Węgry i Polska jako jedyne nie przedstawiły planu wdrażania Paktu migracyjnego

Komisja bada wdrażanie Paktu

Komisja Europejska opublikowała komunikat poświęcony wdrażaniu unijnego Paktu o migracji i azylu, bazujący na dokumencie implementacyjnym z czerwca 2024 roku. W najnowszym dokumencie podkreślono znaczenie oraz wagę Paktu, jak i wskazano, iż akty prawne wchodzące w jego skład weszły w życie w czerwcu 2025 roku, a będą stosowane od połowy 2026 roku. KE zaznaczyła przy tym, że implementacja Paktu jest procesem trudnym i skomplikowanym, co, w ocenie autorów dokumentu, wynika m.in. z dużej liczby podmiotów w to zaangażowanych oraz obszerności i złożoności aktów prawnych składających się na niego.

W komunikacje Komisja podkreśla, że w zakresie wdrażania Paktu osiągnięto „znaczne postępy”, zarówno na poziomie krajowym jak i unijnym. Wskazano tam jednocześnie, że potrzebne są dalsze wysiłki mające na celu zapewnienie pełnego i terminowego stosowania przepisów Paktu. „Aby dostosować się do dynamicznego charakteru migracji i odpowiednio na nią reagować, pakt należy uzupełnić dodatkowymi działaniami w obszarach nieobjętych nowymi ramami prawnymi” – napisano w komunikacie (s.2).

Co robi Unia?

W dokumencie możemy przeczytać, iż na poziomie Unii Europejskiej podejmowane są różne działania, mające na celu wdrożenie oraz uzupełnienie Paktu o azylu i migracji. Za przykład podaje się m.in. wniosek Komisji Europejskiej dotyczący rozporządzenia ustanawiającego wspólny system powrotów obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających w Unii czy inny wniosek tego samego gremium, zawierający propozycje ustanowienia (w formie rozporządzenia) wykazu bezpiecznych krajów pochodzenia.

Czytaj też:
Dalsze ograniczanie kompetencji państw członkowskich w zakresie kształtowania ich polityki migracyjnej. Dwa ważne wyroki TSUE

W komunikacie wskazuje się, iż zadania i cele pośrednie określone we wspólnym planie wdrożenia, które mają zostać zrealizowane na szczeblu UE do czerwca 2025 r., zostały osiągnięte. W tym kontekście wymienia się m.in. ustanowienie Platformy Wdrożeniowej Paktu (Pact Implementation Platform), regularną wymianę informacji z Parlamentem Europejskim czy prace o charakterze technicznym. 

Komisja Europejska informuje, iż działania nakierunkowane na wdrożenie Paktu podejmują różne agencje UE, takie jak m.in. Agencja Unii Europejskiej ds. Azylu (European Union Asylum Agency, EUAA) czy Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej – Frontex (European Border and Coast Guard Agency). Aktywność w tym obszarze obejmuje m.in. aktualizację programów szkoleń w zakresie azylu oraz wdrażanie założeń Paktu w odniesieniu do aspektów granicznych (Frontex).

W komunikacie wskazuje się, że UE udostępniło państwom członkowskim dodatkowe 3 mld EUR na wsparcie wdrożenia paktu i przyjęcie osób przesiedlonych z Ukrainy. Ponadto kwalifikujące się państwa członkowskie mogą również skorzystać z ponad 1,6 mld EUR dostępnych w ramach śródokresowego przeglądu Funduszy Spraw Wewnętrznych.

Wdrażanie Paktu na poziomie państw członkowskich

Do dnia opublikowania komunikatu, 26 państw członkowskich miało regularnie współpracować z Komisją w zakresie wdrażania Paktu, a 25 państw członkowskich przedłożyło swoje Krajowe plany wdrożenia. Co istotne, Węgry nie zamierzają przygotować krajowego planu wdrożenia, natomiast „Polska przedstawiła swoje stanowisko w sprawie wdrożenia Paktu” (s.7). Krajowe plany wdrożenia przesłało w sumie 25 państw członkowskich UE. 

Na dalszych stornach opisuje się kluczowe elementy wdrożenia Paktu o migracji i azylu. Wśród nich wymienia się m.in. reformę systemu EURODAC (baza danych osób ubiegających się o azyl), przygotowania do wprowadzenia nowej procedury granicznej, dostosowywanie prawa na poziomie państw członkowskich do przepisów Paktu czy prace nad ustanowieniem stałego mechanizmu solidarnościowego.

Warto odnotować fakt, że KE podkreśla dalej, iż „państwa członkowskie muszą zapewnić szybkie zbadanie zarzutów dotyczących zawracania osób, aby zagwarantować poszanowanie praw podstawowych, w tym prawa dostępu do procedur azylowych i zasady non-refoulement” (s. 12). W tym kontekście Komisja przypomina, w ślad za komunikatem z grudnia 2024 roku, że wszelkie środki podejmowane w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu migracji do celów politycznych, które mają wpływ na granice z Białorusią i Rosją oraz ograniczają prawa podstawowe (np. prawo do azylu), muszą być tymczasowe, proporcjonalne i zredukowane do tego, co jest absolutnie konieczne, oraz muszą zapewniać poszanowanie istoty tych praw.

