędne środki w tym celu po należytej konsultacji, zgodnie z procedurą podejmowania decyzji w danym Państwie, łącznie z kontaktami z organizacjami lub stowarzyszeniami grup wymienionych w artykule 20 ustęp 1”.

[39] Art. 22 ust. 1: „Żadnego z zobowiązań wynikających z artykułów 20 i 21 nie można interpretować jako pociągającego za sobą prawo do angażowania się w jakąkolwiek działalność lub prowadzenia jakichkolwiek działań wbrew celom i zasadom Karty Narodów Zjednoczonych, innym zobowiązaniom wynikającym z prawa międzynarodowego lub wbrew postanowieniom Aktu końcowego KBWE, łącznie z zasadą integralności terytorialnej państw”.

[40] Art. 22 ust. 2: „Każda osoba należąca w Rzeczypospolitej Polskiej bądź w Republice Federalnej Niemiec do grup wymienionych w artykule 20 ustęp 1 jest odpowiednio do powyższych postanowień obowiązana, jak każdy obywatel, lojalnie postępować wobec odnośnego Państwa, kierując się obowiązkami wynikającymi z ustawodawstwa tego Państwa”.

[41] Art. 21 ust. 3: „Umawiające się Strony będą stosować postanowienia artykułu 3 w odniesieniu do spraw określonych w niniejszym artykule oraz w artykułach 20 i 22”.

[42] J. Sułek, Traktaty... (część II).

[43] Cyt. w: J. Barcz, Łączenie realizmu z wizją przyszłości. Rola Krzysztofa Skubiszewskiego w ustanowieniu podstaw prawnych stosunków Polski ze zjednoczonymi Niemcami [w:] Krzysztof Skubiszewski – dyplomata i mąż stanu, red. R. Kuźniar, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2011, s. 46.

[44] J. Sułek, Traktaty... (część II).

[45] Mowa tu o prawach zagwarantowanych na podstawie art. 20 i 21 Traktatu z 1991 r.

[46] Vide m.in. pkt 16 i 25 Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 29 listopada 2018 r.

[47] E. Cziomer, Niemcy i Polacy w procesie jedności europejskiej, Zbliżenia. Polska-Niemcy, Nr 2, 1993, s. 5.

Edukacja

Na co zezwala i czego zakazuje nauczycielom nowe rozporządzenie dotyczące prac domowych

Pierwszego kwietnia wejdą w życie regulacje przewidujące ograniczenia dla nauczycieli w szkołach podstawowych. Dotyczą one możliwości zadawania i oceniania prac domowych. W klasach I-III zabronione będzie zadawanie uczniom pisemnych i praktyczno-technicznych prac domowych z wyjątkiem ćwiczeń usprawniających motorykę małą, czyli np. umiejętność pisania. W klasach IV-VIII pisemne i praktyczno-techniczne prace domowe będą mogły być proponowane do wykonania przez nauczyciela, ale nie będą one obowiązkowe dla ucznia i nie będą podlegały ocenie.

Czytaj Więcej

Wolność religii w szkole

Prawo ucznia do udziału w rekolekcjach. Analiza zarzutów stawianych dyrektorom szkół przez niektóre organizacje pozarządowe

Główne tezy

· Rekolekcje mogą być organizowane na terenie szkoły.

· Każdy uczeń, który tego chce może uczestniczyć w rekolekcjach. Fakt uczęszczania bądź nieuczęszczania na lekcje religii nie ma znaczenia.

· Niepowiadomienie dyrektora szkoły z miesięcznym wyprzedzeniem o terminie rekolekcji nie uniemożliwia ich organizacji.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Zagrożenie zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej jako przesłanka legalizująca aborcję

· Od czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku uznającego niezgodność z Konstytucją aborcji eugenicznej, podejmowane są próby rozszerzającej interpretacji przesłanki zagrożenia zdrowia kobiety. Miałaby ona uzasadniać poszerzenie dostępu do aborcji w Polsce.

Czytaj Więcej

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej