Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Stanowisko Instytutu na rzecz kultury prawnej Ordo Iuris w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (druk UD-194)

Data publikacji: 21.05.2021

Przedstawiony przez Ministra Edukacji i Nauki do prekonsultacji projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (druk UD-194) ma na celu wzmocnienie „wolności nauczania, wolności słowa, badań naukowych, ogłaszania ich wyników oraz debaty akademickiej” (cyt. za uzasadnieniem projektu) w systemie szkolnictwa wyższego i nauki, a także stworzenie mechanizmu instytucjonalnej ochrony tych wolności na polskich uczelniach. W konsekwencji projektowana nowelizacja w zamyśle jej twórców powinna zagwarantować także ochronę podstawowych wolności członków wspólnoty uczelni, a zwłaszcza nauczycielom akademickim.

Zasadniczy cel projektu w pełni zasługuje na uwzględnienie. W utrwaloną wielowiekową tradycją ideę uniwersytetu wpisuje się wspólne dążenie do poznania prawdy, co jest osiągalne wyłącznie poprzez rzetelne i wolne od uprzedzeń badania naukowe oraz otwartą na różnicę zdań debatę. Odpowiada to w pełni polskiej aksjologii konstytucyjnej, w której to właśnie prawda uznawana jest za jedną z „uniwersalnych wartości”, a wolność wyrażania poglądów (art. 54 ust. 1), wolność prowadzenia badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, a także wolność nauczania (art. 73) chronione są na gruncie ustawy zasadniczej. Również w preambule ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2021 r. poz. 478 z późn. zm.) wskazuje się, że „dążenie do poznania prawdy i przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie jest szczególnie szlachetną działalnością człowieka”, zaś „obowiązkiem władzy publicznej jest tworzenie optymalnych warunków dla wolności badań naukowych i twórczości artystycznej, wolności nauczania oraz autonomii społeczności akademickiej”. Jako konieczne jawi się zatem zapewnienie każdemu swobody korzystania z konstytucyjnych wolności i praw w przestrzeni akademickiej, która nie może być ograniczana w arbitralny sposób.

Nikt nie może ponosić negatywnych konsekwencji za zgodne z prawem działania związane z szeroko pojmowaną działalnością naukową lub artystyczną. Powinno ono zabezpieczać nie tylko przed bezpodstawnym wszczęciem postępowania dyscyplinarnego, ale obejmować swym zasięgiem inne przypadki nieformalnych represji jakich doświadczali pracownicy naukowi, studenci i doktoranci w związku z głoszonymi poglądami lub wyznawanym światopoglądem. Ponadto Instytut stoi na stanowisku, że tylko zgodne z prawem korzystanie z przysługujących wolności i praw zasługuje na ochronę.

Zgadzając się zatem w pełni z zidentyfikowanymi celami projektu, zaprezentowane zostaną poniżej uwagi do poszczególnych propozycji, a także sugestie rozwiązań prawnych wzmacniających ochronę podstaw systemu szkolnictwa wyższego i nauki, które w ocenie Instytutu Ordo Iuris mogą przyczynić się do pełniejszego osiągnięcia zakładanego przez projektodawcę celu.

Zaproponowane rozwiązania zmierzają do podniesienia standardu ochrony przedmiotowych wolności przede wszystkim poprzez zmianę przepisu określającego zadania rektora uczelni, a mianowicie art. 23 ust. 2 Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce. W jego treści dodany ma zostać pkt. 2a, uzupełniający zadania rektora o zapewnienie w uczelni poszanowania wolności nauczania, wolności słowa, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, a także debaty akademickiej organizowanej przez członków wspólnoty uczelni z zachowaniem zasad pluralizmu światopoglądowego i przepisów porządkowych uczelni. Zabieg ten co do zasady zasługuje na aprobatę, niemniej jednak warto zauważyć, że tworzony w ten sposób swoisty kontekst interpretacyjny dla rozwiązań szczegółowych wynika już z cytowanych fragmentów preambuły do Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce. Niemniej jednak zaakcentowanie tych wartości w samej części normatywnej ustawy ocenić trzeba pozytywnie, a umieszczenie ich w katalogu zadań rektora powinno determinować sposób podejmowania decyzji w relewantnych sprawach, jak choćby organizacji debat, konferencji, etc. Tym samym troska o wolność słowa, wolność prowadzenia badań naukowych i ogłaszania ich wyników, a także o wolność nauczania staje się zobowiązaniem ściśle związanym z osobą rektora, który wskutek reformy z 2018 r. stał się figurą centralną w strukturze instytucjonalnej uczelni.

