Rozwiązanie umowy o kształcenie w szkole niepublicznej, a skreślenie z listy uczniów - opinia prawna sporządzona na kanwie sprawy relegowania z Zespołu Szkół Katolickich w Białymstoku uczennicy publicznie nieprzestrzegającej statutu szkoły

Uwagi wprowadzające

W ostatnich dniach zainteresowanie opinii publicznej wzbudziła sprawa 17-letniej uczennicy Zespołu Szkół Katolickich im. Matki Bożej Miłosierdzia w Białymstoku. Uczennica ta publicznie promowała poglądy niedopuszczalne z punktu widzenia wartości chrześcijańskich w duchu których uczy i wychowuje szkoła, do której uczęszczała, co spotkała się z reakcją dyrekcji placówki. Dyrektor szkoły wypowiedziała umowę o pobieranie nauki łączącą szkołę z matką dziewczyny. Tym samym uczennica została zwolniona z obowiązku przestrzegania statutu szkoły oraz pozostałych aktów wewnątrzszkolnych, a szkoła z obowiązku jej kształcenia i wychowania odbywającego się w kooperacji z rodzicami. 

Egzekwowanie przez dyrekcję szkoły zachowań i postaw zgodnych z wyznawanym w szkole systemem wartości spotkało się z krytycznymi wystąpieniami pełnomocnik matki uczennicy, niektórych posłów lewicy oraz Rzecznika Praw Obywatelskich, skierowanymi do dyrekcji szkoły oraz prowadzącego ją Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Białostockiej, jak również kuratorium oświaty.

Zamierzeniem niniejszej analizy jest ustalenie czy relegowanie uczennicy odbyło się zgodnie z prawem i zbadanie zasadności zarzutów formułowanych pod adresem Szkoły. W tym celu koniecznym jest scharakteryzowanie w niniejszej opinii specyfiki szkół niepublicznych, zaznaczenie relewantnych cech różniących tego rodzaju placówki od szkół publicznych, omówienie szczególnego statusu uczniów tego typu szkół oraz więzi prawnej łączących ich z placówkami w których pobierają naukę, jak również uprawnień dyrekcji tychże szkół wobec uczniów. Przedmiotowe rozważania poprzedzają podstawowe tezy opinii, sam zaś wywód podzielony jest na trzy części po których następuje zamykająca go konkluzja.

 

Główne tezy opinii:

 

1. Ustawa zasadnicza umożliwia obywatelom i instytucjom prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych (art. 70 ust. 3 Konstytucji RP). Ustrojodawca stwarza w ten sposób obywatelom możliwość uzewnętrzniania własnej religii poprzez nauczanie oraz wychowanie dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Gwarancją dla skutecznego korzystania z powyższego prawa jest konstytucyjna autonomia szkół wyznaniowych w zakresie nauczania i wychowania, będąca pochodną zasady autonomii kościołów i związków wyznaniowych (art. 25 ust. 3 Konstytucji RP.) Z autonomii tej wynika możliwość ustanawiania przez ww. placówki dodatkowych wymagań lub warunków  kształcenia,  które  mogą  być  związane  m.in.  z  określonym światopoglądem lub wyznaniem. Ta specyficzna cecha placówek niepublicznych oznacza, że nie są one zobowiązane do zapewniania powszechnego i równego dostępu do wykształcenia, a tym samym nie ciąży na nich obowiązek statuowany w art. 70 ust. 4 zd. 1 Konstytucji RP.
2. Podstawowym warunkiem podjęcia nauki szkole niepublicznej jest zawarcie umowy cywilnoprawnej pomiędzy podmiotem prowadzącym daną placówkę albo jej dyrektorem a osobą fizyczną (uczniem/jego rodzicem/opiekunem prawnym). Umowa ta całkowicie modyfikuje konstrukcję Z chwilą podpisania przez strony umowy o naukę powstaje stosunek zobowiązaniowy, obejmujący swym zakresem zobowiązanie do świadczenia nauki z jednej strony, a z drugiej obowiązek uiszczania wynagrodzenia za pobieraną naukę (czesne) oraz obowiązek podporządkowania się zasadom panującym w placówce. Umowa o naukę podlega regułom zawartym w Kodeksie cywilnym, a konkretnie przepisom dotyczącym umów dwustronnie zobowiązujących. Zgodnie z zasadą swobody umów (art. 3531 k.c.), strony mają wolną wolę w kwestii zawarcia umowy, wyboru kontrahenta, kształtowania treści umowy oraz formy zawarcia umowy. Z zasady swobody umów wyprowadza się także uprawnienie stron stosunku zobowiązaniowego do podjęcia decyzji o rozwiązaniu umowy łączącej strony.

