główne PUNKTY
1
W debacie publicznej utrwala się narracja o systemowej dyskryminacji kobiet, jednak dane i obserwacje wskazują, że relacje między płciami są znacznie bardziej złożone
2
W niektórych sferach życia, np. zdrowia czy bezpieczeństwa, to mężczyźni znajdują się w gorszej sytuacji; płeć nie warunkuje więc prostego podziału na „uprzywilejowanych” i „pokrzywdzonych”.
3
Kobiety i mężczyźni mają predyspozycje do pełnienia w społeczeństwie roli komplementarnych, nie konkurencyjnych.
4
Równość powinna oznaczać równość w godności i prawach, nie zaś identyczność biologiczną, psychologiczną czy społeczną – obie płcie mają swoje przewagi i ograniczenia.
5
Konieczne jest przywrócenie społecznego i ekonomicznego prestiżu rolom, w których kobiety mają naturalną przewagę (np. macierzyństwo, opieka, edukacja), co jest kluczowe dla przyszłości wspólnoty i przezwyciężenia kryzysu demograficznego.
6
Dane statystyczne pokazują znaczące różnice między płciami w wielu dziedzinach – od zdrowia i edukacji po bezpieczeństwo i przestępczość.
W dyskursie publicznym, zwłaszcza części polityków, części mediów, celebrytów i twórców kultury masowej, silnie artykułowana jest narracja przedstawiająca kobiety jako grupę społeczną systematycznie dyskryminowaną i pokrzywdzoną na niemal wszystkich płaszczyznach życia społecznego. Optyka ta, często wkrada się również dziś do analiz i decyzji rządowych i unijnych[a]. Mają być więc kobiety w stosunku do mężczyzn: w pracy – niedoceniane, w polityce – marginalizowane, w życiu prywatnym – ponad miarę obciążone. Ten sposób interpretacji rzeczywistości, choć znajdujący wiele zwolenniczek i zwolenników, nie oddaje jednak złożoności relacji między płciami ani rzeczywistych różnic w sytuacji życiowej kobiet i mężczyzn.
Po pierwsze, choć wszystkie powyższe sytuacje osobno lub łącznie bywają prawdziwym problemem konkretnych kobiet, sytuacja nie jest wcale tak jednoznaczna, jak się próbuje ją pokazać. Mamy zawody mniej i bardziej sfeminizowane. Mamy wiele doniesień o sytuacjach, w których za blokadę kariery jednej kobiety odpowiada nie mężczyzna, ale inna kobieta. Dla odmiany, decyzje wyborcze podejmowane są często – i to przez wyborców obu płci – nie na podstawie podobieństwa cech kandydatów: płci, wieku, wzrostu czy koloru oczu, ale przez przekonanie o wiarygodności i bliskości programowej. I, dodajmy, że chyba to dobrze!
Po drugie, analiza dostępnych danych statystycznych oraz wskaźników społeczno-ekonomicznych wskazuje, że rzeczywistość jest znacznie bardziej złożona. Istnieje wiele sfer życia, zarówno publicznego, jak i osobistego, w których to mężczyźni znajdują się w gorszej sytuacji niż kobiety – zarówno jeśli chodzi o zdrowie, edukację, bezpieczeństwo pracy, sytuację prawną, jak i społeczną stabilność. Nie chodzi tu zresztą wcale o negowanie problemów licznych kobiet, ani o rozpoczęcie nowej licytacji na cierpienie, ale o próbę przywrócenia odrobiny proporcji i trzeźwego osądu.
Fundamentalnym aspektem tej dyskusji jest zrozumienie, że mężczyźni i kobiety, choć różnią się pod wieloma względami, funkcjonują w społeczeństwie jako partnerzy i uzupełniające się elementy większej całości. Przyjęcie neomarksistowskiej perspektywy, w której życie społeczne jest rozumiane jako pole już nie walki klas, a walki płci, przeświadczenie o permanentnym antagonizmie między nimi oraz postrzeganie relacji jako nieustannej walki o pozycję (jak to ładnie ujęli scenarzyści klasycznej dla polskiego kina „Seksmisji” z 1983 roku: Nie dopuścimy do sytuacji, w której kobieta byłaby znowu kelnerką, na bankiecie życia, przy którym ucztuje samiec) i dominację między płcią „uciskaną” i płcią rzekomo „uciskającą” nie tylko nie odpowiada faktom, ale także utrudnia budowanie zdrowych, opartych na wzajemnym szacunku i współpracy więzi społecznych. Prowadzi do niebezpiecznych konsekwencji społecznych.
