Zakaz surogacji, adopcji dzieci przez pary jednopłciowe oraz ochrona suwerenności. Słowacja zmienia Konstytucję

W piątek 27 września Parlament Słowacji przyjął poprawkę do Konstytucji, na mocy której w tamtejszej ustawie zasadniczej wprowadzono szereg daleko idących zmian w duchu konserwatywnym. W uzasadnieniu projektu wskazano, iż jego przyjęcie stanowi odpowiedź na potrzebę ochrony dziedzictwa kulturowego (zapisanej w preambule Konstytucji) poprzez wzmocnienie ochrony tradycyjnych wartości. W tym kontekście w znowelizowanej ustawie zasadniczej dodano postanowienia dotyczące m.in. zakazu adopcji dzieci przez pary tej samej płci, zakazu surogacji czy unormowania odnoszące się do ochrony suwerenności kraju. W piątkowym głosowaniu projekt został przyjęty z poparciem 90 deputowanych, przy czym w osiągnięciu potrzebnej konstytucyjnej większości 3/5 głosów, lewicowej koalicji rządzącej, która zgłosiła projekt, pomogło 12 deputowanych konserwatywnej opozycji. Zmiany wejdą w życie 1 listopada. 

Równe wynagrodzenie dla kobiet i mężczyzn oraz ochrona suwerenności kraju

Do art. 36 Konstytucji Słowacji dodano postanowienie, na mocy którego zagwarantowano równe wynagrodzenie dla kobiet i mężczyzn. Nowy art. 36 ust. 3 stanowi, iż „należy zagwarantować równość mężczyzn i kobiet w zakresie wynagrodzenia za wykonywaną pracę”. W uzasadnieniu projektu wskazano, iż w związku z problemem nierównego wynagrodzenia dla obu płci odpowiednią reakcją na to zagadnienie będzie uregulowanie tej kwestii na poziomie konstytucyjnym.

W zmienionym art. 7 dodano ust. 6, zgodnie z którym „Republika Słowacka zachowuje swoją suwerenność, w szczególności w sprawach tożsamości narodowej, obejmujących przede wszystkim fundamentalne kwestie kulturowe i etyczne związane z ochroną życia i godności ludzkiej, życiem prywatnym i rodzinnym, małżeństwem, rodzicielstwem i rodziną, moralnością publiczną, statusem osobistym, kulturą i językiem, a także podejmowaniem decyzji w sprawach związanych z tymi dziedzinami w zakresie zdrowia, nauki, edukacji, statusu osobistego i dziedziczenia”. Natomiast w nowym art. 7 ust. 7 dodano zapis, na mocy którego „żadne postanowienie niniejszej Konstytucji ani ustaw konstytucyjnych nie może być interpretowane jako zgoda Republiki Słowackiej na przeniesienie wykonywania części jej praw w sprawach stanowiących tożsamość narodową”. 

W uzasadnieniu projektu wskazano, iż przepisy te mają na celu uregulowanie relacji pomiędzy krajowym porządkiem prawnym a zobowiązaniami Słowacji wynikającymi z prawa międzynarodowego oraz prawa Unii Europejskiej. Warto przy tym odnotować, iż konieczność przyjęcia tego typu regulacji umotywowano „potencjalną lub istniejącą aktywnością międzynarodowych sądów i instytucji naruszającą wyłączne uprawnienia państw narodowych lub prawa, których wykonywanie nie zostało przekazane instytucjom międzynarodowym”. Wskazano tam również, co szczególnie warte podkreślenia, że „zasada pierwszeństwa UE nie powinna mieć zastosowania w obszarach, w których państwa członkowskie nie przekazały kompetencji UE, w tym w kwestiach o charakterze kulturowym i etycznym”. 

Zakaz surogacji i adopcji przez pary tej samej płci

W art. 15 dodano natomiast postanowienie, na mocy którego wprowadzono zakaz surogacji. W tym miejscu należy przypomnieć, iż surogacja, zwana również macierzyństwem zastępczym, to „umowa”, w ramach której kobieta zobowiązuje się (z reguły za wynagrodzeniem) do zajścia w ciążę w drodze zapłodnienia in vitro, urodzenia dziecka oraz przeniesienia praw rodzicielskich na rzecz „klienta” (innej osoby lub pary). Wskazany proceder budzi liczne zastrzeżenia natury etycznej, moralnej i prawnej, jako że uprzedmiatawia i narusza godność kobiety oraz jej dziecka.

