Analiza szkockiej ustawy wprowadzającej „strefy bezpiecznego dostępu” wokół klinik aborcyjnych

· W czerwcu bieżącego roku Parlament Szkocji zdecydowaną większością głosów przyjął projekt ustawy, na mocy której w tej części Zjednoczonego Królestwa wprowadza się 200 - metrowe „strefy bezpiecznego dostępu” wokół placówek wykonujących aborcje.

· W strefach zakazane będzie jakiekolwiek działanie, mające na celu odwodzenie kobiet oraz pracowników placówek aborcyjnych od aborcji, w tym m.in. rozdawanie ulotek, modlitwa w myślach czy nawet wystawianie antyaborcyjnych symboli i znaków na prywatnej posesji, która znajduje się w obszarze strefy.

· Za naruszenie regulacji zawartych w ustawie przewidziano surowe kary finansowe.

· Przepisy wchodzą w życie 24 września bieżącego roku.

Wprowadzenie

5 października 2023 roku deputowana Szkockiej Partii Zielonych (Scottish Green Party) Gillian Mackay przedstawiła w krajowym parlamencie projekt ustawy, w którym zaproponowano utworzenie „stref bezpiecznego dostępu” wokół obiektów wykonujących aborcję. Ponadto, w przedmiotowej inicjatywie legislacyjnej, popartej przez rząd Szkocji, zawarto szereg innych postulatów, w tym m.in. wprowadzenie nowych typów przestępstw związanych z naruszeniem zasad, które miałaby panować w takich strefach.

Projekt ustawy został przyjęty przez Szkocki Parlament 12 czerwca bieżącego roku zdecydowaną większością głosów - na 119 obecnych na sali posiedzeń deputowanych za głosowało aż 118 posłów, w tym wszyscy reprezentanci Szkockiej Partii Konserwatywnej i Unionistycznej (Scottish Conservative & Unionist Party), przy sprzeciwie zaledwie 1 przedstawiciela SNP. Finalnym etapem procesu legislacyjnego było uzyskanie „sankcji królewskiej” (royal assent), czyli zgody monarchy, na mocy której propozycja ustawodawcza staje się prawem, co ostatecznie nastąpiło 22 lipca. Przepisy Ustawy o usługach aborcyjnych (strefach bezpiecznego dostępu) [Abortion Services (Safe Access Zones) (Scotland) Act 2024], wejdą w życie 24 września i będą obowiązywały na obszarze Szkocji.

Strefy „bezpiecznego” dostępu

Na mocy przepisów ustawy (art. 1), tworzy się kategorię obiektów chronionych (protected premises) dla budynków i miejsc, w których świadczone są usługi aborcyjne (abortion services). Zgodnie z treścią art. 2 ustanawia się „strefę bezpiecznego dostępu” (safe access zone) do obiektów chronionych, na którą składają się:

1. chroniony obiekt,
2. ogólnodostępny obszar terenu związanego z obiektem (teren przylegający do i związany z chronionym obiektem, jeśli istnieje), oraz
3. każdy publiczny obszar gruntu w promieniu 200 metrów.

Obowiązek przygotowania i prowadzenia list obiektów chronionych, jak i „stref bezpiecznego dostępu” spoczywa na rządzie Szkocji (art. 2 ust. 3), który będzie zobligowany do zamieszczania tam konkretnych danych, takich jak m.in. nazwa i adres obiektu, granice strefy bezpiecznego dostępu czy wskazanie daty, od której konkretna strefa zostaje ustanowiona (art. 2). Oficjalna strona rządowa wskazuje aktualnie na 30 placówek na terenie Szkocji, względem których zastosowanie znajdą przepisy ustawy.

Warto również zwrócić uwagę, iż przepisy ustawy przewidują możliwość poszerzenia strefy, co może nastąpić na mocy decyzji rządu Szkocji lub wniosek usługodawcy, jeśli ten uzna, że „strefa bezpiecznego dostępu nie chroni odpowiednio osób, które uzyskują dostęp, świadczą lub ułatwiają świadczenie usług aborcyjnych w powiązanych obiektach chronionych, przed jakimkolwiek czynem wymienionym w art. 4 ust 1 oraz art. 5 ust. 1” (art. 2 ust. 2 lit. (c) w związku z art. 7 ust. 1 oraz ust. 4 ustawy - o tych czynach zabronionych w dalszej części publikacji). Wtedy usługodawca może wystąpić do rządu Szkocji o rozszerzenie strefy „w zakresie, który usługodawca uzna za odpowiedni”, przy czym przepisy nie wskazują, do jakiej maksymalnej odległości strefa może zostać rozszerzona. W takim wypadku rząd może zatwierdzić wniosek, jeśli „uznają, że jest to właściwe” (art. 7 ust. 2). Ponadto, obszar strefy bezpiecznego dostępu może zostać zredukowany (art. 8).