Społeczeństwo to złożony system, w którym kobiety i mężczyźni pełnią komplementarne, a nie antagonistyczne role, a ich sytuacja życiowa jest kształtowana przez szereg czynników demograficznych, ekonomicznych, kulturowych i psychologicznych. To wspólnota – pełna napięć, nierówności po obu stronach, ale też silnych wzajemnych zależności. Równość oznacza wszak równość w godności i prawach wszystkich ludzi, niezależnie od płci i innych różnic, ale nie identyczność talentów, zdolności, ani pełną wymienność ról – nie jesteśmy przecież na szczęście klonami z seryjnej produkcji! Każda z płci korzysta z własnych przywilejów, każda ma swoje przewagi i swoje niedomagania, i nie radzimy sobie w dłuższej perspektywie bez siebie nawzajem, bo wzajemnie się uzupełniamy.
Zarówno kobiety, jak i mężczyźni doświadczają specyficznych wyzwań, a przewagi jednej płci często idą w parze z ograniczeniami drugiej. Na przykład statystyki dotyczące umieralności, wypadków przy pracy, samobójstw czy bezdomności wskazują na znacznie większe zagrożenia i ryzyko dla mężczyzn, którzy mimo miana płci „silniejszej”, nie zawsze radzą sobie z presją współczesnego świata. Z kolei dane edukacyjne pokazują przewagę kobiet w liczbie osób z wykształceniem wyższym i lepszymi wynikami w wielu egzaminach. Również w kontekście zdrowia psychicznego, diagnozowania zaburzeń czy dostępu do opieki, sytuacja obu płci różni się, ale żadna nie może być traktowana jako jednoznacznie uprzywilejowana lub pokrzywdzona. I – warto pamiętać, że to wszystko obraz statystyczny, ogólny, i że sytuacja konkretnych jednostek często w niektórych polach wymyka się ogólnemu schematowi.
Zamiast więc tworzyć coraz bardziej spolaryzowane narracje o tym, „kto naprawdę cierpi bardziej”, warto otworzyć oczy na pełnię obrazu. Bo tylko wtedy możemy budować rzeczywiste partnerstwo – a nie kolejny mit – mit wygodny dla niektórych w rzeczywistej walce o władzę, ale niebezpieczny dla stabilności struktur społecznych. Jednocześnie istotnym wydaje się publiczne docenienie atutów obu płci i również sfer aktywności, w których mają naturalną przewagę.
Warto więc zadać sobie pytanie: czy problemem jest rzeczywista nierówność, czy może systemowe niedocenienie ról, w których kobiety mają naturalną przewagę? Wydaje się, że wiele problemów „nierówności” nie wynika z tego, że kobiety nie mają swoich przewag, tylko że w wyniku złożonych procesów społecznych, w tym również działalności feministek (!), zostały kobiety postawione w sytuacji, kiedy sfery życia, w których mają naturalną, uwarunkowaną biologicznie i psychologicznie przewagę, zostały pozbawione należnego im docenienia społecznego. Paradoksalnie zdecydowanie wyższym prestiżem cieszy się rywalizacja i sukces kobiet w sferach, w których naturalną przewagę i średnio lepsze predyspozycje mają mężczyźni.