 

3. Uczeń szkoły niepublicznej (analogicznie szkoły publicznej), akceptując statut szkoły oraz jej program wychowawczo-profilaktyczny, poddaje się reżimowi prawnemu obowiązującemu w szkole, a wynikającemu z aktów prawa wewnętrznego, które mają umocowanie w przepisach powszechnie obowiązujących. Nie wywiązując się ze swoich obowiązków, np. poprzez publiczne i nieincydentalne nieprzestrzeganie statutu szkoły oraz pozostałych aktów wewnętrznych uczeń wyraża de facto wolę rozwiązania umowy o kształcenia, którą łączy go/jego rodziców/opiekunów prawnych z niepubliczną placówką edukacyjną. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być zwolnienie ucznia z obowiązku przestrzegania statutu szkoły oraz pozostałych aktów wewnątrzszkolnych poprzez wypowiedzenie przez dyrektora szkoły ww. umowy.

 

4. W odróżnieniu od szkół publicznych, uczniowie szkół niepublicznych związani są dwoma równoległymi stosunkami prawnymi – administracyjnoprawnym i cywilnoprawnym. Wynikają z nich odrębne, lecz kompatybilne wobec siebie, prawa i obowiązki ucznia (prawa i obowiązki umowne nie mogą być sprzeczne z tymi które statuują właściwe akty normatywne).

 

5. Powyższy dualizm implikuje istnienie dwóch odrębnych sposobów rozwiązania stosunków prawnych łączących szkołę niepubliczną z uczniem. Pierwszy z nich ma charakter administracyjnoprawny. Polega on na wydaniu przez dyrektora szkoły z przyczyn określonych w statucie szkoły decyzji administracyjnej w przedmiocie skreślenia ucznia z listy uczniów po uprzednim zapoznaniu się z uchwałą rady pedagogicznej oraz opinią samorządu uczniowskiego. Drugi sposób dotyczy wyłącznie szkół niepublicznych. Jego istotę stanowi rozwiązanie za porozumieniem stron albo przez wypowiedzenie przez jedną z nich umowy o kształcenie na podstawie której uczeń korzysta odpłatnie z usług edukacyjnych placówki niepublicznej.

 

6. W szkołach niepublicznych relacja administracyjnoprawna szkoły z uczniem ma charakter akcesoryjny względem stosunku cywilnoprawnego łączącego strony umowy o pobieranie nauki. Stan taki implikuje stwierdzenie, że w przypadku tego typu szkół skuteczne  rozwiązanie  stosunku  cywilnoprawnego  oznacza  nie  tylko  brak  potrzeby,  ale  i  brak możliwości wydania decyzji administracyjnej o skreśleniu z listy uczniów. Formułowanie zatem jakichkolwiek zarzutów na gruncie kodeksu postępowania administracyjnego w tym zakresie w stosunku do szkoły niepublicznej jest całkowicie nieuprawnione.

 

I. Status prawny niepublicznych szkół wyznaniowych.

 

Zgodnie z art. 70 ust. 3 zd. 2 i 3 Konstytucji RP (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa. Przepisy ustawowe regulujące te kwestie to ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2020 r. poz. 1327 ze zm.) oraz ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r.– Prawo Oświatowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.).

Jak stanowi art. 14 ust. 1 i 2 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51 poz. 318) Kościół Katolicki ma prawo zakładać i prowadzić placówki oświatowe i wychowawcze, w tym przedszkola oraz szkoły wszystkich rodzajów, zgodnie z przepisami prawa kanonicznego[1] i na zasadach określonych przez odpowiednie ustawy. W realizowaniu minimum programowego przedmiotów obowiązkowych i w wystawianiu druków urzędowych szkoły te podlegają prawu polskiemu. W realizowaniu programu nauczania pozostałych przedmiotów szkoły te stosują się do przepisów kościelnych. O publicznym charakterze tych szkół i placówek decyduje prawo polskie.

