Analiza gwatemalskiego projektu ustawy o ochronie życia i rodziny (projekt nr 5272) oraz dotychczasowych działań Gwatemali na rzecz ochrony życia poczętego

Licząca 16 milionów mieszkańców Gwatemala potwierdza swoją pozycję lidera obu Ameryk w zakresie ochrony życia ludzkiego na prenatalnym etapie rozwoju. Aborcja już od 45 lat zakazana jest przepisami kodeksu karnego (gwarantując możliwość ratowania zagrożonego życia matki), a od 33 lat art. 3 Konstytucji Gwatemali chroni życie od poczęcia. Zamiast uchylać dobre prawo, czego domaga się międzynarodowe lobby aborcyjne, parlamentarzyści Gwatemali dążą do jego udoskonalenia, uchwalając nową ustawę o ochronie życia i rodziny, która podwyższa poziom prawnokarnej ochrony życia poczętego, chroni wyjątkowy status małżeństwa oraz wprowadza zakaz szerzenia propagandy aborcyjnej i ideologii gender. Pokazuje to także, że mityczny „efekt wahadła” nie działa.

22 oraz 28 sierpnia 2018 r. w parlamencie Gwatemali miały miejsce dwa pierwsze czytania projektu ustawy nr 5272 (ustawa o ochronie życia i rodziny)[1]. Już wkrótce ma się odbyć jego trzecie czytanie, a poparcie zapowiedział już prezydent Jimmy Morales[2], podkreślając, że „Gwatemala i nasz rząd wierzą w życie, wierzą w rodzinę opartą na małżeństwie mężczyzny i kobiety”. W niedzielę 2 września na ulicach gwatemalskich miast wsparcie dla projektu ustawy wyraziło także 150 tysięcy uczestników Marszów dla Życia[3], z których największy odbył się w stolicy na Placu Konstytucji, gromadząc przedstawicieli Kościoła Katolickiego, kościołów ewangelickich, wspólnot żydowskich i innych wyznań. Zgromadzonym towarzyszył administrator apostolski, pełniący obowiązki arcybiskupa metropolity Santiago de Guatemala biskup Raúl Antonio Martinez Paredes, który wezwał parlamentarzystów do ochrony życia od momentu poczęcia. Aída Lorenzo de Juárez, odpowiedzialna w archidiecezji za ruch pro-life, stwierdziła, że Gwatemala „pisze historię”, ponieważ był to największy marsz w historii kraju[4].

Projekt ustawy o ochronie życia i rodziny został wniesiony do komisji ustawodawczej Kongresu 27 kwietnia 2017 r. Wnioskodawców reprezentuje deputowany Aníbal Estuardo Rojas Espino, szef koła centroprawicowej partii Wizja z Wartościami (ViVa) i przewodniczący Komisji do spraw Kobiet. Projekt nowego prawa przedłożył deputowanym w marcu 2017 r. pastor Marco Antonio Rodriguez Perez, lider gwatemalskiego zrzeszenia chrześcijan ewangelickich, na podstawie prawa petycji gwarantowanego przez art. 28 Konstytucji; podpisało się pod nim 28 826 obywateli Gwatemali[5]. Projektodawcy uzasadniają swoją inicjatywę koniecznością pełniejszego urzeczywistnienia art. 1 i 3 Konstytucji Gwatemali z 1985 r.[6], zgodnie z którymi pod ochroną państwa znajdują się pojmowana integralnie osoba ludzka, rodzina i życie ludzkie od poczęcia. Ich zdaniem, normy te były dotąd naruszane lub negowane na terytorium Gwatemali przez pewne grupy mniejszościowe z silnym wsparciem organizacji międzynarodowych, kwestionujące moralność chrześcijańską, prawo do życia i naturalny porządek małżeństwa i rodziny. Inicjatorzy przywołują również m.in. art. 23 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. oraz art. 17 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka z 1969 r., które określają rodzinę jako naturalną i podstawową komórkę społeczeństwa, gwarantują jej prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa, a także uznają, że prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny posiadają mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim.