Zmiana zaszła również w art. 45 Konstytucji Republiki Słowackiej. Na podstawie poprawek wprowadzonych w tym przepisie, „rodzicami dziecka są matka i ojciec; matka dziecka jest kobietą, a ojciec dziecka jest mężczyzną”. Ponadto „małoletnie dziecko może zostać adoptowane przez małżonków lub przez małżonka pozostającego w związku małżeńskim z jednym z rodziców dziecka lub przez pozostałego przy życiu małżonka rodzica lub rodzica adopcyjnego małoletniego dziecka”, z wyjątkiem polegającym na sytuacji, gdy „osoba samotna może również adoptować małoletnie dziecko, jeżeli adopcja leży w najlepszym interesie dziecka”. 

Pozostałe zmiany dotyczą m.in. wprowadzonych w art. 41 Konstytucji Słowacji rozwiązań, na mocy których rodzice i opiekunowie prawni uzyskają prawo do wyrażania zgody lub odmowy udziału ich dzieci w zajęciach edukacyjnych czy zapisania w art. 52a ściśle binarnej definicji płci. 

Komisja Wenecka sceptyczna wobec zmian w słowackiej Konstytucji

Opinię w sprawie projektu, jeszcze przed jego uchwaleniem, wydała Komisja Wenecka, gremium działające w ramach Rady Europy. Gremium pozytywnie oceniło dodanie sformułowania o równości wynagrodzeń kobiet i mężczyzn, do pozostałych zmian podchodząc jednak z większym sceptycyzmem. Przykładem tego mogą być przepisy o ochronie suwerenności narodowej. W ocenie Komisji, definicje „tożsamości narodowej” oraz „kwestii kulturowych i etycznych” nie mogą powodować konfliktu z istniejącymi zobowiązaniami międzynarodowymi Republiki Słowackiej, w szczególności wynikającymi z Traktatu o Unii Europejskiej i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Z pewnym sceptycyzmem Komisja Wenecka podchodzi również do nowych regulacji dotyczących macierzyństwa zastępczego. W ocenie Komisji, zakazanie surogacji na poziomie konstytucyjnym będzie swoistym novvum, jako że państwo to jako pierwsze całkowicie zakaże surogacji poprzez przepisy tej rangi (ustawa zasadnicza). Eksperci tego gremium zauważają jednocześnie, iż taki zakaz „nie wydaje się naruszać europejskich standardów praw człowieka”. Podobnie wygląda sprawa w odniesieniu do zakazu adopcji przez pary tej samej płci. Komisja przypomina, że art. 8 EKPC nie przewiduje prawa do adopcji. Jeżeli jednak państwo przyznaje takie prawo, zastosowanie ma art. 14 EKPC (zakaz dyskryminacji). Komisja zauważa, iż państwom członkowskim przysługuje szeroki zakres swobody co do sposobu uregulowania zasad adopcji dzieci, stwierdza jednak, iż orientacja seksualna danej osoby nie może być czynnikiem decydującym o wyniku postępowania adopcyjnego. 

Zmiany wprowadzone w Konstytucji Słowacji należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. Odnosi się to zwłaszcza do przepisów, na mocy których podkreślono znaczenie suwerenności tego kraju oraz zakazano adopcji dzieci przez pary tej samej płci. Szczególnie ciekawe i zasługujące na pozytywną ocenę jest wpisanie zakazu surogacji na poziomie konstytucyjnym. Natomiast sam raport Komisji Weneckiej, biorąc pod uwagę działalność Rady Europy i różnych organów tego gremium, jest napisany raczej w sceptycznym, ale powściągliwym tonie. Taki stan rzeczy nie dziwi, jako że zmiany przyjęte do ustawy zasadniczej Słowacji, oparte na konserwatywnych ideach, stoją w sprzeczności z lewicowo-liberalnym rozumieniem koncepcji praw człowieka. 

Patryk Ignaszczak – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.

Źródło zdjęcia okładkowego: iStock