Ponadto, w projektowanym art. 275 ust. 1a Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce projektodawcy proponują określenie negatywnej definicji przewinienia dyscyplinarnego w drodze przepisu expressis verbis wskazującego, że wyrażanie przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych nie może stanowić przewinienia dyscyplinarnego. Zagwarantowanie swobody ekspresji swoich przekonań bez obawy o ewentualne reperkusje ze strony władz uczelni umożliwi prowadzenie rzetelnej debaty i poszerzenie horyzontów intelektualnych jej uczestników o nowe perspektywy, będące nierzadko warunkiem możliwości uchwycenia złożoności zjawisk występujących we współczesnym świecie. Biorąc zatem pod uwagę cel projektu jakim jest potrzeba zapewnienia realnego pluralizmu w debacie akademickiej i jego ścisłe powiązanie z postępem naukowym, regulację tę należy zaopiniować jako wysoce pożądaną na gruncie funkcjonowania wspólnot akademickich.

Z pragmatycznego punktu widzenia za właściwe uznać należy także określenie formy prawnej w postaci postanowienia, a także niezwłoczne udzielenie informacji nauczycielowi akademickiemu o wydaniu przez rektora zalecenia prowadzenia przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego.  Realizacja tego obowiązku rozpoczyna bieg terminu do wniesienia zażalenia, a tym samym przyśpiesza przedłożenie sprawy pod obrady właściwej komisji, co znacznie usprawni całe postępowanie, a w przypadku ewentualnego naruszenia wolności słowa rzeczywiście zagwarantuje ich sprawną i efektywną ochronę.

W tym zakresie jednocześnie za słuszny kierunek zmian należy uznać także wprowadzenie środka zaskarżenia już na etapie wydania przez rektora postanowienia o poleceniu rzecznikowi dyscyplinarnemu rozpoczęcia prowadzenia sprawy. Wynika to ze wspomnianej już silnej pozycji rektora w obecnej instytucjonalnej strukturze akademickiej.

Wprowadzenie zmian zaproponowanych przez Ministerstwo nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu rekomendacji przygotowanych przez Instytut, które służą realizacji celów zamierzonych przez ustawodawcę i uzupełniają regulacje ustawowe o postanowienia niezbędne dla zapewnienia skutecznej ochrony wolności konstytucyjnych.

Pewnym mankamentem opiniowanego projektu jest pominięcie konieczności zapewnienia należytej ochrony wolności słowa studentów i doktorantów. Również oni są członkami wspólnoty akademickiej, a zatem powinni korzystać z właściwych dla ich statusu gwarancji. Uniwersytet jest miejscem, w którym każdy powinien czuć się bezpiecznie, dlatego też ochroną przed wykluczeniem, dyskryminacją i cenzurą powinni zostać objęci także studenci, którzy w przypadku relacji student-nauczyciel akademicki są słabszą stroną. Postulujemy zatem wprowadzenia stosownych gwarancji prawnych dla studentów i doktorantów, które mogłyby być wzorowane na rozwiązaniach chroniących wolności nauczycieli akademickich.

Ponadto dla zapewnienia swobody wyrażania myśli koniecznym jest przyznanie zainteresowanym środków prewencyjnych w postaci zwrócenia się ze skargą już w przypadku samego zagrożenia konstytucyjnych wolności i praw. Ochrona ex post nie przystaje do zmieniających się warunków życia społecznego i dynamiki debaty akademickiej. Pełna ochrona wolności słowa powinna pozwalać na szybką reakcję w przypadku każdej próby cenzury ex ante, a nie tylko umożliwiać zainteresowanym wykazanie, że oskarżenia kierowane pod ich adresem były bezpodstawne i krzywdzące.

