Analiza postanowień Szczytu w Nairobi

1. Kontekst historyczny.

Szczyt w Nairobi organizowany jest z okazji 25-lecia uchwalenia Planu Działań Międzynarodowej Konferencji Ludnościowej w Kairze (dalej: ICPD) z 1994 r. Z tych przyczyn, konieczne jest skrótowe nakreślenie głównych założeń tego dokumentu wraz z kontekstem polityczno-ideowym, jaki towarzyszył ich przyjęciu. Konferencja Kairska była trzecią i najważniejszą spośród dotychczas zorganizowanych konferencji ludnościowych. U podstaw ich zwołania legło przekonanie o zagrażającym ziemi przeludnieniu i konieczności zahamowania przyrostu naturalnego. Kluczową rolę w realizacji tego celu odegrać miało stworzenie koncepcji powszechnego prawa jednostek do planowania rodziny. Warto zaznaczyć, że zgodnie z zamysłem konferencji w Bukareszcie (1974 r.) i Meksyku (1984 r.) promowanie równouprawnienia kobiet miało być przede wszystkim narzędziem w walce z problemem przeludnienia, gdyż, jak wskazywano, istniała pozytywna korelacja pomiędzy równouprawnieniem kobiet a spadkiem liczby urodzeń.

Konferencja Kairska poszła o krok naprzód, wprowadzając do oficjalnego dyskursu międzynarodowego terminy zdrowie reprodukcyjne, zdrowie seksualne i prawa reprodukcyjne, które są znacznie szersze od prawa do planowania rodziny. Co więcej, w jej wyniku liderem w zakresie promowania postulatów związanych z kontrolą ludzkiej płodności stały się środowiska feministyczne, a nie populacjonistyczne, jak dotychczas. Powstanie dokumentu wieńczącego Konferencję Kairską poprzedzone było burzliwymi dyskusjami. Pierwotnie optowano za wprowadzeniem w jego zakres szerokiego terminu „zdrowie i prawa reprodukcyjne i seksualne”. Liczne kontrowersje wzbudzały również propozycje związane z upowszechnianiem edukacji seksualnej i przeciwdziałaniu „niebezpiecznej aborcji”. Postulowano w niej również początkowo, by prawo dotyczące aborcji formułować w kontekście zdrowia kobiet, nie prawa karnego, a także, by kobiety, które zostały zgwałcone lub zaszły w ciążę w wyniku incestu zawsze miały prawo do usunięcia nienarodzonego dziecka[1] (oznacza to de facto likwidację tzw. kontratypów istniejących np. w prawie polskim). Ostatecznie, w wyniku silnego sprzeciwu Watykanu i sprzymierzonych z nim państw postulaty te zostały odrzucone. Zamiast tego w Kairze pojawił się zapis wskazujący, że „w żadnym wypadku aborcja nie powinna być promowana jako jedna z metod promowania rodziny. Wszystkie organizacje rządowe i pozarządowe są wezwane do tego by mając na uwadze zdrowie kobiet by zmierzyć się ze skutkami zdrowotnymi niebezpiecznej aborcji. Należy przeciwdziałać aborcjom by wyeliminować potrzebę aborcji. Kobiety będące w niechcianych ciążach powinny mieć dostęp do informacji i pełnego współczucia poradnictwa. Jakiekolwiek środki lub zmiany związane z aborcją w ramach systemu zdrowia mogą być ustanowione wyłącznie na poziomie narodowym lub lokalnym w zgodzie z krajowym procesem legislacyjnym. W przypadku gdy aborcja nie jest niezgodna z prawem, powinna być bezpieczna” (pkt. 8.25). Próby włączania wymienionych postulatów do dokumentów międzynarodowych różnej rangi wciąż jednak miały (Konferencja w Pekinie 1995, dyskusja na temat Celów Zrównoważonego Rozwoju) i mają miejsce.