            Specyfika organizacji Kościoła Katolickiego w którego imieniu występuje podmiot prawa międzynarodowego, jakim jest Stolica Apostolska, nie ma odpowiednika wśród innych kościołów i związków wyznaniowych. Jej konsekwencją jest wyżej wskazana umowa międzynarodowa (tzw. konkordat). Stan taki nie oznacza jednak, że osoby prawne Kościoła Katolickiego, prowadzące szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze i opiekuńczo-wychowawcze są w jakikolwiek sposób uprzywilejowane. Pozostałe konfesje mogą bowiem  na analogicznych zasadach prowadzić własne placówki oświatowe o charakterze wyznaniowym. Podstawą takiego stanu rzeczy są przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. z 2017 r. poz. 1153). Przepisy te są wspólne dla wszystkich kościołów i związków wyznaniowych w Polsce. Stanowią one, że kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo zakładać i prowadzić szkoły i przedszkola oraz inne placówki oświatowo-wychowawcze i opiekuńczo-wychowawcze na zasadach określonych w odrębnych ustawach. Placówki takie są zaś dotowane przez państwo lub organy samorządu terytorialnego w przypadkach i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.[2]

Z wyżej wskazanych przepisów wynika zasada autonomii szkół wyznaniowych w zakresie nauczania i wychowania. Zasada ta ma charakter konstytucyjny i jest pochodną zasady autonomii kościołów i związków wyznaniowych (art. 25 ust. 3 Konstytucji RP). Ustrojodawca – zgodnie z przepisami art. 70 ust. 3 zd. 2 w zw. z art. 48 ust. 1 w zw. z art. 53 ust. 3 Konstytucji RP – stwarza obywatelom realną możliwość uzewnętrzniania własnej religii poprzez nauczanie oraz wychowanie dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Oczywistą gwarancją dla skutecznego korzystania przez obywateli z tego prawa jest właśnie autonomia szkół wyznaniowych w zakresie nauczania i wychowania.[3]

Opisany wyżej stan prawny koresponduje wyraźnie z przepisami szczegółowymi ustaw regulujących relacje RP z poszczególnymi kościołami i związkami wyznaniowymi, które jako lex specialis do art. 21 ww. ustawy z dnia 17 maja 1989 r. wskazują, że szkoły nimi objęte mają charakter wyznaniowy[4] i podlegają określonej władzy kościelnej.[5] Szkoły takie, jako placówki niepubliczne albo też publiczne (w tym prowadzone na zasadzie przekazania z art. 9 ustawy – Prawo Oświatowe), będące jednocześnie szkołami wyznaniowymi, całokształt swojej działalności edukacyjnej i wychowawczo-profilaktycznej opierają na określonym systemie wartości (np. katolickim albo szerzej chrześcijańskim). Mają przy tym prawo prowadzić obligatoryjną formację religijną uczniów według swojej konfesji.

Zgodnie z normami prawa oświatowego, działalność wychowawczą szkoły określają ustalenia statutu oraz program wychowawczo-profilaktyczny.[6]

Statuty szkół katolickich zawierają co do zasady cele i zadania ukierunkowane na wartości osobowe i moralne. Wartości osobowe skoncentrowane są wokół rozwoju duchowego i religijnego ucznia. Spośród wartości moralnych na uwagę zasługują wartości zgrupowane wokół Dekalogu i miłości oraz patriotyzmu i poszanowania dla innych kultur. Wskazane w statutach wartości służą integralnemu rozwojowi ucznia na fundamencie wiary i zmierzają do ukształtowania jego chrześcijańskiej dojrzałości osobowościowej.[7] Ponadto statuty regulują w szczególności sposób wykonywania konkretnych celów i zadań szkoły, prawa i obowiązki pracowników oraz uczniów szkoły, w tym przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły, a także tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw uczniów, jak również organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami w zakresie nauczania, wychowania, opieki i profilaktyki.[8]

