Analiza projektu złożonego przez Komitet Inicjatywy Ustawodawczej „Stop pedofilii”

17 lipca Komitet Inicjatywy Ustawodawczej „Stop Pedofilii” złożył na ręce Marszałka Sejmu ponad 260 000 podpisów z poparciem dla nowelizacji art. 200b Kodeksu Karnego (druk sejmowy nr 3751). Towarzysząca inicjatywie kampania informacyjna skupiona była zarówno na zagrożeniu pedofilią, jak i na ujawnianiu gorszącej treści programów edukacji seksualnej wdrażanych za granicą oraz w Polsce. Dlatego inicjatywa „Stop pedofilii” powiązana była zarówno ze wzmożoną debatą na temat przestępstw pedofilii, jak i współgrała z narastającym od lutego napięciem wokół postulatów ujętych w „Deklaracji LGBT+” Rafała Trzaskowskiego, obejmujących wdrożenie edukacji seksualnej według tzw. Standardów WHO (Standardy edukacji seksualnej w Europie. Podstawowe zalecenia dla decydentów oraz specjalistów zajmujących się edukacją i zdrowiem, Federalne Biuro ds. Edukacji Zdrowotnej w Kolonii BZgA, 2012).

Oceniając projektowaną regulację należy zadać pytanie o efektywność proponowanych zmian dla osiągnięcia deklarowanych celów, czyli zwalczaniu zjawiska akceptacji czynów pedofilskich oraz ograniczeniu propagowania podejmowania aktywności seksualnej przez małoletnich, w tym w ramach niektórych najbardziej kontrowersyjnych programów edukacji seksualnej.

Zaproponowane zmiany dotyczą wyłącznie art. 200b kodeksu karnego. Obecnie przepis ten zakazuje publicznego propagowania lub pochwały „zachowań o charakterze pedofilskim”. Według projektu zakaz ten objąć miałby także:

• publiczne propagowanie lub pochwałę „podejmowania przez małoletniego obcowania płciowego” (§2),
• propagowanie lub pochwałę „podejmowania przez małoletniego obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej” w środowisku szkolnym lub w kontekście działań wychowawczo-dydaktycznych (§4), a zatem tam, gdzie dziecko pozostaje poza ochroną i poza bezpośrednim nadzorem rodziców.

Pewnego wyjaśnienia wymaga pojęcie „propagowania”, które zgodnie z jednolitą doktryną prawa karnego oznacza (1) prezentowanie zachowania z sugestią skierowaną do adresatów, aby dane zachowanie podejmowali, ale również (2) szerzenie i zjednywanie kogoś dla jakiejś idei (tak: M. Mozgawa, Kodeks karny, Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2019; M. FIlar, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, WK 2016; V. Konarska-Wrzosek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. II, WKP 2018). Można zatem uznać, że projektowany przepis obejmuje swoimi znamionami nie tylko działania, które wprost namawiają dorosłych do podejmowania pedofilskiej aktywności seksualnej (§1), ale także takie, które stanowią zachętę lub promują akceptację dla podejmowania przez małoletnich aktywności seksualnej w ogóle (projektowane §2, §3, §4). W tym drugim znaczeniu projektowane przepisy mogą mieć zastosowanie do demoralizujących treści niektórych programów edukacji seksualnej.