To stało się ze szkodą dla nas wszystkich – kobiet i mężczyzn, rodzin, i naszej przyszłości… W naszym wspólnym interesie jest to odwrócić, i podnieść społeczną rangę ról społecznych związanych z podtrzymaniem ciągłości trwania wspólnoty i w sensie fizycznym, biologicznym (a więc przychodzenia na świat dzieci) i w sensie tożsamościowym, kulturowym (a więc wychowania ich), a także we wszystkich tych rolach społecznych, gdzie potrzeba więcej empatii, inteligencji emocjonalnej i intuicji, mniej siły fizycznej i inteligencji obliczeniowej – nie po to, by zabrać kobietom możliwość wyboru, ale by przywrócić należny społeczny prestiż tym kobietom, które chcą realizować swoje powołanie do macierzyństwa i rodziny, a także do pracy nauczycielek, opiekunek, lekarek i pielęgniarek…
To docenienie powinno być zarówno komunikacyjne, werbalne, jak i materialne, prawno-instytucjonalne, np. przez objęcie systemem ubezpieczeń społecznych i świadczeniami emerytalnymi kobiet, które zdecydowały się poświęcić domowi i wychowaniu większej liczby dzieci kosztem swojej kariery zawodowej – to na tyle ważny, kluczowy wkład w dobro całej wspólnoty narodowej i społecznej, że te prawa im się należą – zwłaszcza w dobie dramatycznego kryzysu demograficznego, jakiego w Polsce doświadczamy.
DODATEK STATYSTYCZNY
O tym, że nieprawdziwa jest teza o ogólnej systemowej przewadze jednej płci i trwale gorszej płci drugiej – mówią dane[b]. Oto zestawienie wybranych danych polskich. Tam, gdzie było to możliwe, dane źródłowe przeliczono dla lepszego porównania i dla lepszego wyobrażenia sobie na format „na 100 kobiet przypada N mężczyzn”, przy czym wyniki zaokrąglono do pełnych liczb.
Da się więc łatwo pokazać i takie sfery życia, w których „lepiej mają” mężczyźni, i takie, w których to kobietom „jest łatwiej”. Obok takich, w których dominują panowie, są i takie, w których to kobiety wyraźnie przeważają. Problem nie tkwi w tych różnicach, tym bardziej, że obie płcie się uzupełniają – a w tym, powtórzmy, że społeczeństwo (w tym często same kobiety!) niewystarczająco docenia te sfery, w których przewagę mają kobiety.
I. ŚMIERTELNOŚĆ I WYPADKI
1) W 2023 r. przeciętne trwanie życia mężczyzn w Polsce wyniosło niecałe 75 lat, natomiast kobiet ponad 82 lata[1].
2) Wśród zmarłych w wieku od 0 do 19 lat na każde 100 dziewcząt przypadało 128 chłopców[2] (2022).
3) Wśród zmarłych w wieku 20-39 lat na każde 100 kobiet przypadało 324 mężczyzn[3] (2022).
4) Wśród zmarłych w wieku 40-59 lat na każde 100 kobiet przypadało 274 mężczyzn[4] (2022).
5) Śmierć z powodów związanych z narkotykami (wg definicji EMCDDA): Na każde 100 kobiet, zmarłych z tych powodów w latach 2000-2016, zmarło 176 mężczyzn[5].
6) Śmierć z powodu nadużywania alkoholu: Na każde 100 kobiet zmarłych z tego powodu w wieku 20-65 i więcej lat w 2017 r. zmarło 337 mężczyzn w tym samym wieku[6].
7) Na każde 100 kobiet, które uległy wypadkom w pracy w 2022 r., przypadło 158 mężczyzn[7].
8) Na każde 100 kobiet, które uległy ciężkim wypadkom w pracy w 2022 r., przypadło 755 mężczyzn[8].
9) Na każde 100 kobiet, zmarłych z powodu śmiertelnych wypadków w pracy w 2022 r., przypadło 1900 mężczyzn[9].
10) Na każde 100 kobiet, zmarłych z powodu samobójstwa w 2022 r., przypadło ok. 700 mężczyzn[10].
11) Na każde 100 kobiet, będących ofiarami zabójstw w 2022 r., przypadło 199 mężczyzn[11].
12) Z ok. 2500 polskich żołnierzy biorących udział w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Iraku w latach 2003-2011, nie zginęła żadna kobieta (udział wzięły 193 kobiety). Zginęło za to 22 mężczyzn[12].
13) Z prawie 2600 polskich żołnierzy biorących udział w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie w latach 2002-2021, nie zginęła żadna kobieta (udział wzięło 366 kobiet). Zginęło za to 44 mężczyzn[13].