2. Główne punkty obrad Szczytu w Nairobi.

Głównym celem Szczytu w Nairobi ma być realizacja postanowień Konferencji w Kairze oraz Celów w Ramach Zrównoważonego Rozwoju do 2030 r. Jak wskazuje strona internetowa Szczytu, ma być on punktem zwrotnym, jeśli chodzi o realizację uniwersalnego dostępu w ramach powszechnej opieki zdrowotnej do „zdrowia i praw reprodukcyjnych i seksualnych”. Podczas Szczytu, poruszone zostaną następujące zagadnienia:

1. Zakres podstawowego pakietu „zdrowia i praw reprodukcyjnych i seksualnych”, który ma być włączony do Powszechnej Ochrony Zdrowia;
2. Zapewnienie niezbędnego finansowania do realizacji celów ICPD i utrzymania dotychczasowych osiągnięć w tym zakresie;
3. Wykorzystanie różnorodności demograficznej w celu stymulowania wzrostu gospodarczego i osiągnięcia zrównoważonego rozwoju;
4. Zakończenie występowania przemocy ze względu na płeć społeczno-kulturową (gender) i innych szkodliwych praktyk (np. okaleczania narządów płciowych);
5. Zapewnienie dostępu do „zdrowia i praw reprodukcyjnych i seksualnych” również podczas kryzysów humanitarnych.

Zagadnienia te mają być omawiane z uwzględnieniem: równości gender, przywództwa młodych (youth leadership), kluczowej roli państw i społeczeństw jako liderów przyspieszenia realizacji obietnic z ICPD, roli innowacji i danych oraz partnerstwa. Konferencja opierać się ma na 12 założeniach (Commitments), które razem prowadzić mają do zniesienia występowania zjawisk: „nieuświadomionej potrzeby” w zakresie planowania rodziny; śmierci matek, którym można zapobiec; przemocy umotywowanej płcią w rozumieniu gender wobec kobiet, dziewcząt i młodzieży. Założenia te stanowić mają trzon dokumentu końcowego Szczytu. Warto dodać, że za jego stworzenie z ramienia organizacji pozarządowych odpowiadają m. in. przedstawiciele International Planned Parenthood czy Fundacji B. i M. Gatesów.

W analizie dotyczącej możliwego kształtu dokumentu końcowego Szczytu, wziąć należy również pod uwagę przebieg i ustalenia wydarzeń go poprzedzających, wskazanych na jego oficjalnej stronie internetowej[2]. Wśród nich znajdują się między innymi:

– She Decides, 2 marca 2019, Kathmandu Nepal – ruch zorganizowany z okazji 25-lecia ICPD, którego celem jest „przyspieszenie postępu poprzez zmianę norm społecznych, prawnych i odblokowanie zasobów”[3]. Jak wskazuje manifest ruchu, jego celem jest między innymi prawo kobiety do decydowania o urodzeniu dziecka i do bezpiecznego dostępu do aborcji[4]. W ruch zaangażowany jest m. in. Dyrektor Generalny aborcyjnego giganta International Planned Parenthood (IPPF).

– 63. Sesja Komitetu Spraw Kobiet i 52. Sesja Komitetu ds. Populacji i Rozwoju – podczas tych wydarzeń organizowanych przez ONZ utrzymano dotychczasowy język, którym posługiwano się w odniesieniu do kwestii związanych z ludzką prokreacją.

– Konferencja Women Deliver, 3-6 czerwca 2019, Vancouver, Kanada – duża konferencja, podczas której głównymi mówcami byli Justin Thrudeau wraz z żoną. Podczas Konferencji poruszany był wątek reprodukcji, w tym udostępniano plakaty promujące popularyzację „umiejętności” związanych z przeprowadzaniem aborcji wśród lekarzy[5]. Na stronie internetowej wskazano również trendy, które były omawiane podczas Konferencji. Wśród nich znajdują się między innymi „prawa reprodukcyjne i seksualne, w tym prawo do bezpiecznej aborcji”, które są obecnie „zagrożone przez konserwatywne wpływy” i backlash”[6]. 

