„Będziecie zdrowsi i dłużej będziecie pracować” – o  zmianach w szkole raz jeszcze.

1. Wstęp
2. Uderzenie w lekcje religii
3. Ograniczenia w zadawaniu prac domowych
4. Kalendarz zmian
5. Profil absolwenta
6. Podstawy programowe
7. Ograniczenia w edukacji domowej
8. Ocenianie uczniów
9. Podsumowanie
10. Zestawienie wybranych zmian

Wstęp

W jednej ze swoich analiz dotyczących reformy edukacji napisałem: „Kompas to urządzenie, które wskazuje kierunki świata. Pozwala zorientować mapę (czyli ułożyć ją odpowiednio względem terenu) i wyznaczyć kierunek marszu. Igła kompasu wskazuje, gdzie się znajdują  bieguny magnetyczne Ziemi, czyli miejsca, w których ładunki magnetyczne przechodzą prostopadle przez powierzchnię naszej planety. Nie jest to jednak stałe miejsce, jego położenie zależy od zmiennego pola magnetycznego. 

Korzystając z metafory kompasu podsuniętej przez twórców przygotowanej reformy oświaty, można przyjąć, że owo „zmienne pole magnetyczne”, decydujące o położeniu igły kompasu, to ideologie, które, odpowiadając na polityczne i ekonomiczne zapotrzebowanie, stają się podstawowym punktem odniesienia dla funkcjonowania systemu edukacji.[1]„

W tekście tym spróbuję zebrać najważniejsze zmiany przygotowane i realizowane w ramach programu “Reforma26”[2], który ma charakter etapowy i ma wchodzić w życie stopniowo. Realizowany jest on jednak w sposób konsekwentny, a jego celem jest domknięcie systemu, który próbuje się narzucić państwom UE od wielu już lat (docelowo chodzi o wprowadzenie wspólnej polityki edukacyjnej, programowej i organizacyjnej, na poziomie całej UE i pozbawienie państw narodowych suwerenności w tym zakresie). I nawet jeśli w szczegółach nie zawsze jest on przemyślany i może być modyfikowany „pod potrzebę chwili” (np. presja rodziców), to jednak, w swoich najgłębszych pokładach, służy on jednemu celowi. Jest nim budowa utopijnego społeczeństwa wyzutego ze wszystkiego, co wiecznotrwałe i ukierunkowanego na osiąganie wyłącznie utylitarnych celów i dążenie do przyjemności. Społeczeństwa, w którym nie funkcjonuje już właściwie rozumiane dobro wspólne, społeczeństwa, w którym nie ma miejsca na wiedzę mądrościową, poszukującą pierwszych racji całej rzeczywistości.

Szkoła nie jest już kojarzona, jak chcieli tego starożytni, z czasem wolnym od utylitarnych zajęć (schole), dzisiaj ma ona właściwie się do nich ograniczać (nacisk na wąsko rozumianą „praktyczność” edukacji, na to, co jest rzekomo przydatne w życiu). Tymczasem według starożytnych Greków, zwłaszcza Arystotelesa, to właśnie w czasie schole człowiek mógł realizować swoje prawdziwe cele, a ascholia stanowiła jedynie środek do ich osiągnięcia, nie powinna być celem samym w sobie.

Do tego trzeba dodać jeszcze jeden niezwykle istotny aspekt całej tej kwestii: oczekiwania większości rodziców wobec szkoły, a właściwie państwa. Ma ono wypełnić zobowiązania wynikające z rzekomego kontraktu (umowy społecznej), na którym ma być oparte całe życie społeczne człowieka[3]. Przy dominującym dziś podejściu, w którym liczy się tylko wydajność i optymalizacja wszelkich procesów, prowadzi to do centralizacji i biurokratyzacji każdego obszaru działalności szkoły. Szczegółowych procedur oczekują rodzice i nauczyciele. Dla polityków zaś jest to doskonała okazja do przejęcia ręcznego sterowania szkołą i podporządkowania jej doraźnym celom, dalekim od troski o realne dobro ucznia. Mówimy tu o pewnym klimacie kulturowym, bez zmiany którego trudno jest myśleć o rzeczywistej naprawie polskiej szkoły. Konieczny jest powrót do klasycznie rozumianych fundamentów życia społecznego i politycznego, a także powrót do zasady pomocniczości.