Statut szkoły jest uchwalany przez radę szkoły[9], a w placówkach niepublicznych przez osobę prowadzącą szkołę (np. kościelną osobę prawną albo stowarzyszenie).[10]

Kandydaci do danej placówki edukacyjnej oraz ich rodzice przed złożeniem wniosku o przyjęcie dziecka powinni zapoznać się z jej charakterem wyrażonym w statucie oraz programem wychowawczo-profilaktycznym. Znajomość statutu jest niezbędna, ponieważ stopień respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków określonych w statucie szkoły wpływa na ocenę jego zachowania.[11] Wybierając zatem dobrowolnie szkołę o charakterze wyznaniowym rodzice i uczniowie akceptują kształcenie i  wychowanie prowadzone zgodnie z systemem wartości, jaki jest przez tą szkołę nauczany. Mając zaś na uwadze, że jednym z podstawowych celów szkoły jest wsparcie rodziców w procesie wychowania dzieci, nie sposób wyobrazić sobie, aby rodzic posyłający dziecko do placówki wyznaniowej nie znał jej statutu i nie podzielał systemu wartości w duchu, którego przekazuje ona wiedzę jego dziecku albo nawet miał do szkoły pretensje o to, że egzekwuje od swoich podopiecznych określone zachowania, zgodnie ze swoim statutem i/lub wewnętrznym regulaminem. W takim wypadku trudno byłoby mówić o wzajemnej współpracy szkoły z rodzicem oraz o świadomym wyborze przez rodzica szkoły dla swojego dziecka z poszanowaniem jego zdania w tej kwestii.

Ta oczywista konstatacja zdaje się tym bardziej zasadna, jeżeli dostrzeże się jej związek z art. 183b §  4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.). Przepis ten zezwala kościołom i innym związkom wyznaniowym, a także organizacjom, których etyka opiera się na religii, wyznaniu lub światopoglądzie (np. szkołom wyznaniowym), na ograniczenie dostępu do zatrudnienia, ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd. Wydaje się zatem oczywiste, że skoro np. stowarzyszenie prowadzące szkołę, zatrudniając w niej pracowników, może ograniczyć nabór tylko do kandydatów określonego wyznania, to tym bardziej naturalnym jest że oferta edukacyjna tej placówki również adresowana jest do uczniów tego samego wyznania. Przyjęcie innego punktu widzenia wypaczałoby sens istnienia tego typu szkół, szczególnie zaś w szkół średnich o statusie niższych seminariów duchownych, które mogą prowadzić diecezje i zakony.[12]

Skoro zatem, obok edukacji typowo szkolnej, placówki wyznaniowe przywiązują ogromną wagę do wychowania opartego na zasadach moralnych i religijnych, to koniecznym jest również, aby posiadały one odpowiednie narzędzia do egzekwowania zachowań i postaw zgodnych z wyznawanym w szkole (i w domyśle akceptowanym i popieranym przez rodziców uczniów) systemem wartości. Nie może zatem dziwić fakt, że statuty szkół o charakterze wyznaniowym całkowicie wykluczają noszenie przez uczniów symboli i głoszenie haseł, lub identyfikowanie się z grupami, których ideologia jest sprzeczna z nauką Kościoła Katolickiego albo też przynoszenia do szkoły lub rozpowszechniania materiałów o treści niemoralnej lub godzącej w katolicki charakter i dobre imię szkoły np. promujących aborcję lub eutanazję.