Wszelkie inne budynki, takie jak budynki mieszkalne, sklepy i zamknięte altany ogrodowe na terenie lub w granicach strefy bezpiecznego dostępu nie stanowią części strefy bezpiecznego dostępu.

Nowe typy przestępstw

Na mocy przepisów ustawy wprowadzono nowe typy czynów zabronionych, kryminalizujące określone zachowania czy sposoby postępowania w obszarze stref bezpiecznego dostępu.  Są to, odpowiednio „przestępstwo wywierania wpływu, uniemożliwiania dostępu lub powodowania nękania itp. w strefie bezpiecznego dostępu” (Offence of influencing, preventing access or causing harassment etc. in safe access zone - art. 4) oraz „przestępstwo wywierania wpływu, uniemożliwiania dostępu lub powodowania nękania itp. w obszarze widocznym lub słyszalnym ze strefy bezpiecznego dostępu” (Offence of influencing, preventing access or causing harassment etc. in area visible or audible from safe access zone - art. 5).

Zgodnie z art. 4, przestępstwo wywierania wpływu, uniemożliwiania dostępu lub powodowania nękania ©. w strefie bezpiecznego dostępu ma miejsce wtedy, gdy osoba, która znajduje się w strefie bezpiecznego dostępu do obiektów chronionych, dokonuje czynu z zamiarem lub nie zważa na to, czy czyn ten ma skutek w postaci:

(a) wpłynięcia na decyzję innej osoby o dostępie, świadczeniu lub ułatwianiu świadczenia usług aborcyjnych w pomieszczeniach chronionych,

(b) uniemożliwienia lub utrudnienia innej osobie dostępu, świadczenia lub ułatwienia świadczenia usług aborcyjnych w pomieszczeniach chronionych, lu©(c) nękania, niepokojenia lub wywoływania niepokoju u innej osoby w związku z decyzją tej osoby o uzyskaniu dostępu, świadczeniu lub ułatwianiu świadczenia usług aborcyjnych w chronionych obiektach, w każdym przypadku, gdy druga osoba znajduje się w strefie bezpiecznego dostępu w celu uzyskania dostępu, świadczenia lub ułatwiania świadczenia usług aborcyjnych w chronionych obiektach.

W oficjalnej nocie wyjaśniającej, za przykład czynów mieszczących się kategorii przestępstwa określonego w art. 4 ustawy podaje się trzymanie znaków z przesłaniem antyaborcyjnym, fizyczne blokowanie wejść do chronionych obiektów oraz protestowanie, jeśli ma ono miejsce w strefie bezpiecznego dostępu (pkt 17). Ponadto wskazuje się tam również, że przedmiotowe przestępstwo może zostać popełnione także wtedy, gdy w pewnych okolicznościach oskarżony i pokrzywdzony nie znajdują się w strefie bezpiecznego dostępu w tym samym czasie. Za exemplum przytacza się sytuację, w której jakaś osoba zamyka drzwi chronionego obiektu w nocy, utrudniając tym samym możliwość „korzystania” z tego obiektu innym ludziom następnego ranka (pkt 18). Oficjalna strona internetowa Rządu Szkocji wskazuje ponadto na inne działania, które będą się mieściły w zakresie normowania ustawy - wymienia się tam m.in. rozdawanie ulotek, głoszenie kazań religijnych czy ciche czuwanie (silent vigil).

Za popełnienie przestępstwa określonego w art. 4 ustawa przewiduję karę grzywny w wysokości nie przekraczającej ustawowego zagrożenia (10 000 funtów) w przypadku skazania w postepowaniu uproszczonym (summary conviction) lub karę nieograniczonej grzywny, w przypadku skazania na podstawie aktu oskarżenia (conviction on indictment).

Przestępstwo wywierania wpływu, uniemożliwiania dostępu lub powodowania nękania itp. w obszarze widocznym lub słyszalnym ze strefy bezpiecznego dostępu, określone w art. 5, ma miejsce wtedy, gdy osoba znajdująca się w odpowiednim obszarze związanym z obiektami chronionymi:

(a) dokonuje czynu, który może być widziany lub słyszany przez inną osobę znajdującą się w strefie bezpiecznego dostępu do chronionego obiektu, oraz

(b) robi to z zamiarem lub jest nieświadoma tego, że działanie to może mieć skutek w postaci

(i) wpłynięcia na decyzję innej osoby o dostępie, świadczeniu lub ułatwianiu świadczenia usług aborcyjnych w pomieszczeniach chronionych,

(ii) uniemożliwienia lub utrudnienia innej osobie dostępu, świadczenia lub

(ii) uniemożliwienia lub utrudnienia innej osobie dostępu, świadczenia lub ułatwienia świadczenia usług aborcyjnych w pomieszczeniach chronionych, lub

(iii) powodowania nękania, niepokoju lub niepokoju innej osoby w związku z decyzją tej osoby o uzyskaniu dostępu, świadczeniu lub ułatwianiu świadczenia usług aborcyjnych w chronionych pomieszczeniach, w każdym przypadku, gdy druga osoba znajduje się w strefie bezpiecznego dostępu do chronionych pomieszczeń w celu uzyskania dostępu, świadczenia lub ułatwiania świadczenia usług aborcyjnych w chronionych pomieszczeniach.