Polskiej szkole potrzebna jest zmiana, ale zmiana, która zrywałaby z paradygmatem, na którym oparta jest ona od wielu dziesięcioleci. Zmiana, która polegałaby na przywróceniu tych założeń, na których zasadzało się wychowanie i kształcenie człowieka przez szereg wieków w dziejach naszej cywilizacji, których korzenie sięgają greckiej paidei.[4]

Uderzenie w lekcje religii

Ministerstwo Edukacji Narodowej pod kierownictwem Barbary Nowackiej rozpoczęło swoje działania od uderzenia w szkolne lekcje religii.

Przypomnijmy najważniejsze zmiany w tym obszarze. Już od 1 września 2024 roku wprowadzono zakaz wliczania oceny z religii lub etyki do średniej ocen[5]  oraz wprowadzono możliwość tworzenia grup międzyoddziałowych i międzyklasowych (tj. złożonych z uczniów różnych roczników) w sytuacji, gdy w danej klasie lub oddziale zgłosiło się na naukę religii więcej niż 6 uczniów.

W roku szkolnym 2025/2026 ograniczono liczbę lekcji religii do jednej tygodniowo i wprowadzono dyskryminujący ten przedmiot obowiązek umieszczania religii lub etyki bezpośrednio przed obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi w danym dniu lub po zakończeniu tych zajęć[6].

Do tego należy dodać szereg wypowiedzi kierownictwa MEN, w których nie tylko dezawuowano lekcje religii, ale wprost uderzano w Kościół.

Ograniczenia w zadawaniu prac domowych

W klasach I-III zabroniono zadawania uczniom pisemnych i praktyczno-technicznych prac domowych z wyjątkiem ćwiczeń usprawniających motorykę małą, czyli np. umiejętność pisania. W klasach IV-VIII pisemne i praktyczno-techniczne prace domowe mogą być proponowane do wykonania przez nauczyciela, ale nie są one obowiązkowe dla ucznia i nie będą podlegały ocenie.

Działania te ograniczają w znacznym stopniu autonomię nauczycieli w zakresie sposobu ich pracy i wykorzystywanych narzędzi dydaktycznych. Świadczą one również o zupełnej ignorancji autorów tych pomysłów w zakresie rozumienia funkcji, jaką w procesie kształcenia i wychowania może odgrywać praca domowa.

Obecnie mówi się o tym, że ministerstwo chce się wycofać przynajmniej z części tych szkodliwych regulacji dotyczących prac domowych.

Kalendarz zmian

Zasadne wydaje się przedstawienie planu prac nad zmianami w systemie oświaty opracowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych, który realizuje polityczne zlecenie MEN dotyczące reformy polskiej szkoły[7]. Autorzy nie ukrywają, że działania te oznaczają permanentną, trwającą wiele lat, reformę.  „Nasz plan prac to szczegółowa mapa drogowa, która krok po kroku wyznacza kierunki rozwoju edukacji rozplanowane na lata. Precyzyjnie określone etapy zakładają również  monitorowanie postępów i wprowadzanie niezbędnych korekt” – czytamy w przywołanym materiale opublikowanym na stronie Instytutu.

Z dalszej części informacji, dostępnej na przywołanej stronie IBE, dowiadujemy się o szczegółowych planach w tym zakresie:

Prace przygotowawcze

• marzec 2024 – podpisanie umowy przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Instytut Badań Edukacyjnych PIB, początek prac nad Profilem absolwenta i absolwentki i propozycjami zmian w systemie oświaty
• kwiecień-grudzień 2024 – prace nad opracowaniem Profilu absolwenta i absolwentki przedszkola i szkoły podstawowej
• styczeń 2025  –  ankieta dla nauczycieli dotycząca proponowanych zmian w podstawach programowych dla przedszkola i szkoły podstawowej
• 16 stycznia 2025  – powołanie Rady ds. monitorowania wdrażania reformy oświaty im. Komisji Edukacji Narodowej
• luty 2025 – rekrutacja autorów podstaw programowych dla przedszkoli i szkół podstawowych
• luty 2025 – początek debaty publicznej prowadzonej przez kuratorów oświaty na temat postulowanych zmian w podstawach programowych szkoły podstawowej i przedszkola
• marzec 2025 – początek prac 200 ekspertów, którzy przygotowują propozycje nowych podstaw programowych dla przedszkoli i szkół podstawowych
• kwiecień-czerwiec 2025 – prace nad Profilem absolwenta i absolwentki szkół ponadpodstawowych
• 30 sierpnia 2025  – ukończenie wstępnego projektu podstaw programowych wychowania przedszkolnego i podstaw programowych kształcenia ogólnego w szkole podstawowej
• grudzień 2025 – opracowanie części ogólnej podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół ponadpodstawowych
• grudzień 2025 – rekrutacja nowych autorów podstaw programowych dla szkół ponadpodstawowych
• do 30 czerwca 2026 – opracowanie propozycji przedmiotowych podstaw programowych kształcenia ogólnego dla szkół ponadpodstawowych
• wrzesień 2025 – wrzesień 2031 – stopniowe przygotowywanie nowych podręczników