II. EDUKACJA
14) W 2024 r. średni wynik z egzaminu ośmioklasisty z języka polskiego dziewcząt wyniósł 65 %, a chłopców ‒ 57 %. W przypadku matematyki było to odpowiednio: 51% i 52%[14].
15) Wykształcenie zasadnicze zawodowe/branżowe: Na każde 100 kobiet, posiadających w 2021 r. wykształcenie zasadnicze zawodowe/branżowe, przypadało 152 mężczyzn[15].
16) Wykształcenie średnie: Na każde 100 kobiet, posiadających w 2021 r. wykształcenie średnie, przypadało 86 mężczyzn[16].
17) Wykształcenie wyższe: Na każde 100 kobiet, posiadających w 2021 r. wykształcenie wyższe, przypadało 65 mężczyzn[17].
18) Wśród absolwentów uczelni wyższych w roku akademickim 2022/23 na każde 100 kobiet przypadało 60 mężczyzn[18].
19) Wśród doktorantów (studentów studiów doktoranckich lub szkół doktoranckich) w roku akademickim 2022/23 na każde 100 kobiet przypadało 94 mężczyzn[19].
20) Wśród nauczycieli akademickich w 2023 r. na każde 100 etatów, objętych przez kobiety, przypadało ok. 105 etatów, objętych przez mężczyzn.
W przypadku nauk medycznych i o zdrowiu, a także nauk rolniczych na 100 etatów kobiet przypadało po 72 etaty mężczyzn. W naukach humanistycznych było to 85 etatów mężczyzn, w naukach społecznych – 93, w naukach ścisłych i przyrodniczych – 130, w sztuce (uczelnie artystyczne) – 131, a w naukach inżynieryjnych i technicznych na 100 etatów kobiet przypadały 262 etaty mężczyzn.
Zróżnicowanie na konkretnych kierunkach było jeszcze wyższe – np. na 100 etatów nauczycieli akademickich kobiet na pedagogice przypadało 36 etatów nauczycieli akademickich mężczyzn, natomiast na informatyce – aż 462[20].
21) Egzaminy na aplikacje prawnicze: Na każde 100 kobiet, które uzyskały wyniki pozytywne na egzaminach wstępnych na aplikacje prawnicze (adwokacką, radcowską, notarialną, komorniczą) w 2022 r., przypadało 60 mężczyzn[21].
III. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I ZABURZENIA
22) Orzeczenia niepełnosprawności: Na każde 100 kobiet z orzeczeniem niepełnosprawności w 2022 r. przypadało 105 mężczyzn[22].
23) Przedszkola specjalne: Na każde 100 dziewczynek, uczęszczających do przedszkoli specjalnych w roku 2022/2023, przypadało 243 chłopców[23].
IV. PATOLOGIE SPOŁECZNE
24) Bezdomność: Na każde 100 kobiet w kryzysie bezdomności w lutym 2024 r. przypadało 404 mężczyzn[24].
25) Przestępstwa: Na każde 100 kobiet, które popełniły przestępstwo w I-III kwartałach 2018 r., przypadało 809 mężczyzn[25].
26) Osadzeni w aresztach śledczych i zakładach karnych: Na każde 100 kobiet tymczasowo aresztowanych, skazanych i ukaranych łącznie w 2024 r. średnio przypadało 1811 mężczyzn[26].
V. WYBRANE ZAWODY I FUNKCJE SPOŁECZNE
27) Na każde 100 kobiet pielęgniarek 31 XII 2022 przypadało 3 mężczyzn pielęgniarzy[27].
28) Na każde 100 kobiet lekarek 31 XII 2023 przypadało 70 mężczyzn lekarzy[28].
29) Na każde 100 prokuratorów kobiet 31 XII 2023 przypadało 92 prokuratorów mężczyzn[29].
30) Na każde 100 kobiet pełnozatrudnionych w bezpieczeństwie narodowym (w tym m.in. policjantki i policjanci) 31 XII 2023 przypadało 261 mężczyzn[30].
31) Na każde 100 kobiet zatrudnionych w wojsku (żołnierzy i pracowników cywilnych) w Polsce 31 XII 2023 przypadało 373 mężczyzn[31].