Komentowany przepis odnosi się do sytuacji, w której, jakaś określona osoba znajduje się na terenie, który nie stanowi części strefy bezpiecznego dostępu, ponieważ nie jest obszarem publicznym w rozumieniu art. 2 ust. i jest obszarem wewnętrznym lub całkowicie zamkniętą strukturą w strefie bezpiecznego dostępu (np. budynek mieszkalny). Za przykład wspomniana nota wyjaśniająca podaje sytuację, w której jakaś osoba podejmuje działania wewnątrz prywatnego mieszkania, które są widoczne przez okna dla innej osoby stojącej w strefie bezpiecznego dostępu (pkt 21) czy przypadku, gdy osoba mieszkająca w budynku na obszarze znajdującym się w granicach strefy bezpiecznego dostępu wystawia znak antyaborcyjny w oknie swojego budynku z zamiarem wpłynięcia na decyzję innej osoby o skorzystaniu z usług aborcyjnych w pobliskim chronionym lokalu i pozostawia ten znak na widoku (pkt 22).

Osoba popełniająca przestępstwo podlega (w przypadku skazania w postępowaniu uproszczonym) karze grzywny nieprzekraczającej maksymalnego ustawowego zagrożenia (10 000 funtów) lub (w przypadku skazania na podstawie aktu oskarżenia) nieograniczonej karze grzywny.

Coraz więcej naruszeń podstawowych praw i wolności w Zjednoczonym Królestwie

Nowe prawo przyjęte przez w Szkocji jest w gruncie rzeczy podobne do innych rozwiązań prawnych, obowiązujących w pozostałych częściach Zjednoczonego Królestwa. Musimy bowiem pamiętać, że regulacje ustanawiające tzw. strefy buforowe wokół ośrodków, w których wykonuje się aborcje przyjęto także w Anglii i Walii oraz w Irlandii Północnej. Jakkolwiek różnią się one pod wieloma względami, to ich skutek jest ten sam - drastyczne i daleko idące ograniczenie wolności słowa. Za niechlubne exemplum może posłużyć szokująca sprawa Isabel Vaughan-Spruce, brytyjskiej działaczki na rzecz praw nienarodzonych, która została aresztowana za cichą modlitwę przed jedną z „klinik aborcyjnych” w Birmingham. Warto podkreślić, iż kobieta modliła się w ciszy, nie wypowiadając żadnych słów oraz nie manifestując w jakikolwiek inny sposób swych antyaborcyjnych poglądów a samo aresztowanie nastąpiło na podstawie przepisów „Ustawy o przeciwdziałaniu zachowaniom aspołecznym, przestępczości i porządkowi publicznemu z 2014 roku” (Anti-Social Behaviour, Crime and Policing Act 2014), która podobnie jak prawo przyjęte w Szkocji (aczkolwiek na innych zasadach) wprowadza możliwość ustanawiania „stref buforowych” wokół miejsc, gdzie pozbawia się życia najbardziej bezbronnych.

Podobne ryzyko niesie za sobą niedawno przyjęte szkockie prawo, na oficjalnej stronie rządu Szkocji za przykład działania, który mieści się w kategorii przestępstw określonych w ustawie podano bowiem „ciche czuwanie” (silent vigil), czyli mówiąc innymi słowy „cichą modlitwę”. Wprowadzanie tego typu prawnych rozwiązań budzi negatywne konsekwencje z drastycznym ograniczeniami podstawowych praw i wolności znanych z najgorszych ustrojów totalitarnych oraz jest sprzeczne z szeregiem postanowień wielu różnych traktatów międzynarodowych. Za przykład można przytoczyć art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku, gwarantujący prawo do wolności myśli – stroną tej umowy międzynarodowej jest Wielka Brytania. Tak więc „strefy bezpiecznego dostępu”, wbrew swojej nazwie, nie mają nic wspólnego ani z bezpieczeństwem ani z dostępnością. Są one bowiem strefami cenzury, ustanowionymi w celu odebrania resztek ochrony najbardziej bezbronnym, będąc jednocześnie wymierzonymi w podstawowe prawa i wolności, w tym prawo do swobodnej wypowiedzi.

Patryk Ignaszczak – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris