główne PUNKTY
1
W odpowiedzi na skierowane przez Specjalnego Sprawozdawcę ONZ ds. Sprzedaży i Wykorzystywania Seksualnego Dzieci wezwanie do konsultacji, Instytut Ordo Iuris przygotował opinię, wskazując na zagrożenia dla praw dzieci i kobiet wynikające z praktyk surogacyjnych.
2
Ordo Iuris podkreśla, że surogacja stanowi współczesną formę sprzedaży dzieci, naruszając art. 35 Konwencji o prawach dziecka (CRC) oraz art. 2(a) Protokołu fakultatywnego CRC.
3
Eksperci Ordo Iuris podkreślają, że dzieci urodzone w wyniku surogacji często tracą prawo do pełnej tożsamości, imienia, obywatelstwa i wiedzy o rodzicach biologicznych, co stanowi naruszenie międzynarodowych standardów ochrony dzieci.
4
Instytut zwraca uwagę, że kobiety uczestniczące w procedurach surogacyjnych narażone są na presję kontraktową, przymusowe procedury medyczne i wyzysk ekonomiczny, co narusza prawa kobiet wynikające z Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW) i Protokołu z Palermo o zwalczaniu.
5
Ordo Iuris rekomenduje zakaz surogacji, zapewnienie pełnej ochrony praw kobiet, a także międzynarodową współpracę w egzekwowaniu przepisów i monitorowaniu praktyk surogacyjnych.
Eksperci Ordo Iuris, w odpowiedzi na zaproszenie, przygotowali opinię dla Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. Sprzedaży i Wykorzystywania Seksualnego Dzieci, wskazując na zagrożenia wynikające z praktyk surogacyjnych dla praw dzieci i kobiet. Instytut zwraca uwagę, że praktyki te redukują dziecko do przedmiotu umowy handlowej, co narusza zasadę nienaruszalnej godności człowieka (z preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka), a jednocześnie ograniczają autonomię kobiet, które pełnią funkcję „matki zastępczej” w procedurach medycznych.
Instytut Ordo Iuris wskazuje, że prawo międzynarodowe wyraźnie zabrania sprzedaży dzieci i obliguje państwa do ochrony dzieci oraz kobiet przed wyzyskiem. Artykuł 35 Konwencji o prawach dziecka (CRC) oraz art. 2(a) Protokołu fakultatywnego w sprawie sprzedaży dzieci, definiują sprzedaż dziecka jako każdą transakcję, w wyniku której dziecko jest przekazywane za wynagrodzenie lub inną korzyść. Instytut zwraca uwagę, że umowy surogacyjne, w których matka zastępcza przekazuje dziecko w zamian za wynagrodzenie, spełniają tę definicję i w praktyce stanowią formę sprzedaży dzieci.
Eksperci Ordo Iuris podkreślają, że surogacja narusza prawo dziecka do tożsamości i relacji rodzinnych, zapisane w art. 7 i 8 CRC. Dzieci urodzone w wyniku anonimowego dawstwa gamet nie mają dostępu do informacji o swoich rodzicach biologicznych, co uniemożliwia prawidłowy rozwój osobisty i społeczny. Instytut wskazuje, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie Mennesson przeciwko Francji (2014) jednoznacznie potwierdził, że prawo dziecka do poznania rodziców biologicznych jest integralne dla jego tożsamości i ochrony interesów.
Ordo Iuris zwraca uwagę, że surogacja jest źródłem wyzysku kobiet. Eksperci podkreślają, że matki zastępcze podlegają presji kontraktowej, przymusowym procedurom medycznym i ograniczeniom autonomii. Instytut wskazuje, że w przypadku transgranicznej surogacji kobiety są narażone na szczególne formy wyzysku ekonomicznego: przykładowo, w Indiach kobieta otrzymuje mniej niż 20% całkowitej wartości kontraktu, a większość korzyści trafia do agencji i klinik. Ordo Iuris przypomina, że CEDAW oraz Protokół z Palermo obligują państwa do ochrony kobiet przed przymusem i wyzyskiem, także w kontekście procedur reprodukcyjnych.
Eksperci Ordo Iuris podkreślają, że transgraniczna surogacja rodzi dodatkowe problemy prawne: dzieci mogą pozostawać bez obywatelstwa lub bez uznania rodziców prawnych, co narusza art. 7 i 8 CRC. Instytut wskazuje, że tzw. turystyka surogacyjna umożliwia obchodzenie krajowych zakazów i zwiększa ryzyko naruszeń praw dzieci i kobiet. Ordo Iuris zwraca uwagę, że konieczna jest międzynarodowa współpraca w harmonizacji przepisów i monitorowaniu praktyk surogacyjnych, aby zapobiec wyzyskowi i sprzedaży dzieci.
W opinii wskazano, że Polska stanowi przykład prawidłowej ochrony dzieci i kobiet. Zgodnie z art. 619 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz art. 58 §1 Kodeksu cywilnego, wszystkie umowy surogacyjne są nieważne. Artykuły 18 i 30 Konstytucji RP chronią godność człowieka i macierzyństwo. Instytut podkreśla, że krajowe przepisy są w pełni zgodne z międzynarodowymi standardami ochrony dzieci i praw kobiet, choć wyzwania transgraniczne wymagają dodatkowej koordynacji.
Rekomendacje Instytutu Ordo Iuris:
- Zakaz surogacji, uznanie jej za formę sprzedaży dzieci (CRC art. 35, OPSC art. 2(a)).
- Zapewnienie dzieciom prawa do poznania rodziców biologicznych, pełnej tożsamości, imienia, obywatelstwa i relacji rodzinnych.
- Ochrona praw kobiet: wsparcie prawne, zabezpieczenia ekonomiczne i medyczne, dostęp do pełnej opieki zdrowotnej i okołoporodowej.
- Wzmocnienie międzynarodowej współpracy w monitorowaniu i egzekwowaniu przepisów anty-surogacyjnych, w tym transgranicznych.
- Edukacja społeczna i kampanie uświadamiające społeczeństwo o ryzykach surogacji, w tym o komercjalizacji dzieci i wyzysku kobiet.
– Surogacja stanowi nie tylko naruszenie praw dzieci i kobiet, ale jest także głęboko zakorzenioną formą wyzysku strukturalnego. Społeczność międzynarodowa powinna jednoznacznie opowiedzieć się za ochroną godności dzieci i kobiet oraz przeciwdziałaniem wszelkim formom ich krzywdzenia – podkreśla Julia Książek z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.
Źródło zdjęcia okładkowego: Adobe Stock