32) W służbie mundurowej Państwowej Straży Pożarnej w 2016 r. na każde 100 fukcjonariuszek przypadało 2402 funkcjonariuszy mężczyzn. W tym samym czasie na 100 kobiet pracownic cywilnych PSP przypadało 45 mężczyzn[32].
W marcu 2024 na każde 100 funkcjonariuszek służby mundurowej PSP przypadało co najmniej 2208 mężczyzn[33].
Należy dodać, że w jednostkach Ochotniczej Straży Pożarnej proporcje liczby kobiet i mężczyzn są znacznie bardziej wyrównane – jednak wymogi dla strażaków OSP w zakresie wyszkolenia i sprawności fizycznej są mniej restrykcyjne niż w PSP.
33) Na każde 100 kobiet, wybranych do rad gmin w wyborach samorządowych w kwietniu 2024, przypadało 191 mężczyzn[34].
34) Na każde 100 kobiet, sprawujących funkcję w Polsce 31 XII 2023 wójta, burmistrza, prezydenta miasta (w tym i 18 dzielnic Warszawy), przypadało 702 mężczyzn[35].
35) Na każde 100 parlamentarzystek (X kadencji Sejmu RP i XI kadencji Senatu RP w momencie wyboru pod koniec 2023 roku) przypadało 264 parlamentarzystów mężczyzn[36].
[a] Por. Anna Kubacka, „Dyskryminacja odpowiedzią na ‘nierówność’ płci? Raport Komisji Europejskiej”, https://ordoiuris.pl/komentarz/dyskryminacja-odpowiedzia-na-nierownosc-plci-raport-komisji-europejskiej/
[b] Wszystkie linki w poniższym zestawieniu działały 28 października 2025.
[1] GUS, Trwanie życia w 2024 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-w-2024-r-,2,19.html
[2] Dane na podstawie: GUS, Wskaźnik 3.2.1 – Współczynnik umieralności dzieci w wieku 0-4 lata, https://sdg.gov.pl/statistics_glob/3-2-1/ ; GUS, Rocznik demograficzny 2023, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2023,3,17.html Wartości uśrednione. Dane niniejsze, a także wszystkie następne, prezentowane w formule „100 kobiet na … mężczyzn” zostały przeliczone ze źródłowych, z zachowaniem proporcji.
[3] Dane na podstawie: GUS, Rocznik demograficzny 2023. Wartości uśrednione.
[4] Dane na podstawie: GUS, Rocznik demograficzny 2023. Wartości uśrednione.
[5] Dane na podstawie: Instytut Psychiatrii i Neurologii, Zgony wśród problemowych użytkowników narkotyków. Badania kohortowe, https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2022/11/zgony-wsrod-problemowych-uzytkownikow-narkotykow.-badania-kohortowe.pdf (tabela 18., s. 63)
[6] Dane na podstawie: Instytut – Europejskie Obserwatorium Nierówności Zdrowotnych i Akademii Kaliskiej, Witold A. Zatoński, Kinga Janik-Koncewicz, Mateusz Zatoński i Andrzej Wojtyła, Alkohol – ojciec polskich chorób, https://www.termedia.pl/mz/Alkohol-ojciec-polskich-chorob,41902.html Wartości uśrednione.
[7] Dane na podstawie: GUS, Wypadki przy pracy w 2022 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-2022-roku,4,16.html
[8] Dane na podstawie: GUS, Wypadki przy pracy w 2022 roku.
[9] Dane na podstawie: GUS, Wypadki przy pracy w 2022 roku.
[10] Dane przybliżone na podstawie: GUS, Rocznik demograficzny 2023.