Prace wdrożeniowe

• wrzesień 2026 – z nowych podstaw programowych oraz podręczników jako pierwsze zaczną korzystać przedszkola oraz klasy 1 i 4 szkoły podstawowej – to od tych roczników rozpocznie się wdrażanie zmian. Podręczniki i programy oparte o nowe podstawy programowe wprowadzane będą w kolejnych latach, do 2030 roku.
• wrzesień 2027 – z nowych podstaw programowych edukacji ogólnej oraz podręczników zaczną korzystać uczniowie klas 1 szkół średnich (liceów, techników i szkół branżowych I stopnia). Nowe podręczniki dla kolejnych klas wprowadzane będą do 2031 roku.
• 2031 – nowe egzaminy ósmoklasisty i nowa matura.

Tak to ma wyglądać według założeń pomysłodawców i wykonawców tych zmian.

Warto byłoby poznać całościowe koszty związane z pracami nad tą reformą i jej wdrażaniem (wyjazdy, eksperci, recenzenci, webinary i inne szkolenia wraz z materiałami, pozycje opisane w budżecie MEN i podległych instytucji, ale także projekty unijne itd). Dane te są bardzo dobrze ukrywane. Jedyna informacja, którą na ten temat znajdujemy na stronie internetowej IBE dotyczy tzw.  profilu absolwenta. Dowiadujemy się, że  dofinansowanie z budżetu państwa wyniosło  4 460 000,00  zł^[8]. Pytaniem retorycznym jest to, czy to wszystkie wydatki poniesione w tym projekcie? Szkoda, że żaden z polityków opozycji nie jest zainteresowany tym, aby przesłać do MEN stosowne zapytanie w tej kwestii. Oczywiście taką interpelację poselską należałoby odpowiednio przygotować, wiedząc o co i jak zapytać, aby uzyskać pożądane informacje.

Profil absolwenta

Tzw. profil absolwenta[9], który wskazywany jest jako najważniejszy dokument całej reformy, stanowi doskonały instrument do takiego sprofilowania całej edukacji, aby służyła ona nie rzeczywistemu, zgodnemu z jego naturą, rozwojowi człowieka, ale była podporządkowana doraźnym celom politycznym i gospodarczym.

Jest to dokument, który opisuje nie to, w jaki sposób człowiek ma się rozwijać w swoim człowieczeństwie (usprawniać swój intelekt i wolę, porządkować sferę uczuciową), ale to, na jakiego człowieka (absolwenta szkoły) jest aktualnie zapotrzebowanie ideologiczne (polityczne), podyktowane potrzebami ekonomicznymi. Należy uczniów wyposażyć w pewien zasób kompetencji (ulubiony termin edukacyjnych eurokratów), aby byli przydatni na rynku pracy, ale nie wolno dać im prawdziwej samodzielności w myśleniu i dobrym działaniu. Samodzielności pozwalającej na odkrywanie prawdy i dążenie do dobra.

Ciekawe jest też przeanalizowanie koncepcji pedagogicznych i filozoficznych (np. konstruktywizm, pragmatyzm amerykański) oraz  autorów (np. Taylor, Rorty, Dewey), do których odwołują się twórcy tego dokumentu. Oczywiście znajdziemy tam i Platona i Arystotelesa, ale w niezwykłych, charakterystycznych dla postmodernizmu zestawieniach. Ukazujących, nie prawdę zawartą w ich myśli, ale jako jedną z możliwych opcji do wyboru. Wyboru, którego dokonujemy w akcie naszej „wolności”, bez żadnych kryteriów i racji, które miałyby za nim stać.

„Profil absolwenta” wymaga jednak odrębnego omówienia, na które nie ma tu miejsca. Pokazuje on jednak sposób myślenia, który jest znamienny dla autorów przygotowanych zmian, zmian skrajnie destrukcyjnych, bo dotyczących kształtowania młodego człowieka, a w dalszej perspektywie – przynajmniej w zamyśle jej twórców – budowy nowego społeczeństwa.