Dalej podkreśla się znaczenie nowych gwarancji dla osób ubiegających się o uzyskanie ochrony międzynarodowej. W tym kontekście KE wskazuje m.in. na wprowadzenie nowych zasad dotyczących monitorowania praw podstawowych podczas kontroli i procedur azylowych na granicach czy wzmocnionych gwarancji proceduralnych. „W odniesieniu do kwestii podatności na zagrożenia EUAA opublikowała odpowiednie praktyczne przewodniki dotyczące oceny zdrowia psychicznego osób ubiegających się o ochronę międzynarodową, osób o różnej orientacji seksualnej, tożsamości płciowej, ekspresji płciowej i cechach płciowych” – można przeczytać w komunikacie (s. 18).

Polska nie przedstawiła planu

Pod koniec lipca Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, w odpowiedzi na wniosek o udostepnienie informacji publicznej przekazany przez Instytut Ordo Iuris, potwierdziło, iż Polska nie przekazała Komisji Europejskiej krajowego planu wdrożeniowego. Ponadto przedstawiciele MSWiA poinformowali, że obecnie rząd RP prowadzi działania, których celem jest skuteczne reagowanie na zagrożenia bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego, wynikające z instrumentalizacji migracji w ramach ataku hybrydowego prowadzonego przez reżimy Białorusi i Rosji i priorytetowo traktuje prace nad takimi rozwiązaniami na poziomie Unii Europejskiej. W tym kontekście wskazują oni, że efektem działań rządu na poziomie Unii Europejskiej było przyjęcie przez Komisję Europejską w grudniu poprzedniego roku wspomnianego Komunikatu w sprawie przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym wynikającym z wykorzystywania migracji jako broni i w sprawie zwiększania bezpieczeństwa na granicach zewnętrznych UE. Urzędnicy informują również, że Komisja Europejska przeznaczyła dodatkowe środki finansowe na ochronę wschodniej granicy zewnętrznej w łącznej wysokości 170 mln euro, z czego Polska miała otrzymać 52 mln euro na wzmocnienie granic z Białorusią i Rosją. „Środki te wspierają przeciwdziałanie zjawisku wykorzystania migracji jako broni i wzmacnianie zdolności zarządzania granicami” – możemy przeczytać w odpowiedzi udzielonej przez MSWiA.

Urzędnicy resortu zwracają uwagę, iż Polska w czasie pełnienia prezydencji w Radzie Unii Europejskiej podejmowała działania, których celem było wspieranie reorientacji polityki migracyjnej Unii Europejskiej „w kierunku prymatu kwestii bezpieczeństwa w kształtowaniu rozwiązań i nowych instrumentów prawnych, wykraczających poza unormowanie zawarte w aktach prawnych składających się na pakt o azylu i migracji”. Rezultatem tej aktywności, w ocenie przedstawicieli MSWiA, jest opublikowanie przez KE propozycji przepisów dotyczących nowego wspólnego europejskiego systemu powrotów, przygotowanie propozycji listy tzw. bezpiecznych państw pochodzenia i rewizja koncepcji bezpiecznego państwa trzeciego, która pozwala na odsyłanie części osób składających wnioski o ochronę międzynarodową do bezpiecznych państw poza UE. W piśmie podkreśla się również, iż polska prezydencja zakończyła prace nad nowelizacją przepisów regulujących tzw. mechanizm zawieszający, pozwalający na zawieszenie ruchu bezwizowego obywateli państw trzecich, którzy zwolnieni są z obowiązku posiadania wizy na przyjazd do UE w sytuacji, kiedy identyfikowane są zagrożenia migracyjne.

Jakie będą dalsze kroki Polski?

Warto w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na fakt, iż Węgry jako jedyne państwo członkowskie odmówiły przesłania Komisji Europejskiej swojego krajowego planu wdrożeniowego, a Polska, jak enigmatycznie napisano w cytowanym komunikacie, „przedstawiła swoje stanowisko w sprawie wdrożenia Paktu”. Istotnym jest tutaj fakt, iż w swoim stosunku do Paktu migracyjnego aktualny rząd RP nie jest tak zdecydowany, jak jego węgierski odpowiednik. Świadczyć może o tym użyte w komunikacie, a cytowane powyżej sformułowanie, dotyczące nieprzesłania przez Polskę swojego krajowego planu wdrożenia.

Instytut na bieżąco monitoruje prace prowadzone w różnych instytucjach Unii Europejskiej jak i w Polsce nad szeroko rozumianym prawem migracyjnym. Dlatego Ordo Iuris przygotowało wniosek w trybie przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej, adresowany do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, w którym pyta ten resort o dalsze kroki w sprawie krajowego planu wdrażania Paktu o migracji i azylu.

Patryk Ignaszczak – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris

Czytaj też:
Co zawiera Pakt migracyjny i jakie będą jego skutki dla Polski?