Inwigilacja i ograniczanie podstawowych praw pod pretekstem walki o dobro dzieci. Prace nad rozporządzeniem o czatach wznowione

Walka z seksualnym wykorzystywaniem dzieci

W październiku Rada Unii Europejskiej ma debatować nad znowelizowanym projektem rozporządzenia mającym na celu zapobieganie niegodziwemu traktowaniu dzieci w celach seksualnych i zwalczanie tego zjawiska. Pierwotny projekt został zaprezentowany przez Komisję Europejską w maju 2022 roku. Swój wniosek legislacyjny Komisja uzasadniała koniecznością skuteczniejszej ochrony małoletnich, wzrostem przypadków seksualnego wykorzystywania dzieci w okresie pandemii COVID-19 oraz niedostosowaniem aktualnych przepisów do tego typu wyzwań. 

Szeroka krytyka projektu

Projekt KE spotkał się jednak z daleko idące krytyką i wzbudził liczne kontrowersje, związane z zaproponowanymi w rozporządzeniu środkami. W analizie z listopada 2023 roku Instytut Ordo Iuris podkreślał, iż projekt omawianego rozporządzenia opiera się na założeniu, że każda czynność, informacja, wiadomość, każdy plik umieszczany na platformach cyfrowych będzie postrzegany jako potencjalne zagrożenie wymagające sprawdzenia. Polegałoby to na przeanalizowaniu takiego materiału. W efekcie tego, wszystkie treści umieszczane w Internecie i innych platformach służących komunikacji, podlegałyby weryfikacji i ocenie. Dotyczyłoby to nie tylko materiałów dostępnych publicznie, ale również prywatnej korespondencji między członkami rodziny i znajomymi oraz wiadomości wysyłanych między przedsiębiorcami, stanowiących tajemnicę zawodową lub przedsiębiorstwa.

Dlatego też Ordo Iuris podkreślało wówczas, że przyjęcie i wprowadzenie w życie postanowień projektu rozporządzenia w ówczesnym kształcie, mimo szczytnego celu, jakim bez wątpienia jest walka z wykorzystywaniem seksualnym nieletnich, doprowadziłoby do podważenia fundamentów demokratycznego porządku prawnego, w tym podstawowych praw i wolności obywatelskich. Warto również przypomnieć, iż Instytut nie był odosobniony w swej krytycznej ocenie projektu, jako że podobne uwagi zgłaszał m.in. Europejski Inspektor Ochrony Danych Wojciech Wiewiórowski.

Duńskie poprawki

W reakcji na te kontrowersje, w 2024 KE przedstawiła zmodyfikowaną wersję projektu rozporządzenia, która również wywołała duży sprzęcie. Dlatego też w okresie prezydencji Belgii i Polski prace nad tym projektem utknęły w martwym punkcie i nie był on procedowany. Jednak 15 lipca tego roku minister sprawiedliwości Danii Peter Hummelgaard zapowiedział, iż podczas aktualnie przypadającej prezydencji jego kraju w Radzie Unii Europejskiej, prace nad rozporządzeniem w sprawie zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci będą kontynuowane.

Aktualny tekst projektu rozporządzenia, zaproponowany przez duńską prezydencję, zachowuje założenia poprzednich projektów, ale wprowadza również kilka istotnych zmian. W tym kontekście warto odnotować m.in. wprowadzenie kategoryzacji ryzyka. Szkic rozporządzenia zawiera bowiem propozycje nowych postanowień, na mocy których usługi internetowe mają być klasyfikowane jako niskiego, średniego lub wysokiego ryzyka, na podstawie zestawu kryteriów tam zawartych. Jeśli po wdrożeniu przez dostawcę środków ograniczających ryzyko nadal będzie znaczne, odpowiednie organy będą mogły zastosować nakazy, na mocy których będzie można wykrywać i usuwać takie treści (Rozdział II).

