Milenium Korony Polskiej – publikacja jubileuszowa Ordo Iuris

Koronacja ważna także dziś

Refleksja nad drogą, która zaprowadziła Bolesława Chrobrego do korony królewskiej, oraz głęboka analiza znaczenia tego aktu dla ugruntowania potęgi i suwerenności państwa polskiego, stanowią nie tylko zadośćuczynienie obowiązkowi pamięci historycznej, lecz również źródło cennych wskazań dla rozumienia współczesnych dylematów związanych z obroną polskiej niepodległości i pozycji międzynarodowej naszego państwa.Zagadnieniom z tym związanym poświęcona jest monografia jubileuszowa przygotowana przez Instytut Ordo Iuris. Publikacja „Tysiąc lat obecności Polski w elicie państw europejskich” stanowi zapis i poszerzenie treści poruszanych podczas konferencji naukowej o tym samym tytule, która odbyła się 25 kwietnia 2025 r. w Trybunale Konstytucyjnym. Wydarzenie to, zainicjowane przez Instytut Ordo Iuris, wpisywało się w oddolnie organizowane obchody milenium pierwszej polskiej koronacji. Zarówno konferencja jak i niniejsza publikacja stanowią próbę ukazania historycznych i prawno-ustrojowych aspektów tego doniosłego wydarzenia oraz refleksji nad jego znaczeniem dla współczesnej Polski. Poprzez analizę drogi, która zaprowadziła Polskę do korony królewskiej, a także poprzez przypomnienie kluczowych momentów z dziejów polskiej państwowości na przestrzeni minionego tysiąca lat, pragniemy przyczynić się do umocnienia świadomości o znaczeniu zachowania polskiej suwerenności dla budowania silnego państwa, odpornego na imperialne zapędy sąsiadów, lecz zarazem współodpowiedzialnego za losy Europy i całej cywilizacji łacińskiej.

Znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego w roku 1025 było mocno osadzone w ówczesnych realiach prawno-politycznych. Wykracza ono jednak daleko poza jego bezpośredni kontekst historyczny. Włączenie Polski do elitarnego grona królestw europejskich poprzez ten uroczysty akt stanowiło potwierdzenie suwerenności i pełnej podmiotowości międzynarodowej młodego państwa Piastów, zapoczątkowując tysiącletnią tradycję polskiej państwowości opartej na fundamencie chrześcijańskim i łacińskiej tradycji prawnej.

Koronacja Bolesława Chrobrego była zwieńczeniem długotrwałego procesu umacniania pozycji międzynarodowej Polski i jej emancypacji od wpływów cesarstwa niemieckiego. Akt ten należy rozpatrywać w szerszym kontekście rozwoju średniowiecznego prawa międzynarodowego oraz kształtowania się hierarchii państw w ówczesnej Europie. Przyjęcie korony królewskiej oznaczało nie tylko podniesienie rangi monarchy, lecz przede wszystkim potwierdzenie pełnej suwerenności państwa, wyrażającej się w pełni władztwa terytorialnego, niezależności jurysdykcji oraz zdolności do samodzielnego prowadzenia polityki zagranicznej, w tym równorzędności z najważniejszymi państwami chrześcijańskiego świata.

Koronacja Bolesława Chrobrego w świetle wydarzeń z epoki

W epoce, w której legitymizacja władzy opierała się na fundamencie religijnym, a hierarchia polityczna znajdowała odzwierciedlenie w hierarchii godności monarszych, uzyskanie korony królewskiej posiadało znaczenie wykraczające daleko poza samą symbolikę. Stanowiło ono formalny dowód przynależności do wspólnoty państw chrześcijańskich oraz uznania dla dokonań państwowotwórczych pierwszych Piastów. Szerzej o drodze Bolesława Chrobrego do uzyskania korony pisze w naszej monografii Wojciech Polak w artykule „Koronacja Bolesława Chrobrego”.

Nie sposób rozpatrywać znaczenia koronacji Bolesława Chrobrego w oderwaniu od kontekstu chrystianizacji Polski zapoczątkowanej przez jego przodka, Mieszka I. Przyjęcie chrztu w 966 roku stanowiło bowiem pierwszy, kluczowy krok na drodze do włączenia Polski w krąg kultury chrześcijańskiej i cywilizacji łacińskiej. Koronacja w 1025 roku była logiczną konsekwencją i dopełnieniem tego procesu, potwierdzeniem trwałości związku Polski z chrześcijaństwem oraz uznaniem dla wysiłków dynastii piastowskiej w dziele budowania państwa opartego na wartościach ewangelicznych. Włączenie Polski w orbitę cywilizacji chrześcijańskiej oznaczało przyswojenie bogatego dziedzictwa intelektualnego i prawnego, które kształtowało europejską kulturę prawną przez całe średniowiecze i które pozostaje fundamentem europejskiej tożsamości po dziś dzień. Zagadnienie wpływu kultury chrześcijańskiej na powstanie i rozwój polskiej kultury oraz państwowości opisuje szczegółowo Włodzimierz Dłubacz w artykule „Polska w kręgu kultury chrześcijańskiej”. Łukasz Bernaciński zaś przeanalizował ewolucję modeli relacji państwa polskiego ze wspólnotami religijnymi. Wnioskiem z artykułu „Ewolucja koncepcji relacji państwo-Kościół na przestrzeni wieków. Zarys problematyki w kontekście polskich przemian ustrojowych” pozostaje teza o przyjmowaniu w Polsce modelu zgodnego ze stanowiskiem Kościoła katolickiego w każdym czasie, o ile Polacy mieli wówczas realną możliwość kształtowania prawa obowiązującego w ich kraju.