 

II. Zakończenie kształcenia ucznia w niepublicznej szkole wyznaniowej z przyczyn leżących po stronie ucznia.

 

            Specyfika szkół niepublicznych (nie tylko o charakterze wyznaniowym), o której była mowa powyżej, implikuje wniosek, iż placówki te nie są zobowiązane do zapewniania powszechnego i równego dostępu do wykształcenia (inaczej niż szkoły publiczne na których ciąży obowiązek z art. 70 ust. 4 zd. 1 Konstytucji RP). Dostęp ten jest bowiem ograniczony do osób, które akceptują odpłatność usług edukacyjnych świadczonych w placówce oraz posiadają określone przez szkołę cechy relewantne (np. określony światopogląd, konfesje lub w odniesieniu do szkół niekoedukacyjnych – płeć). W przypadku szkół wyznaniowych właściwe władze wyznaniowe mają prawo samodzielnie (korzystając z konstytucyjnej zasady autonomii i niezależności związków religijnych) określić, w jaki sposób dana szkoła będzie dbać o zachowanie swojego religijnego (np. katolickiego) charakteru.[13]

             Działalność szkół niepublicznych opiera się zatem na innych podstawach prawnych niż działalność szkół publicznych. Funkcjonowanie tego typu placówek regulują przepisy rozdziału 8 ustawy - Prawo Oświatowe. Zgodnie z art. 172 ust. 1 szkoła niepubliczna działa na podstawie statutu nadanego przez osobę prowadzącą. Stosownie zaś do art. 172 ust. 2 pkt 5 tejże ustawy, statut powinien określać między innymi prawa i obowiązki uczniów szkół, w tym także przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły niepublicznej.

            Mając powyższe na uwadze należy podkreślić, że szkoły niepubliczne nie mają tego samego statusu co szkoły publiczne, a podjęcie w nich nauki, jak już wskazano, wiąże się zasadniczo z zawarciem umowy cywilnoprawnej. Umowa ta, jak podkreśla się w orzecznictwie, modyfikuje konstrukcję administracyjnoprawnej relacji pomiędzy szkołą jako zakładem a uczniem jako jego użytkownikiem. Relacja ta zawiera zarówno cechy stosunku administracyjnego, jak i kontraktu cywilnoprawnego, podlegającego uregulowaniom zawartym w Kodeksie cywilnym. Z chwilą podpisania przez strony umowy o naukę powstaje stosunek zobowiązaniowy, obejmujący swym zakresem zobowiązanie do świadczenia nauki z jednej strony, a z drugiej obowiązek uiszczania wynagrodzenia za pobieraną naukę (czesne) oraz obowiązek podporządkowania się zasadom panującym w placówce. Umowa o naukę podlega regułom zawartym w Kodeksie cywilnym, w tym przepisom dotyczącym umów dwustronnie zobowiązujących.[14]

            Wspomniana umowa, co podkreśla się w orzecznictwie sądowo – administracyjnym oraz w doktrynie prawa, powoduje, że uczeń szkoły niepublicznej nawiązuje dwa równoległe i wewnętrznie sprzężone stosunki prawne: cywilnoprawny (który opiera się na umowie o naukę łączącej go z osobą prowadzącą placówkę) i administracyjnoprawny (łączący go bezpośrednio ze szkołą).[15]

            Wobec powyższego, jak wyraźnie zaznacza Naczelny Sąd Administracyjny, „stosunek administracyjny jest niejako stosunkiem wtórnym w odniesieniu do kontraktu cywilnego zawartego przez strony. Jego istnienie uzależnione jest od ważnej umowy łączącej strony. W sytuacji skutecznego rozwiązania umowy cywilnej, relacja administracyjna (przejawiająca się podległością ucznia w stosunku do szkoły) ulega przerwaniu, co oznacza, że od tej chwili słuchacz nie ma obowiązku poddania się regulacjom wewnętrznym szkoły (przede wszystkim statutowi).”[16] W dalszej części cytowanego postanowienia sąd ten stwierdza, że „Rozwiązanie stosunku cywilnego w sposób oczywisty oddziałuje na relację administracyjną. Jaki to jest wpływ, zależy po pierwsze od treści umowy łączącej strony, a po drugie od przepisów prawa, w szczególności Kodeksu cywilnego. Nie ma jednak wyraźnych podstaw, aby uznać, że samo rozwiązanie stosunku administracyjnoprawnego poprzez skreślenie słuchacza z listy uczniów prowadzi samoistnie do ustania jakiegokolwiek stosunku cywilnoprawnego pomiędzy uczniem a szkołą.” Przedmiotowa konstatacja sądu jest wyraźną konsekwencją prymatu stosunku cywilnoprawnego nad administracyjnoprawnym z którą mamy do czynienia w szkołach niepublicznych (w tym wyznaniowych). 