Podstawy programowe

W czerwcu 2024 roku minister Barbara Nowacka podpisała projekty rozporządzeń zmieniających podstawę programową kształcenia ogólnego dla 18 przedmiotów w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. W roku szkolnym 2024/2025 nauczyciele i uczniowie klas IV–VIII szkoły podstawowej oraz wszystkich klas szkół ponadpodstawowych (liceum ogólnokształcącego, technikum, branżowej szkoły I stopnia, branżowej szkoły II stopnia) pracowali ze zmienioną podstawą programową, w której treści nauczania – wymagania szczegółowe zostały ograniczone o około 20% w stosunku do wcześniejszego zakresu. Uszczuplone zostały treści nauczania następujących przedmiotów:

1. w szkole podstawowej (klasy IV–VIII): języka polskiego, języka obcego nowożytnego, języka łacińskiego, języka mniejszości narodowej lub etnicznej, języka regionalnego – kaszubskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie, matematyki, biologii, chemii, geografii, fizyki, informatyki
2. w liceum ogólnokształcącym i technikum: języka polskiego, języka obcego nowożytnego, języka łacińskiego, języka mniejszości narodowej lub etnicznej, języka regionalnego – kaszubskiego, historii, historii i teraźniejszości, wiedzy o społeczeństwie, matematyki, biologii, chemii, geografii, fizyki, informatyki, filozofii, języka łacińskiego i kultury antycznej, historii muzyki, historii sztuki
3. w branżowej szkole I stopnia: języka polskiego, języka obcego nowożytnego, języka mniejszości narodowej lub etnicznej, języka regionalnego – kaszubskiego, historii, matematyki, biologii, chemii, geografii, fizyki, informatyki
4. w branżowej szkole II stopnia: języka polskiego, języka obcego nowożytnego, języka mniejszości narodowej lub etnicznej, języka regionalnego – kaszubskiego, matematyki, informatyki[10]

Redukcje treści dotyczące języka polskiego i historii najczęściej dotyczyły tych elementów, które zakotwiczają młodego człowieka w greckim, rzymskim i chrześcijańskim dziedzictwie kulturowym.

Ograniczona o około 20% podstawa programowa kształcenia ogólnego dla klas IV–VIII szkoły podstawowej oraz dla szkół ponadpodstawowych stała się, począwszy od roku szkolnego 2024/2025, jedyną podstawą przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty i egzaminu maturalnego (przestały obowiązywać wymagania egzaminacyjne funkcjonujące w latach 2021–2024, wprowadzone w związku z pandemią SARS-CoV-2). 

Kompleksowe zmiany w zakresie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego zostały zapowiedziane przez MEN od 2026 r. Ale już  od września 2025 r. planowano wdrożenie nowych przedmiotów szkolnych, tj.:

• Edukacji obywatelskiej, która zastąpiła historię i teraźniejszość, likwidowaną sukcesywnie od 1 września 2024 r. W ramach HIT uczniowie szkół ponadpodstawowych uczyli się odróżniać w życiu społecznym oraz w pojęciach i doktrynach politycznych i prawnych to, co trwałe, od tego, co zmienne, a także uniwersalne od partykularnego. W edukacji obywatelskiej brak jest odniesień do prawdy i dobra, znika też rodzina, cnoty indywidualne i społeczne. Próżno szukać jakiegoś, nawet pośredniego, wskazania na istnienie tego, co w socjologii jest nazywane wartościami podstawowymi, czyli elementarnymi zasadami moralnymi, które są niezbędne chociażby po to, aby system prawny miał swoje podstawy, aby społeczeństwo nie tylko istniało, ale miało także swój sens. W analizowanym dokumencie nie znajdziemy też odwołania do klasycznej typologii ustrojów. Z dokumentu wyłania się tylko jeden słuszny porządek polityczny – demokracja, a właściwie porządek demoliberalny.

Można odnieść wrażenie, że autorzy podstawy programowej tego przedmiotu uważają prawdę za coś relatywnego, za coś, co jest negocjowalne. Pominięto klasyczne koncepcje filozoficzne i historyczne, koncentrując się na utylitarnym podejściu do edukacji obywatelskiej, co może prowadzić do indoktrynacji politycznej. Sposób skonstruowania podstawy programowej ogranicza autonomię nauczycieli w zakresie sposobu realizacji treści zapisanych w tym dokumencie[11]. Nie chodzi tu tylko o zmianę nazwy, ale przeformułowanie całej koncepcji nauczania treści związanych z najnowszą historią Polski i świata oraz przekazaniem niezbędnej wiedzy i umiejętności pozwalających uczniom zrozumieć, na czym polega społeczna natura człowieka, czym jest życie polityczne i na czym powinno się ono zasadzać[12].