– Szczyt G7, 24-26 Sierpnia, Biarritz, Francja, podczas której Rada G7 ds. Gender postulowała m. in. by rządy zagwarantowały wszystkim dostęp do bezpiecznej i legalnej aborcji[7],  wprowadziły zakaz rozpowszechniania „nieprawdziwych informacji” dotyczących aborcji[8] czy obowiązkową edukację seksualną do szkół[9]. Ostatecznie, propozycje te zostały podczas szczytu G7 odrzucone.

Mając na uwadze powyższe podpunkty, podany na stronie internetowej skład zespołu przygotowującego dokument końcowy (m. in . przedstawiciele International Planned Parenthod) oraz opisy poszczególnych sesji, można wyodrębnić najbardziej problematyczne i kontrowersyjne zagadnienia, które pojawią się na Konferencji:

1. Próba wprowadzenie szerokiego pojęcia: zdrowie i prawa reprodukcyjne i seksualne (sexual and reproductive health and rights).

Podczas poprzednich konferencji, tak jak zostało to już wykazane, państwa zgodziły się na przyjęcie terminu „Zdrowie reprodukcyjne i seksualne” oraz „prawa reprodukcyjne”, odrzucając termin „zdrowia i praw reprodukcyjnych i seksualnych”. Tym samym, nie istnieje obecnie odrębna kategoria „praw seksualnych”, przez które rozumieć można między innymi postulaty środowisk identyfikujących się z ideologią LGBTQ oraz teoriami tożsamości płciowej.

Należy zauważyć, że zarówno oficjalna strona internetowa Konferencji w Nairobi, jak i znaczna część wydarzeń wskazanych przez organizatorów, jako „lead-up”, posługują się konsekwentnie terminem „Zdrowie i prawa reprodukcyjne i seksualne”, który wykracza poza dotychczas uzgodniony język.

2. Aborcja, w tym problematyka tzw. „bezpiecznej aborcji” – włączenie jej zarówno w zakres SRHR jak i zdrowia okołoporodowego.

Choć do dokumentu wieńczącego Konferencję Kairską włączono zapis, zgodnie z którym w żadnym wypadku aborcja nie powinna być promowana jako jedna z metod promowania rodziny, formułowane obecnie postulaty niektórych agend ONZ, jak i środowisk związanych z organizacją Konferencji w Nairobi pozwalają przypuszczać, że prac nad dokumentem ponownie zostanie przeprowadzona próba włączenia powszechnego „prawa do aborcji” do katalogu praw reprodukcyjnych. W tym celu wykorzystany zostanie zapis, zgodnie z którym aborcja, tam gdzie jest legalna, powinna być „bezpieczna”. Wykorzystując ten postulat, Światowa Organizacja zdrowia oraz inne związane z UN środowiska lobbują na rzecz powszechnej legalizacji aborcji, argumentując, że bezpieczna aborcja=legalna aborcja[10]. Na podstawie opisów poszczególnych „Zobowiązań” oraz planu sesji zauważyć można, że temat aborcji zostanie w Nairobi usytuowany w kontekście walki z możliwymi do zapobieżenia śmierciami matek (zero preventable maternal deaths), a zwolennicy jej legalizacji posługiwać się będą narracją o „bezpiecznej aborcji”[11]. Powołując się na najnowsze dokumenty wydawane przez WHO postulujące wpisanie mifeprystonu i misoprostolu (substancji o działaniu poronnym) do listy podstawowych leków, organizatorzy promować będą możliwość amodzielnego przeprowadzania aborcji na wczesnych etapach ciąży[12]. Podobnie jak miało to miejsce w Kairze i Pekinie, podczas obrad w Nairobi pojawią się próby włączenia do dokumentu końcowego postulatów całkowitej dekryminalizacji aborcji, przeniesienia problematyki aborcji z prawa karnego do praw związanych z opieką zdrowotną czy mało restrykcyjnego przestrzegania norm prawnych dotyczących zakazu aborcji. Postulowane będzie również rozszerzenie dostępu o tak zwanej aborcji medycznej (farmakologicznej). Wymienione wyżej żądania stoją w sprzeczności z dotychczasowymi ustaleniami oraz łamią fundamentalne prawo do życia (art. 10 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz art. 6 w zw. Z preambułą Konwencji Praw Dziecka).