            Jednocześnie dostrzec należy, że dotychczasowe orzecznictwo sądowo - administracyjne wskazywało, że przepis art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty (obowiązujący do dnia 1 września 2017 r.)[17], statuujący administracyjnoprawny tryb relegowania ucznia z placówki w drodze decyzji dyrektora tejże placówki po uprzedniej uchwale rady pedagogicznej oraz zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego, nie ma zastosowania do szkół niepublicznych. W rozdziale 8 ww. ustawy w jej brzmieniu sprzed 1 września 2017 r., brak było bowiem odesłania do art. 39 tejże ustawy.[18] W obecnym stanie prawnym wzmiankowane orzecznictwo pozostaje nadal aktualne. Tożsamym odpowiednikiem uchylonego art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty jest bowiem art. 68 ust. 2 ustawy – Prawo Oświatowe[19], natomiast przepisy rozdziału 8 ustawy – Prawo Oświatowe, regulujące status szkół i placówek niepublicznych w dalszym ciągu nie zawierają stosownego odesłania do art. 68 ust. 2 tejże ustawy.

            Ponadto sądy administracyjne zaznaczają w swoim  orzecznictwie, iż brak jest możliwości wydania przez dyrektora szkoły decyzji administracyjnej o skreśleniu ucznia z listy uczniów szkoły niepublicznej w przypadku rozwiązania z uczniem umowy o kształcenie na podstawie której pobierał on naukę w szkole. Skoro bowiem stosunek administracyjny ma charakter wtórny w stosunku do umowy cywilnej nie może on samoistnie trwać po rozwiązaniu umowy. Konsekwencją rozwiązania umowy o kształcenie z uczniem/jego rodzicami/opiekunami ustawowymi jest zatem utrata statusu ucznia i niemożność dalszego pobierania nauki w szkole niepublicznej. W takiej sytuacji formułowanie jakichkolwiek zarzutów na gruncie procedury administracyjnej byłoby chybione, gdyż właściwe kuratorium oświaty byłoby zmuszone umorzyć postępowanie z uwagi na jego bezprzedmiotowość.[20]

 

III. Subsumcja stanu faktycznego sprawy relegowania uczennicy z Zespołu Szkół Katolickich im. Matki Bożej Miłosierdzia w Białymstoku do wskazanych powyżej norm prawnych.

 

Dyrektor Zespołu Szkół Katolickich im. Matki Bożej Miłosierdzia w Białymstoku zawarła z jednym z rodziców uczennicy umowę o kształcenie. W umowie tej rodzic uczennicy zaakceptował w całości realizowany w szkole program nauczania, wychowania, jej statut oraz regulaminy i zarządzenia dyrektora szkoły. Ponadto wyraził zgodę na realizowany w szkole katolicki charakter wychowania, zobowiązując się jednocześnie do aktywnej współpracy ze szkołą w prowadzonym procesie nauczania i wychowania. Przedmiotowa umowa przewidywała możliwość jej wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym w przypadku m.in. nieprzestrzegania przez dziecko obowiązujących wewnątrzszkolnych przepisów (statutów, regulaminów, zarządzeń dyrektora).  

Statut ww. placówki do obowiązków ucznia zaliczał m.in. godne reprezentowanie szkoły (§ 11 ust. 4 pkt 3), przestrzeganie prawa wewnątrzszkolnego i decyzji dyrektora szkoły (§ 11 ust. 4 pkt 11), skromne zachowanie i wygląd (§ 11 ust. 4 pkt 13), niebranie udziału w imprezach, których treści są niezgodne z nauczaniem Kościoła oraz zasadami określonymi w regulaminach szkolnych (§ 11 ust. 4 pkt 17), nierozpowszechnianie publikacji, gier komputerowych, płyt, zdjęć o treści gorszącej, kłamliwej, niezgodnej z nauczaniem Kościoła oraz naruszającej dobre imię osoby lub szkoły (§ 11 ust. 4 pkt 18), czy też przestrzeganie kultury słowa (§ 11 ust. 4 pkt 20). Ponadto w § 14 statutu określono przyczyny z powodu których ww. stosunek umowny, łączący rodzica ucznia ze szkołą, mógł zostać rozwiązany. Wśród przyczyn tych wymieniono m.in. propagowanie sprzecznego z założeniami szkoły stylu życia (pkt 3), ośmieszanie lub wyszydzanie pozytywnych postaw lub zachowań (pkt 4), lekceważeniem obowiązków szkolnych zapisanych w statucie (pkt 5), czy też przynależność do negatywnych grup rówieśniczych (pkt 6).