• Edukacji zdrowotnej, która zastąpiła zajęcia wychowania do życia w rodzinie. Według pierwotnych założeń przedmiot edukacja zdrowotna (to eufemistyczna nazwa dla edukacji seksualnej realizowanej m.in. według standardów WHO) miał być dla uczniów obowiązkowy. Na skutek społecznych nacisków, w kontekście toczącej się kampanii prezydenckiej, nastąpiła zmiana decyzji i pozostawiono rodzicom możliwość zwolnienia swojego dziecka z udziału w tych zajęciach.

Od 1 września 2025 r. zaczęła obowiązywać nowa podstawa programowa wychowania fizycznego. Zmiana objęła wszystkie etapy edukacji – od klas I–III szkoły podstawowej po szkoły policealne. Jej celem, deklarowanym przez MEN, ma być nie tylko rozwój sprawności fizycznej uczniów, ale przede wszystkim kształtowanie kompetencji ruchowych, promowanie zdrowego stylu życia i zapewnienie równego dostępu do różnych form aktywności fizycznej. Warto zwrócić uwagę na to, że w klasach VII–VIII przewidziano fakultatywny dział obejmujący ćwiczenia fizyczne wykorzystywane w rekrutacjach do służb mundurowych i zawodów wymagających dobrej kondycji fizycznej. W szkołach ponadpodstawowych dział ten będzie obowiązkowy dla wszystkich uczniów[13]. Można się domyślać, że zapisy te pojawiły się na skutek nacisku resortów mundurowych i raczej trudno znaleźć dla nich inne uzasadnienie.

Dokonano zmiany definicji podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawy programowej kształcenia w ustawie – Prawo oświatowe. Brzmi ona tak:

Art. 4. Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa bez bliższego określenia o:

23) (uchylony)

23a) podstawie programowej wychowania przedszkolnego – należy przez to rozumieć zestaw ogólnych celów kształcenia, wychowania i opieki oraz kompetencji i zadań przedszkola w tym zakresie, oraz sposoby organizowania środowisk edukacyjnych, a także zestaw oczekiwanych osiągnięć dziecka na koniec wychowania przedszkolnego i wymagań dotyczących doświadczeń edukacyjnych, oraz warunki i sposób realizacji wychowania przedszkolnego;

24) podstawie programowej kształcenia ogólnego – należy przez to rozumieć zestaw ogólnych celów kształcenia i wychowania oraz kompetencji i zadań szkoły w tym zakresie, oraz sposoby organizowania środowisk edukacyjnych, a także zestaw celów nauczania danych zajęć edukacyjnych, oczekiwanych efektów uczenia się i wymagań dotyczących doświadczeń edukacyjnych, oraz warunki i sposób realizacji danych zajęć edukacyjnych.

Zmiany te mają służyć takiemu przedefiniowaniu podstaw programowych, aby mogły się one stać narzędziem ograniczającym autonomię nauczyciela (coraz bardziej zamazuje się różnica między podstawą programową a programem nauczania), a także „pasem transmisyjnym” dla wprowadzenia tzw. projektowania uniwersalnego, które jest istotnym elementem edukacji włączającej. Wprowadza się terminy, takie jak chociażby „doświadczenie edukacyjne”, które nie bardzo wiadomo co znaczą. Zresztą nowomowa, którą posługują się autorzy wprowadzanych zmian (widać to szczególne w publikacjach IBE) jest bardzo znamienna i przywodzi na myśl dzieła Orwella, które pokazują, jak manipulacja językiem i słowami (oderwanymi od rzeczywistości) może stać się potężnym narzędziem kontroli nad społeczeństwem.

Ograniczenia w edukacji domowej

Należy również wspomnieć o ograniczeniach dotyczących dzieci kształcących się w formule  tzw. edukacji domowej (formalnie jest to spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą). Minister edukacji podpisała rozporządzenie ograniczające finansowanie na rzecz uczniów realizujących obowiązek szkolny i obowiązek nauki poza szkołą (w ramach tzw. edukacji domowej). Rozporządzenie w sprawie sposobu podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych między jednostki samorządu terytorialnego w roku 2026 przewiduje ponad dwukrotne zmniejszenie liczby uczniów, z 200 do 96 uczniów w danej szkole, po przekroczeniu której następuje istotne ograniczenie finansowania na rzecz ucznia w edukacji domowej. Pełne finansowanie (według wskaźnika 0,8) będzie przysługiwać tylko do 96 uczniów w edukacji domowej. Każdy kolejny uczeń będzie objęty znacznie niższym poziomem wsparcia (0,4 lub 0,2). Takie rozwiązanie budzi poważne wątpliwości, zarówno z perspektywy konstytucyjnej zasady pomocniczości, jak również prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.