[11] Dane na podstawie: GUS, Ofiary zabójstw, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/wymiar-sprawiedliwosci/wymiar-sprawiedliwosci/przestepstwa-przeciwko-zyciu-i-zdrowiu,3,1.html
[12] Dane na podstawie: B. Drapikowska, Udział kobiet żołnierzy w misjach poza granicami kraju w Iraku i Afganistanie, (w:) „Studia Kobiece. Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych”, s. 96, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/5771/1/CNISK_2_2017_B_Drapikowska_Udzial_kobiet_zolnierzy_w%20misjach_poza_granicami_kraju_w_Iraku_i_Afganistanie%20.pdf; Wikipedia.pl, Polski Kontyngent Wojskowy w Iraku, https://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Kontyngent_Wojskowy_w_Iraku
[13] Dane na podstawie: B. Drapikowska, tamże, s. 96; Wikipedia.pl, Polski Kontyngent Wojskowy w Afganistanie, https://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Kontyngent_Wojskowy_w_Afganistanie
[14] GUS, Średnie wyniki uczniów na egzaminie ósmoklasisty, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/srednie-wyniki-uczniow-na-egzaminie-osmoklasisty,18,1.html
[15] Dane na podstawie: GUS, Ludność według cech społecznych – wyniki wstępne 31 maja 2022 r. NSP 2021.
[16] Dane na podstawie: GUS, Ludność według cech społecznych – wyniki wstępne 31 maja 2022 r. NSP 2021.
[17] Dane na podstawie: GUS, Ludność według cech społecznych – wyniki wstępne 31 maja 2022 r. NSP 2021, https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6494/2/1/1/ludnosc_wedlug_cech_spolecznych_-_wyniki_wstepne_nsp_2021.pdf
[18] Dane na podstawie: GUS, Szkolnictwo wyższe i jego finanse w 2023 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-i-jego-finanse-w-2023-roku,2,20.html (tabl. 8)
[19] Dane na podstawie: GUS, Szkolnictwo wyższe i jego finanse w 2023 roku, tabl. 5(34)
[20] Dane przybliżone na podstawie: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ośrodek Przetwarzania Informacji, raport „Kobiety w nauce. Podsumowanie raportów interaktywnych w portalu RAD-on”, https://radon.nauka.gov.pl/analizy/kobiety-w-nauce (opublikowane 4.06.2025).
[21] Dane na podstawie: Infor.pl, Kobiety dominują wśród zdających na aplikacje prawnicze, https://www.infor.pl/prawo/pomoc-prawna/inne/5685379,kobiety-dominuja-wsrod-zdajacych-na-aplikacje-prawnicze.html
[22] Dane na podstawie: GUS, Osoby niepełnosprawne w 2022 r.
[23] Dane na podstawie: GUS, Osoby niepełnosprawne w 2022 r, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/osoby-niepelnosprawne-w-2022-roku,26,5.html
[24] Dane na podstawie: MRPiPS, Ogólnopolskie badanie liczby osób bezdomnych – Edycja 2024. (realizacja 28/29 lutego 2024), https://www.gov.pl/web/rodzina/wyniki-ogolnopolskiego-badania-liczby-osob-bezdomnych—edycja-2024
[25] Dane na podstawie: KGP (w:) Forsal.pl, Równouprawnienie płci dotyczy też przestępczości, https://forsal.pl/artykuly/1390951,rownouprawnienie-plci-dotyczy-tez-przestepczosci.html
[26] Dane na podstawie: Służba Więzienna,Statystyka roczna, rok 2024, https://www.sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna
[27] Dane przybliżone na podstawie: GUS, Zasoby kadrowe w wybranych zawodach medycznych na podstawie źródeł administracyjnych w 2022 r., https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zasoby-kadrowe-w-wybranych-zawodach-medycznych-na-podstawie-zrodel-administracyjnych-w-2022-r-%2C28%2C2.html
[28] Dane na podstawie: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2024, GUS, Warszawa 2024, s. 359
[29] Dane na podstawie: tamże, s. 158.
[30] Dane na podstawie: tamże, s. 141.
[31] Dane na podstawie: tamże, s. 139.
[32] Dane na podstawie: https://strazacki.pl/kobiety-w-strazy/kobiety-w-panstwowej-strazy-pozarnej/
[33] Dane szacunkowe na podstawie: https://www.gov.pl/web/mswia/sluzby-podlegle-mswia-to-prawie-26-tys-funkcjonariuszek-oraz-ponad-21-tys-kobiet-na-stanowiskach-cywilnych
[34] Dane na podstawie: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2024, s. 130
[35] Dane na podstawie: tamże, s. 132.
[36] Dane na podstawie: tamże, s. 124.
Źródło zdjęcia okładkowego: IStock