Obok statutu szkoły obowiązki ucznia znajdowały osobne uregulowanie w specjalnym zarządzeniu dyrektora szkoły, wyliczającym enumeratywnie powinności ucznia. Wśród nich wskazano m.in.: zachowanie właściwej postawy wobec symboli i tradycji religijnych (pkt 3) oraz obowiązek przestrzegania zarządzeń dyrektora szkoły, rady pedagogicznej i rady rodziców (pkt 8). Dokument ten został zaakceptowany przez uczennicę. Jej rodzic zobowiązał się z kolei, aprobując zarządzenie dyrektora szkoły w sprawie powinności rodziców/opiekunów prawnych, do współpracy z nauczycielami i pracownikami szkoły w sprawach wychowawczych (pkt 1), jak również do wspierania dziecka w przestrzeganiu ww. powinności ucznia (pkt 2).

Powyższe dokumenty wyraźnie poświadczają, że rodzic decydujący się na zapisanie córki do niepublicznej szkoły wyznaniowej był świadomy jej konfesyjnego charakteru, czego naturalną konsekwencją w działaniu szkoły jest promowanie przez nią jasno określonych wartości i zapoznawanie uczniów z zasadami wyznania katolickiego. Z takiego stanu rzeczy wynika prima facie, że dokonując wyboru szkoły niepublicznej o charakterze wyznaniowym rodzic uczynił to zgodnie z wolą dziecka i z ogólnymi wskazaniami art. 48 i art. 53 ust. 3 Konstytucji RP. Stan przeciwny oznaczałby bez wątpienia brak poszanowania dobra dziecka, stopnia jego dojrzałości, wolności jego sumienia i wyznania oraz jego przekonań.

Pomimo powyższych zobowiązań i zdawać by się mogło w pełni świadomego wyboru szkoły, uczennica w sposób publiczny i nieincydentalny nie przestrzegała statutu szkoły oraz pozostałych aktów wewnętrznych, promując zachowania i światopogląd przeciwstawny wartościom katolickim. Swoją publiczną postawą, zaprzeczającą wartościom reprezentowanym przez szkołę, uczennica wyraziła de facto wolę rozwiązania z nią (a bezpośrednio z jej rodzicem) umowy o kształcenie w Zespole Szkół Katolickich im. Matki Bożej Miłosierdzia w Białymstoku.

Naturalną konsekwencja takiego stanu rzeczy było zwolnienie uczennicy z obowiązku przestrzegania statutu szkoły oraz pozostałych aktów wewnątrzszkolnych, co nastąpiło poprzez wypowiedzenie przez dyrektor ww. szkoły przedstawicielce ustawowej małoletniej uczennicy umowy o kształcenie. Rozwiązanie przedmiotowej umowy nastąpiło ze skutkiem natychmiastowym. Z chwilą rozwiązania umowy małoletnia przestała być uczennicą ww. placówki, co oznacza, że ustał również stosunek administracyjny łączący ją ze szkołą. Jednocześnie, jak wynika z wskazanych w części II niniejszej analizy przepisów, szkoła nie miała obowiązku wydać decyzji o skreśleniu małoletniej z listy uczniów, bowiem ta przestała nią być wskutek skutecznego rozwiązania umowy o naukę. Tym samym, wbrew zarzutom stawianym szkole, dyrektor placówki nie musiała opierać się na uchwale rady pedagogicznej oraz zasięgać opinii samorządu uczniowskiego. Działając na podstawie statutu szkoły, czerpiącego swoje ustawowe upoważnienie z art. 172 ust. 2 pkt 5 ustawy – Prawo Oświatowe,