Dążenie Bolesława Chrobrego do uzyskania korony królewskiej należy również rozpatrywać w kontekście stosunków polsko-niemieckich oraz kwestii równowagi sił w ówczesnej Europie Środkowej. Cesarstwo niemieckie, dążąc do hegemonii w regionie, niejednokrotnie kwestionowało niezależność sąsiednich państw. Koronacja Bolesława stanowiła zatem nie tylko akt wewnętrznej konsolidacji państwa, lecz również wyraźny sygnał wobec potężnego sąsiada o determinacji Polski w obronie własnej suwerenności i niezależności. Historia stosunków polsko-niemieckich od czasów Bolesława Chrobrego aż do czasów nam współczesnych pokazuje, że kwestia zachowania polskiej niepodległości wobec niemieckich dążeń do dominacji w Europie pozostaje wyzwaniem o charakterze strukturalnym. Lekcja płynąca z epoki pierwszych Piastów jest w tym kontekście szczególnie cenna: tylko silne, suwerenne państwo, świadome swojej tożsamości i zdolne do efektywnej obrony własnych interesów, może zapewnić bezpieczeństwo i dobrobyt swoim obywatelom oraz odgrywać konstruktywną rolę w kształtowaniu europejskiego porządku.

Włączenie Polski do grona najważniejszych państw europejskich w czasach Bolesława Chrobrego stanowiło początek długiej tradycji polskiego uczestnictwa w kształtowaniu europejskiego porządku prawnego. W kolejnych wiekach przedstawiciele polskiej myśli prawniczej i politycznej wnieśli istotny wkład w rozwój koncepcji prawa międzynarodowego, idei równości państw oraz zasad współżycia między narodami. Tradycja ta, zapoczątkowana w epoce średniowiecza, kontynuowana była w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a jej echa można odnaleźć również we współczesnej polskiej polityce zagranicznej.

Średniowieczna Polska a rozwój prawa

Szczególnie istotne w kontekście polskiego wkładu w rozwój prawa międzynarodowego jest dążenie do budowania systemu opartego na zasadach sprawiedliwości, równości państw oraz poszanowania ich suwerenności. Doświadczenia historyczne Polski – państwa niejednokrotnie zagrożonego przez potężniejszych sąsiadów – ukształtowały specyficzną wrażliwość na kwestie obrony praw mniejszych narodów oraz budowania międzynarodowych mechanizmów zabezpieczających przed imperialną agresją. O tym, że dorobek polskiej myśli prawniczej przetrwał w konstrukcjach prawa międzynarodowego całe dowodzi Elżbieta Karska w artykule „Wkład Polaków w rozwój średniowiecznego prawa międzynarodowego”.

Tysiącletnia historia Królestwa Polskiego, zapoczątkowana koronacją Bolesława Chrobrego, stanowi świadectwo niezwykłej trwałości polskiej wspólnoty politycznej i narodowej. Mimo licznych zagrożeń zewnętrznych, okresów upadku państwowości oraz dramatycznych prób unicestwienia tożsamości narodu polskiego, Polska zdołała zachować ciągłość swojej tożsamości i niepodległości. Sukces ten nie byłby możliwy, między innymi, gdyby nie tradycja myśli republikańskiej, czyli patrzenia na państwo jako dobro wspólne obywateli. Szerzej wpływ ten opisuje Anna Łabno w artykule „Rzeczpospolita – nazwa państwa czy także jego idea? Zarys problematyki”. Szczególnie wymownym przykładem trwałości poczucia wspólnoty narodowej jest zachowanie formalnej ciągłości państwa polskiego w okresie II wojny światowej oraz po roku 1945, kiedy to polskie władze na uchodźstwie, działające na podstawie konstytucji kwietniowej z 1935 roku, stanowiły symbol i gwarancję ciągłości prawnej Rzeczypospolitej. W swym artykule zatytułowanym „Konstytucja kwietniowa a ciągłość państwa polskiego na uchodźstwie” opisał szerzej to zjawisko Mirosław Szumiło.

Doświadczenie tysiąca lat państwowości polskiej dostarcza cennych wskazań dla współczesnych Polaków. Pokazuje ono, że zachowanie suwerenności i niepodległości wymaga nie tylko siły militarnej i potencjału gospodarczego, lecz również głębokiego zakorzenienia w tradycji, świadomości własnej tożsamości oraz determinacji w obronie fundamentalnych wartości, na których opiera się polska wspólnota narodowa. Na to co cenne w milenium polskiej państwowości wskazuje Marcin Olszówka, analizując sformułowanie zawarte w preambule Konstytucji RP z 1997 r., które znalazło się w tytule jego artykułu – „Wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku”.

Podczas konferencji naukowej, która stała się podstawą dla niniejszej monografii, nie sposób było ograniczyć się wyłącznie do analiz historycznych. W obliczu wyzwań, przed którymi staje współczesna Rzeczpospolita Polska, tysiąclecie koronacji Bolesława Chrobrego stanowi nie tylko okazję do świętowania i uhonorowania przeszłości, lecz również zaproszenie do głębokiej refleksji nad kondycją polskiej państwowości u progu XXI wieku. Pytania o miejsce Polski w Europie, o zakres i granice naszej suwerenności, o zdolność do obrony własnych interesów wobec presji zewnętrznej – wszystkie te kwestie pozostają równie aktualne jak tysiąc lat temu, choć oczywiście ich konkretna treść uległa zmianie. Dlatego też konferencję zwieńczył panel dyskusyjny „Zagrożenia dla suwerenności i pozycji międzynarodowej Polski”, w którym prelegenci w interdyscyplinarny sposób diagnozowali tytułowe zagrożenia oraz podawali propozycje możliwych działań uprzedzających.

Dr Łukasz Bernaciński – członek Zarządu Ordo Iuris.

Źródło zdjęcia okładkowego: iStock