W tekście wprowadzono również propozycje postanowień mających na celu ochronę prywatności użytkowników usług internetowych. Dlatego też wydawanie wspomnianych nakazów wymagałoby zgody organu sądowego lub niezależnego organu administracyjnego. Ponadto wszelkie treści oznaczone na podstawie tych nakazów musiałyby zostać zanonimizowane przed ich przejrzeniem przez człowieka. Takie rozwiązanie należy ocenić jako krok w dobrym kierunku. 

W projekcie duńskiej prezydencji zaproponowano także ustanowienie bardziej rygorystycznych wymogów dotyczących weryfikacji technologii. Wszystkie stosowane narzędzia wykrywające materiały CSAM (children sexual abuse material – materiały dotyczące wykorzystywania seksualnego dzieci) musiałyby zostać poddane analizie w celu zapewnienia ich skuteczności, oceny ich wpływu na cyberbezpieczeństwo oraz potwierdzenia zgodności z prawami podstawowymi, zanim zostaną zatwierdzone. Wskazana propozycja, zwłaszcza w odniesieniu do badania zgodności z prawami podstawowymi, zasługuje na pozytywną ocenę. 

Większy nacisk na ochronę prywatności

W artykule 7 dodano nowy pkt. 8 (d), zgodnie z którym procedura dotycząca wykrywania materiałów CSAM nie dotyczyłaby kont wykorzystywanych przez dane państwo członkowskie do celów bezpieczeństwa narodowego, utrzymania porządku publicznego lub celów wojskowych. Poprawkę tę należy odczytywać jako odpowiedź na zarzuty, iż przyjęcie projektu mogłoby godzić w bezpieczeństwo państw członkowskich.

Poza wskazanymi powyżej propozycjami modyfikacji, należy odnotować również zmiany przedstawione w motywach, jak i tekście normatywnym. Dla przykładu, w motywach dodano propozycje sformułowań, wskazujących m.in. na potrzebę ochrony prywatności oraz poszanowania zasad przetwarzania danych osobowych w przypadku stosowania środków weryfikacji i ochrony wieku, uwzględniając przy tym interes dziecka (motyw 16A). Z innych zmian wprowadzonych w propozycji tekstu, warto również zauważyć art. 1 (5), na mocy którego środki weryfikacji wieku i oceny wieku powinny zapewniać m.in. ochronę prywatności i przestrzegać zasad dotyczących przetwarzania danych osobowych oraz być proporcjonalne, przejrzyste, skuteczne, dokładne, i niedyskryminacyjne.

Projekt legislacyjny ma być ma być procedowany na posiedzeniach Rady do spraw wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, które będą miały miejsce odpowiednio w październiku i grudniu bieżącego roku. W poprzednich latach Polska była jednym z kilku państw członkowskich Unii Europejskiej, które zdecydowanie sprzeciwiały się temu projektowi rozporządzenia.

Wątpliwości nie zniknęły 

W tekście projektu rozporządzenia, przygotowanym przez duńską prezydencję wprowadzono pewne zmiany, z których część należy ocenić pozytywnie. Przykładem tego może być propozycja kategoryzacji ryzyka czy wyłączenie z procedury wykrywania materiałów CSAM kont wykorzystywanych przez dane państwo członkowskie do celów bezpieczeństwa narodowego, utrzymania porządku publicznego lub celów wojskowych. Pomimo tego, nadal znajduje się tam wiele niebezpiecznych, stanowiących zagrożenie dla podstawowych praw i wolności, postanowień, które pojawiły się w oryginalnym projekcie KE. Dlatego też, pomimo pewnych punktowych zmian na lepsze, tekst zaproponowany przez duńską prezydencję należy ocenić negatywnie. Ochrona najmłodszych przed wykorzystywaniem seksualnym powinna być priorytetem zarówno władz państw członkowskich, jak i decydentów Unii Europejskiej. Potrzeba zapewnienia takiej ochrony nie może jednak prowadzić do przyjmowania aktów prawnych, które uderzają w podstawowe prawa i wolności obywatelskie i drastycznie ingerują w prywatność

Patryk Ignaszczak – Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.