Należy także zwrócić uwagę, że opiniowany projekt może zostać rozszerzony również pod względem przedmiotowym. Za pożądane należy uznać wprowadzenie mechanizmu, który uniemożliwiłby bezpodstawne i arbitralne blokowanie organizacji wydarzeń akademickich, takich jak konferencje czy też wykłady okolicznościowe. Projekt w obecnym kształcie nie odnosi się do tego zagadnienia poprzez stworzenie jakichkolwiek ram proceduralnych. Samo poszerzenie katalogu zadań rektora o obowiązek „zapewnienia w uczelni poszanowania wolności nauczania, wolności słowa, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, a także debaty akademickiej organizowanej przez członków wspólnoty uczelni z zachowaniem zasad pluralizmu światopoglądowego i przepisów porządkowych uczelni” – jakkolwiek zasługujące ipso se na aprobatę – jest jednak niewystarczające. W tym względzie postuluje się zatem wprowadzenie odrębnych komisji odwoławczych, które byłyby instancją odwoławczą w przypadku odmowy wyrażenia zgody na organizację wydarzeń, takich jak spotkania, debaty, wykłady okolicznościowe oraz konferencje.

Należy również poddać pod rozwagę skorygowanie projektu pod względem modyfikacji umiejscowienia Komisji dyscyplinarnej przy Ministrze Edukacji i Nauki. Być może zasadne byłoby utworzenie komisji odwoławczej działającej przy RGNiSW, w skład której wchodziliby przedstawiciele najważniejszych organów państwowych, co pozwoliłoby na zachowanie jej bezstronności, a jednocześnie spełniałoby wymogi w zakresie reprezentacji środowiska naukowego. Ponadto zdaniem Instytutu dużo lepszym rozwiązaniem byłoby odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego do decyzji wydawanych przez Komisję, a co za tym idzie zaskarżania jej decyzji do sądu administracyjnego. Pozwoliłoby to uwzględnić postulat sądu bliskiego obywatelowi i nie stwarzałoby zagrożenia paraliżu Sądu Apelacyjnego w Warszawie – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na skutek wniesionych zażaleń na postanowienia Komisji.

Ważnym postulatem jest nałożenie na Komisję (niezależnie od tego, czy zachowana zostanie jej obecnie proponowana struktura, czy też ulegnie ona zmianie) obowiązku przedstawiania rocznych raportów przedstawiających skalę nadużyć wymierzonych w wolność nauczania, twórczości artystycznej, prowadzenia badań naukowych i ogłaszania ich wyników oraz w autonomię uczelni. Raport dostarczałby wiedzy o stanie respektowania podstaw systemu szkolnictwa wyższego i nauki przez instytucje tworzące system szkolnictwa wyższego i nauki, co pozwoliłoby zwiększyć kontrolę społeczną nad tymi instytucjami oraz ocenić efektywność i skuteczność wprowadzanych regulacji.

W pozostałym zakresie Instytut Ordo Iuris popiera projektowane rozwiązania prawne.

 

Autorzy:

Weronika Przebierała – analityk w Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris

Maria Podlodowska – analityk w Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej

Rejestracja związków wyznaniowych w wybranych państwach europejskich

· Obowiązujące w polskim systemie prawnym regulacje umożliwiają z chwilą wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych nabycie szeregu uprawnień.  

· Liberalne rozwiązania mogą jednak zostać wykorzystane przez podmioty podszywające się pod związki wyznaniowe, które prowadzą działalność przestępczą.

Czytaj Więcej

Edukacja

Analiza projektowanych zmian w zakresie możliwości zadawania i oceniania prac domowych dla uczniów szkół podstawowych

· Kończy się etap konsultacji publicznych i opiniowania projektu rozporządzenia Ministra Edukacji zakładającego zakaz zadawania pisemnych i praktycznych prac domowych uczniom klas I-III.

· Z kolei w klasach IV-VIII pisemne i praktyczne prace domowe miałyby być zadawane wyłącznie „dla chętnych”, jednak uczeń nie mógłby otrzymać za nie oceny, nawet pozytywnej.

Czytaj Więcej

Edukacja

Ocena wybranych propozycji zmian w podstawie programowej

W związku z projektem zmian w podstawie programowej kształcenia ogólnego zaprezentowanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz ogłoszeniem trwających do dnia 19 lutego 2024 r. prekonsultacji w tym zakresie poniżej prezentujemy listę uwag i zastrzeżeń do wybranych propozycji zmian.

 

 

Autorzy poszczególnych uwag:

Czytaj Więcej