Ocenianie uczniów

Przygotowywane są także zmiany w ocenianiu uczniów. Wiemy już jednak, że nie wejdą one w życie w bieżącym roku szkolnym. Ministerstwo Edukacji Narodowej informuje, że obecnie trwają prace nad wdrożeniem oceny funkcjonalnej jako metody wspierającej realizację edukacji włączającej w szkołach. Krytyka oceny funkcjonalnej dotyczy przede wszystkim obaw o naruszenie prywatności, nadmierną biurokrację, oderwanie od rzeczywistości ucznia i jego rodziny oraz ryzyko przekształcenia narzędzia wsparcia w mechanizm kontroli społecznej. Mimo to MEN nie odpuszcza i informuje, że będzie ona „wprowadzana sukcesywnie”[14]. Zmiany mają dotyczyć także oceny zachowania. W przedstawianych propozycjach nacisk kładziony jest na element samooceny oraz oceny koleżeńskiej. Grozi to kształtowaniem postaw konformistycznych, a nie ukierunkowywaniem na dobro i usprawnianiem do dobrego działania.

Oczywiście temat oceniania, to materia niezwykle złożona i delikatna. Wymaga od nauczyciela doświadczenia i prawdziwej mądrości, a nie bezwzględnego podporządkowania wyliczeniom punktowym. Dotyczy to szczególnie oceny zachowania, choć także ocen przedmiotowych. Jedno jest pewne, jeśli ocenianie ma mieć jakikolwiek sens, to, choć nie może abstrahować od konkretnej sytuacji ucznia, to musi być ono oparte na obiektywnych kryteriach: prawdy i słuszności. Nie wolno podporządkować go politycznej poprawności, czy też pewnym modom ideologicznym strojącym się często w piórka nowoczesnych koncepcji pedagogicznych i psychologicznych.

Podsumowanie

O co zaś, tak naprawdę, w tym wszystkim chodzi dobrze pokazują słowa minister Barbary Nowackiej, która podczas inauguracji roku szkolnego 2025/2026 w Zespole Szkół Hotelarsko-Gastronomicznych w Gdyni powiedziała: „To jest ważne na przyszłość, byście mieli kompetencje ruchowe, bo po prostu będziecie zdrowsi i dłużej będziecie pracować.”[15

Zestawienie wybranych zmian[1]

1. Karta Nauczyciela (ustawa z 25 lipca 2025 r., Dz.U. poz. 1160)

• Ocena pracy nauczyciela: wydłużenie terminu na dokonanie oceny do 30 dni roboczych przy ustaniu zatrudnienia;
• Przygotowanie do zawodu: ograniczenie odbywania tego przygotowania tylko do podstawowego miejsca pracy;
• Urlop dla poratowania zdrowia: możliwość korzystania z leczenia uzdrowiskowego mimo posiadania uprawnień emerytalnych;
• Zatrudnianie nauczycieli początkujących: pierwsza umowa zawierana na czas określony – rok szkolny lub do jego zakończenia;
• Postępowania dyscyplinarne: kurator oświaty nie może już być delegowany do wykonywania obowiązków wojewody; obecne porozumienia obowiązują do 31 sierpnia 2026;
• Pensum i godziny ponadwymiarowe: doprecyzowanie zasad liczenia uśrednianego pensum; możliwość przydzielania godzin ponadwymiarowych także poza realizacją programu nauczania, jeśli jest to uzasadnione potrzebami placówki;
• Doraźne zastępstwa: zakaz przydzielania doraźnych zastępstw w trakcie podstawowego pensum;
• Nauczyciele specjaliści: doradca zawodowy uznawany za specjalistę i jego godziny wliczane do limitu etatów;
• Wynagrodzenie: zmiana terminu wypłaty składników zależnych od wykonania pracy – wypłata do 5. dnia miesiąca następującego po miesiącu, którego dotyczy;
• Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i zastępstwa: szczegółowe zasady liczenia wynagrodzenia („wzór”) oraz prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny, m.in. podczas wycieczek lub w niepełne tygodnie pracy;
• Specjaliści w szkołach niepublicznych: zwiększenie liczby godzin realizowanych na umowie cywilnoprawnej z 4 do 9 tygodniowo;
• Godziny dostępności: likwidacja formalnych godzin dostępności; konsultacje dla uczniów mają być realizowane w ramach czasu pracy, bez narzuconego wymiaru lub częstotliwości.