3. Planowanie rodziny i dostęp do antykoncepcji.

W ramach promowania dostępu do antykoncepcji i zwalczania tzw. nieuświadomionej potrzeby w zakresie planowania rodziny, środowiska skupione wokół organizacji Konferencji w Nairobi mogą postulować całkowitą legalizację środków antykoncepcji „awaryjnej” (których działanie zwykle może mieć również skutek wczesnoporonny). Koncepcja „nieuświadomionej potrzeby w zakresie planowania rodziny” ma natomiast mieć zastosowanie także wobec kategorii osób, które nie korzystają z antykoncepcji hormonalnej ze względu na przekonania religijne czy normy obyczajowe. Silne promowanie planowania rodziny, w szczególności antykoncepcji hormonalnej, może zatem naruszać prawa do wolności sumienia licznych grup religijnych.

4. Edukacja seksualna młodzieży.

Jednym z najważniejszych punktów Szczytu w Nairobi będzie promowanie uniwersalnego dostępu do edukacji seksualnej poprzez umieszczenie jej w ogólnokrajowych programach nauczania. Warto w tym zakresie wskazać, że mając na uwadze formułowane w sposób nieuprawniony zalecenia komitetów ONZ (np. Komitetu Praw Dziecka[13]), jak i program wydarzenia, postulowane będzie zniesienie konieczności uzyskania zgody rodziców na uczestnictwo w takich zajęciach. Należy jednocześnie podkreślić, że zgodnie z postanowieniami Konferencji w Kairze (pkt. 7.37) oraz Konwencją Praw Dziecka, Powszechną Deklaracją Praw Człowieka (26 par.3) Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 18 par. 4), Międzynarodowym Paktem Praw Społecznych i Gospodarczych (art. 13 par. 3), to rodzice powinni odgrywać pierwszoplanową w zakresie nauczania dotyczącego seksualności i rozrodczości, a ich prawa powinny być respektowane.

5. Zniesienie barier w dostępie do usług medycznych w obszarze prokreacji, takich jak zgoda rodziców lub opiekunów prawnych na usługi medyczne związane z reprodukcją oraz klauzuli sumienia.

Kolejnym punktem, który ma być forsowany podczas Szczytu, będzie zniesienie wszelkich barier w dostępie do usług medycznych w obszarze zdrowia reprodukcyjnego, w szczególności osób nastoletnich. Organizatorzy Szczytu ponownie mogą powoływać się w tym zakresie na Ogólne Komentarze Komitetu Praw Dziecka, który w sposób sprzeczny z postanowieniami prawa traktatowego postulował zniesienie konieczności uzyskania zgody osób nastoletnich na świadczenia medyczne w zakresie zdrowia reprodukcyjnego, w tym na dostęp do antykoncepcji hormonalnej, tzw. antykoncepcji awaryjnej czy „bezpiecznej aborcji”.

3. Zakończenie

Polska Delegacja powinna stanowczo sprzeciwić się dokumentowi końcowemu Szczytu („Commitments”), jak i sposobowi jego organizacji. Dokument bazuje na nieuprawnionych koncepcjach, na które społeczność międzynarodowa nigdy nie wyraziła zgody (pojęcia „praw reprodukcyjnych i seksualnych”; postulaty legalizacji i dekryminalizacji aborcji, rozszerzenia dostępu do aborcji, także poprzez propagowanie aborcji farmakologicznej; uczynienia obowiązkową edukacji seksualnej w permisywnym wydaniu, tzw. „comprehensive sexual education”; likwidacji instytucji klauzuli sumienia).

Autor: Karolina Pawłowska