dyrektor nie była zobowiązana także do uprzedniego wyczerpania innych środków dyscyplinujących wobec uczennicy, wskazanych w § 14 ust. 1 pkt 1-6 statutu. Statut szkoły nie przewidywał bowiem konieczności poprzedzenia wypowiedzenia umowy o kształcenie którymś z mniej dolegliwych dla uczennicy środków dyscyplinujących. Ponadto wbrew zarzutom stawianym dyrekcji placówki uczennica, wobec faktu ukończenia szkoły podstawowej, nie jest osobą podlegającą obowiązkowi szkolnemu, a jedynie obowiązkowi nauki.[21]

            Mając na uwadze powyższy stan faktyczny oraz dokonując jego subsumcji do scharakteryzowanych w poprzednich częściach analizy przepisów prawa, skonstatować należy, że działania dyrektor Zespołu Szkół Katolickich im. Matki Bożej Miłosierdzia w Białymstoku były w pełni zasadne i adekwatne w stosunku do zaistniałej sytuacji. Niepubliczna placówka oświatowa, jak również podmiot ją prowadzący, nie może ponosić konsekwencji prawnych wyboru rodziców dokonanego ze zignorowaniem ww. norm konstytucyjnych (art. 48 i art. 53 ust. 3 Konstytucji RP), a więc wbrew przekonaniom i wolności sumienia własnego dziecka.

 

Konkluzja

 

Brak akceptacji statutu szkoły przez rodziców ucznia powinien pociągać za sobą rezygnację z usług edukacyjnych tejże placówki, a w konsekwencji przeniesienie ucznia do innej szkoły niepublicznej o odmiennym profilu światopoglądowym albo do szkoły publicznej.

W sytuacji nie skorzystania z ww. możliwości i jednoczesnego dalszego podważania statutu szkoły oraz innych wewnątrzszkolnych regulacji poprzez ich notoryczne nieprzestrzeganie przez ucznia lub rodzica, dyrektor placówki niepublicznej może wypowiedzieć umowę cywilnoprawną łączącą ucznia/rodzica lub opiekuna prawnego ucznia ze szkołą. Konsekwencją takiego stanu rzeczy będzie zakończenie kształcenia ucznia w szkole. Powyższe oznacza brak możliwości wydania decyzji o skreśleniu z listy uczniów na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy - Prawo Oświatowe. Przepis ten ustanawia bowiem odrębny, administracyjnoprawny tryb zakończenia edukacji ucznia w szkole, który w przypadku szkół niepublicznych jest akcesoryjny względem trybu cywilnoprawnego. Zastosowanie trybu cywilnoprawnego – wypowiedzenia umowy o kształcenie,  powoduje  brak  konieczności stosowania przepisów właściwych dla skreślenia z listy uczniów w drodze decyzji,  tj.  uprzedniego podjęcia uchwały przez radę pedagogiczną oraz wyrażenia opinii przez samorząd uczniowski.

Cywilnoprawny tryb zakończenia stosunku prawnego łączącego szkołę niepubliczną z uczniem implikuje niedopuszczalność administracyjnoprawnej drogi odwoławczej, a tym samym eliminuje możliwość postępowania sądowoadminitracyjnego. Jedyną właściwą drogą dochodzenia ewentualnych roszczeń z tytułu rozwiązania umowy łączącej strony jest zatem postępowanie przed sądem powszechnym (np. powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, powództwo o zadośćuczynienie lub o naruszenie dóbr osobistych).

W świetle powyższego wywodu, streszczonego w niniejszej konkluzji, stwierdzić należy, że Dyrektor Zespołu Szkół Katolickich im. Matki Bożej Miłosierdzia w Białymstoku prowadzonego przez Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Archidiecezji Białostockiej, wbrew doniesieniom medialnym, podjęła działania mieszczące się w granicach prawa wobec uczennicy zachowującej się w sposób niezgodny ze statutem szkoły oraz wskazanymi w nim wartościami.  

 

Tomasz Banaszkiewicz - Analityk Centrum Analiz Prawnych Instytutu na rzecz kultury prawnej Ordo Iuris