2. Rozporządzenia MEN

• Religia w szkołach (rozporządzenie MEN z 17 stycznia 2025, Dz.U. poz. 66): religia/etyka – tylko 1 godzina tygodniowo; możliwość łączenia klas;
• Ramowe plany nauczania (MEN, 12 marca 2025, Dz.U. poz. 363): wprowadzenie nowych przedmiotów – edukacja obywatelska i zdrowotna; redukcja podstaw (o ok. 20%); zwiększenie udziału zajęć praktycznych i projektowych
• Ocenianie i zwolnienia z języka obcego (MEN, 13 czerwca 2025, Dz.U. poz. 1178): uproszczenie zasad zwalniania uczniów z drugiego języka obcego dla uczących się języka mniejszości lub regionalnego;
• Kształcenie specjalne (MEN, 27 czerwca 2025, Dz.U. poz. 849): nowe zasady organizacji kształcenia uczniów z orzeczeniami; doprecyzowanie wsparcia w klasach integracyjnych;
• Kwalifikacje nauczycieli (MEN, 8 sierpnia 2025, Dz.U. poz. 1111): nowe wymagania dla nauczycieli edukacji zdrowotnej; złagodzenie wymagań dla psychologów i pedagogów specjalnych; możliwość zatrudnienia osób z wykształceniem medycznym posiadających przygotowanie pedagogiczne;
• Finansowanie oświaty (MEN, 28 lipca 2025, Dz.U. poz. 1032): nowe sposoby podziału kwoty potrzeb oświatowych między samorządy na rok 2026.

dr Artur Górecki – dyrektor Centrum Edukacyjnego Ordo Iuris

Przeczytaj też:

– Podstępny plan Nowackiej. Nie dajmy się nabrać jak Tomasz Terlikowski i wypisujmy nasze dzieci! (Tomasz Rowiński)

[1] Do przygotowania zestawienia wykorzystano m.in. materiał ze strony: https://www.portaloswiatowy.pl/top-tematy/zmiany-w-prawie-oswiatowym-2025-zestawienie-projektow-ustaw-i-rozporzadzen-26550.html, dostęp: 5.09.2025.

[1]Zob. https://ordoiuris.pl/komentarz/reforma26-kompas-jutra-kompasem-ku-destrukcji-polskiej-szkoly/, dostęp: 4.09.2025.

[2] Zob. https://reforma26.men.gov.pl/, dostęp: 4.09.2025.

[3] Umowa społeczna wytwarza sztuczną osobę, państwo, które, zdaniem Rousseau, ma mieć taką samą wolę jak osoba naturalna. Tak pojęta umowa społeczna, po odrzuceniu religii objawionej i porządku naturalnego, ustanawia suwerena, liczy się jedynie głos ludu. Suwerenność okazuje się niezbywalna.

[4] Zob. A. Górecki, Edukacja klasyczna drogą ku prawidłowemu myśleniu i słusznemu  działaniu – o jej narzędziach i macierzy kulturowej, „Rocznik Filozoficzny Ignatianum”, Vol. 31, No. 2 (2025), s.  237–262, wersja elektroniczna: https://czasopisma.ignatianum.edu.pl/rfi/article/view/2025.3102.16/3138?fbclid=IwY2xjawMk7CNleHRuA2FlbQIxMABicmlkETFqRzhKaXcwYzQ2cjhZQll0AR5MvUtdiv0pHXiNwmy-f39UEdpXwOveshLvSUm-dHsyuwtNQSFDeOPL00PXRg_aem_BCIbeU9_TTJe9G9RIW4dYA, dostęp: 4.09.2025.

[5] O czym MEN przypominał będzie dyrektorom i organom prowadzącym szkoły wielokrotnie, grożąc kontrolami i sankcjami w sytuacji nieprzestrzegania tego zakazu: https://www.gov.pl/web/edukacja/komunikat-o-niewliczaniu-ocen-z-religii-i-etyki-do-sredniej-ocen, dostęp: 3.09.2025. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 22 maja 2025 r. orzekł, że przepisy wyłączające ocenę z religii ze średniej ocen są niezgodne z konstytucją. W uzasadnieniu wskazano, że przepis ten został wprowadzony bez porozumienia ze stroną kościelną i związkami wyznaniowymi. A zatem działanie MEN jest niekonstytucyjne.