Projekt ustawy składa się z 21 artykułów. Rozdział II (art. 3-13) powtarza konstytucyjne unormowania w zakresie prawa do życia i nowelizuje art. 133-140 Kodeksu karnego Gwatemali z 1973 r.[7] W kodeksowej definicji aborcji zamiast „śmierci produktu poczęcia” (la muerte del producto de la concepción) pojawia się bardziej precyzyjne sformułowanie „śmierci naturalnej lub wymuszonej embrionu lub płodu” (la muerte natural o provocada del embrión o feto). Granice wymiaru kary dla matek dopuszczających się aborcji zostają podwyższone i mają wynosić odtąd od 5 do 10 lat pozbawienia wolności zamiast dotychczasowych od 1 do 3, chyba że matka działała w stanie wzburzenia psychicznego: wówczas limit niezmiennie wynosi od 6 miesięcy do 2 lat pozbawienia wolności. Granice wymiaru kary dla osoby trzeciej pozbawiającej życia dziecko za zgodą matki, zostają podwyższone z 1-3 do 6-12 lat, a bez zgody matki: z 3-6 do 10-15 lat. Natomiast kara za doprowadzenie do aborcji przemocą, groźbą lub podstępem wzrasta z 4-8 do 15-25 lat pozbawienia wolności, a za aborcję za zgodą matki skutkującą jej śmiercią: z 3-8 do 10-15 lat, a bez jej zgody: z 4-12 do 20-50 lat.

Projekt zachowuje przepis art. 137 zezwalający na pozbawienie życia dziecka poczętego, gdy życie matki jest zagrożone, a zabieg nie jest nakierowany bezpośrednio na pozbawienie życia dziecka. Ogranicza się jednak zakres osób, które mogą przeprowadzić zabieg: odtąd może uczynić to jedynie lekarz ginekolog (dotychczas mógł być to każdy lekarz) po zatwierdzeniu przez dwóch innych lekarzy ginekologów (dotąd wystarczył jeden lekarz o dowolnej specjalizacji). Zachowany zostaje także przepis art. 139, przewidujący niekaralność usiłowania dokonania aborcji przez matkę. W art. 140 wzrastają granice kar dla lekarza uczestniczącego w aborcji: z 500-3000 quetzali (ok. 66-400 dolarów) grzywny do 50 000-200 000 quetzali (ok. 6,5 tys.-26 tys. dolarów) oraz z 2-5 lat zakazu wykonywania zawodu do 10-20 lat.

Wprowadzony zostaje nowy art. 141-bis kodeksu karnego, kryminalizujący promowanie aborcji lub zapewnianie środków do jej wykonania (publicznie lub prywatnie, pośrednio lub bezpośrednio, samodzielne lub przy pomocy osób trzecich, dla zysku lub nie), za które przewidziana są kary od 6 do 10 lat pozbawienia wolności i od 50000 do 100000 quetzali grzywny.

Rozdział III (art. 14-18) poświęcony jest ochronie rodziny i małżeństwa. Art. 14 wyróżnia w katalogu praw podmiotowych prawo dziecka do życia w rodzinie oraz do wychowania przez matkę i ojca. Art. 15 potwierdza prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami oraz zakazuje promowania lub narzucania osobom w okresie dzieciństwa lub dojrzewania różnorodności seksualnej i ideologii gender (ideología de género) oraz „zachowań płciowych innych niż heteroseksualność” (conductas sexuales distintas a la heterosexualidad). Art. 16 i 17 ustawy nowelizują art. 78 oraz art. 173 kodeksu cywilnego, wykluczając możliwość zawarcia małżeństwa lub związku cywilnego przez transseksualistów – mogą zawrzeć je tylko kobieta i mężczyzna „z urodzenia” (así nacidos). Art. 18 poszerza gwarancje wolności słowa i wypowiedzi, wyróżniając prawo do braku akceptacji zachowań nieheteroksualnych jako normalnych. Potwierdza też, że nikt nie może być ścigany za nieprzyjmowanie różnorodności seksualnej lub ideologii gender jako normalnych pod warunkiem, że nie narusza przez to żadnego przepisu prawnego lub nie dokonuje przez to zamachu na życie, integralność lub godność osób lub grup, manifestujących zachowania lub praktyki inne niż heteroseksualność. Projekt definiuje różnorodność seksualną jako „zbiór przekonań, tendencji i praktyk, przez które określone grupy społeczeństwa przyjmują zachowania seksualne inne niż heteroseksualność”.

Art. 19 zobowiązuje wszystkich funkcjonariuszy publicznych reprezentujących Gwatemalę w stosunkach międzynarodowych do wiernego przestrzegania zasad i norm ustalonych w ustawie jako oficjalnego stanowiska państwa w zakresie życia, rodziny, dzieciństwa i dojrzewania oraz małżeństwa. Czynności dokonane z naruszeniem tego przepisu będą uznawane za nieważne.

Uchwalenie ustawy stanowić będzie kolejny w ciągu ostatnich lat przykład intensywnego zaangażowania gwatemalskich władz w działania na rzecz pełniejszej ochrony życia ludzkiego przed urodzeniem. W listopadzie 2016 r. to właśnie w Gwatemali odbył się VII Międzynarodowy Kongres na rzecz Życia[8], który zgromadził 15 prelegentów i ponad 1,3 tys. osób z całego świata, zaangażowanych w obronę życia i rodziny. Na Kongresie wręczono również Nagrodę Człowieczeństwa, którą otrzymał Peruwiańczyk Carlos Polo, dyrektor Instytutu Badań Ludnościowych dla Ameryki Łacińskiej[9]. W lutym 2017 r. gwatemalskie siły zbrojne powstrzymały przed działaniem statek-klinikę aborcyjną organizacji „Women on Waves”, której członkowie zamierzali wypłynąć na wody międzynarodowe z obywatelkami Gwatemali na pokładzie, gdzie mogłyby pozbawić życia swoje dzieci poza jurysdykcją swojego państwa[10]. Przedstawiciele organizacji otrzymali następnie polecenie opuszczenia Gwatemali[11].

Na początku września Komisja do spraw Kobiet negatywnie zaopiniowała z kolei zgłoszony 3 listopada 2017 r. przez deputowaną Sandrę Morán Reyes (aktywistkę LGBT z socjalistycznej partii Convergencia) projekt ustawy nr 5376[12], który pod pretekstem ochrony dziewcząt i nastolatek przed przemocą zakładał (art. 7) dekryminalizację aborcji w przypadku, gdy matka ma poniżej 14 lat. Według danych Ministerstwa Zdrowia w samym tylko 2018 r., jak dotąd, w ciążę zaszło 61.686 dziewcząt i nastolatek, z czego 2.102 dziewcząt było poniżej 14. roku życia. Dekryminalizacja w przypadku Gwatemali otworzyłaby więc możliwość uśmiercenia tysięcy dzieci. Za niewłaściwe Komisja uznała też sformułowania takie jak „wymuszone macierzyństwo” (maternidad forzada). Sama wnioskodawczyni przyznała, że przepis ten jest zbyt kontrowersyjny i zdecydowała się usunąć go z projektu[13], jednak nie uczyniła tego w wymaganym przez prawo trybie autopoprawki[14], co skłoniło Komisję do wyrażenia sprzeciwu wobec projektu w całości.

Natomiast 8 grudnia 2017 r. zapadł wyrok gwatemalskiego Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości o sygnaturze 1434-2017[15], w którym stwierdzono niedopuszczalność rozpowszechniania przez gwatemalskiego Rzecznika Praw Człowieka podręcznika dotyczącego „praw człowieka, praw seksualnych i reprodukcyjnych oraz opieki nad ciążami dziewcząt i nastolatek”[16] finansowanego przez Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA). Trybunał uznał, że podręcznik ONZ promuje aborcję lub praktyki aborcyjne, zobowiązał Rzecznika do naprawienia negatywnych skutków jego promocji, zakończonej w 2016 r., oraz zabronił mu podejmowania w przyszłości jakichkolwiek decyzji promujących aborcję lub praktyki aborcyjne. Sam Rzecznik Praw Człowieka, Augusto Jordán Rodas Andrade, zgodził się z decyzją Trybunału, zastrzegając, że decyzję o publikacji podręcznika i jego masowym rozpowszechnianiu w szkołach podjął jego poprzednik w 2015 r., a on sam od objęcia urzędu w pełni respektuje prawo do życia od poczęcia gwarantowane przez Konstytucję Gwatemali[17]. Orzeczenie gwatemalskiego Trybunału w sprawie podręcznika ONZ zostało wydane na wniosek organizacji Associación la Familia Importa[18].

O odrzucenie projektu ustawy apelują międzynarodowe organizacje feministyczne lub zrzeszające aktywistów LGBT[19], znane z promowania aborcyjnego zabijania dzieci jako rzekomo gwarantowanego przez umowy międzynarodowe, co jest nieprawdą. Umowy międzynarodowe podkreślają natomiast konieczność prawnej ochrony życia. Według Human Rights Watch projekt ustawy jest „nadzwyczaj niebezpieczny”, gdyż rzekomo „narusza prawa kobiet i osób LGBT”[20]. Do odrzucenia projektu wezwali również przedstawiciele Amnesty International[21] – organizacji, która w ostatnich latach wielokrotnie wypowiadała się przeciwko prawu do życia ludzi na prenatalnym etapie rozwoju – oraz LAMBDA.