[6] W szkole podstawowej można odstąpić od tej zasady jeżeli w nauce religii lub etyki, według stanu na dzień 15 września danego roku szkolnego, uczestniczą wszyscy uczniowie danego oddziału.

[7] Zob. https://ibe.edu.pl/pl/plan-prac, dostęp: 3.09.2025.

[8] Zob. https://www.ibe.edu.pl/pl/opis-projektu-profil-absolwenta, dostęp: 3.09.2025.

[9] Zob. https://ibe.edu.pl/pl/profil-absolwenta-i-absolwentki, dostęp: 4.09.2025.

[10] Zob. https://www.gov.pl/web/edukacja/uszczuplone-podstawy-programowe–rozporzadzenia-podpisane, dostęp: 3.09.2025.

[11] Zob. A. Górecki, OMNIS MOTUS IN FINE VELOCIOR – REFLEKSJA O „EDUKACJI OBYWATELSKIEJ”,

https://ordoiuris.pl/komentarz/artur-gorecki-omnis-motus-in-fine-velocior-refleksja-o-edukacji-obywatelskiej/, dostęp: 4.09.2025.

[12] „Historia i teraźniejszość” (HiT) to przedmiot, który łączył w sobie metody właściwe naukom historycznym i społecznym, ale wychodził od poznania filozoficznego, które stanowiło dla nich naturalny zwornik. W szczególny sposób dotyczyło to założeń antropologicznych, które leżą u podstaw każdej działalności edukacyjnej, zarówno w aspekcie kształcenia, jak i wychowania. Przyjęty w HiT sposób prezentacji zagadnień obywatelskich, w ramach przedmiotu o humanistycznej perspektywie, miał wpływ na sposób prezentowania tematów, ich ustrukturyzowania, a także na stosowane metody dydaktyczne. Osłabiało to dominującą w naukach społecznych (takich jak i nauki o polityce i administracji, nauki prawne, nauki socjologiczne) perspektywę pooświeceniową. Miała tu miejsce próba zmiany perspektywy formowania wiedzy oraz tego, co jest nazywane kompetencjami społecznymi i obywatelskimi. W kontekście tym niezwykle istotne są rozpoznania dotyczące społecznej natury człowieka i jego przynależności do wspólnot naturalnych (np. rodziny, narodu), a także odniesienia do kategorii prawdy i dobra, a także rozumienia tego, czym jest „dobre życie”. Podstawa programowa HiT oparta była na jasno określonej perspektywie filozoficznej, bazującej na realistycznej filozofii klasycznej. Widoczne było to przede wszystkim w odwołaniu do rozumienia „prawdy” jako kategorii, która nie ulega zmianie w zależności od dyskursu, czy też w sposobie ujmowania wspólnoty. Przedmiot ten wzmacniał też właściwie rozumiany patriotyzm narodowy, wskazywał na chrześcijaństwo jako kluczowy element dziedzictwa polskiego i zwornik wspólnoty narodowej. Nasze dziedzictwo kulturowe zostało określone jako „dane i zadane”. Warto dodać, że w sposobie opisania ogólnych celów kształcenia zapisy dotyczące „historii i teraźniejszości” różniły się od tych zawartych w innych przedmiotach. Można to odczytywać jako próbę przezwyciężania, jeszcze bardzo ostrożnego, uwarunkowań formalnych narzuconych zapisom podstawy programowej przez Europejską Ramę Kwalifikacji, a następnie jej polski odpowiednik.

[13] Zob. Rozporządzenie Ministra Edukacji z 21 lipca 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2025 r. poz. 1052).

Rozporządzenie Ministra Edukacji z 21 lipca 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. z 2025 r. poz. 1035).

[14] Zob. https://www.gov.pl/web/edukacja/ocena-funkcjonalna–men-pracuje-nad-metodami-lepszej-oceny-potrzeb-i-mozliwosci-dzieci-i-uczniow, dostęp: 5.09.2025.

[15] Zob. https://www.money.pl/gospodarka/bedziecie-dluzej-pracowac-ministra-zaskoczyla-na-otwarciu-roku-szkolnego-7195505445510080a.html, dostęp: 3.09.2025.

[16] Do przygotowania zestawienia wykorzystano m.in. materiał ze strony: https://www.portaloswiatowy.pl/top-tematy/zmiany-w-prawie-oswiatowym-2025-zestawienie-projektow-ustaw-i-rozporzadzen-26550.html, dostęp: 5.09.2025.