W komentarzu do dotychczasowego przepisu art. 200b wskazywano, że „do propagowania zachowań o charakterze pedofilskim będzie dochodziło przez popularyzowanie treści traktujących o zjawisku pedofilii, w ramach których promowane będą rzekome pozytywne aspekty tego zjawiska, jego «dobre» strony. Przykładem tego typu zachowań będzie tworzenie publikacji pisanych, np. książkowych czy dostępnych na stronach internetowych, nakierowanych na budowanie pozytywnego obrazu zachowań o charakterze pedofilskim, czy to przez przekaz akcentujący, że zjawisko to nie ma negatywnych aspektów, czy to przez przekaz wskazujący wprost na pozytywne aspekty tego zjawiska” (M. Bielski [w:] A. Zoll, W. Wróbel, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część I. Komentarz do art. 117-211a, WKP 2017). Wraz z rozszerzeniem art. 200b na zakaz propagowania lub pochwały „podejmowania przez małoletniego obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej” powyższe uwagi znalazłyby do tego nowego zakresu odpowiednie zastosowanie. Karze podlegałyby zatem działania polegające na promowaniu rzekomo pozytywnych aspektów aktywności seksualnej małoletnich i ukazywanie jej „dobrych” stron, tak w czasopismach, jak i wydawnictwach, na stronach internetowych, a także w ramach realizacji niektórych programów edukacji seksualnej.

Projektowana zmiana wpływa istotnie na wykładnię dobra prawnego podlegającego ochronie na podstawie znowelizowanego art. 200b. Dotychczas za dobro prawne chronione tym przepisem uznawano „obyczajność w zakresie nieuznawania za dopuszczalne zachowań seksualnych wobec dzieci” oraz w „przeciwdziałanie zagrożeniom prawidłowego rozwoju psychofizycznego” (por. A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2017, s. 971). Wraz z ewentualną nowelizacją za dobro prawnie chronione należałoby uznać „obyczajność w zakresie nieuznawania za dopuszczalne zachowań seksualnych wobec dzieci oraz w zakresie nieuznawania za godne pochwały i akceptacji podejmowania aktywności seksualnej przez małoletnich” oraz niezmiennie „przeciwdziałanie zagrożeniom prawidłowego rozwoju psychofizycznego”. Poszerzenie obszaru wartości podlegających ochronie prawnokarnej jest podstawowym instrumentem legislacyjnym służącym realizacji założonych celów projektu, to jest ochrony dzieci przed narastającą akceptacją czynów pedofilskich oraz procesem seksualizacji edukacji i wychowania małoletnich.

Projekt „Stop pedofilii” może prowadzić w praktyce orzeczniczej do utrwalenia poszerzenia znamion strony podmiotowej czynu z art. 200b. Dominujący pogląd w doktrynie wskazywał, że czyn opisany art. 200b kodeku karnego może zostać dokonany wyłącznie umyślnie w zamiarze bezpośrednim, co oznaczałoby dla projektu nowelizacji, że sprawca ma wprost zamiar wykreowania przychylności lub akceptacji dla podejmowania czynności seksualnych przez małoletnich (M. Mozgawa, Kodeks karny, Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2019; M. Filar, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, WK 2016; V. Konarska-Wrzosek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. II, WKP 2018; M. Bielski [w:] A. Zoll, W. Wróbel, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część I. Komentarz do art. 117-211a, WKP 2017). Wydaje się jednak, że projekt zmierza do rozszerzenia znamion strony podmiotowej na zamiar ewentualny, a zatem sytuację, w której sprawca nie jest pierwszorzędnie zainteresowany pochwałą lub propagowaniem podejmowania przez małoletniego obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej, ale godzi się na osiągnięcie tego efektu podczas podejmowanej działalności, w tym prowadzonych zajęć z edukacji seksualnej (taki pogląd na gruncie dotychczasowego przepisu art. 200b kodeksu karnego wyrażano w: A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2017, s. 972).

Tak zdefiniowane znamiona czynu zabronionego obejmują czynności podejmowane w ramach wdrażania przynajmniej niektórych założeń „Matrycy edukacji seksualnej” Standardów WHO. Zbudowane w formie tabeli zestawienie Matrycy stanowi „przegląd tematów, które powinny zostać omówione w poszczególnych grupach wiekowych” (s. 33 Standardów WHO) i dzieli się na kolumny opisane jako „przekaż informacje na temat”, „naucz dziecko” oraz „pomóż dziecku rozwijać”. Autorzy matrycy zastrzegli, że „w matrycy termin «seksualność» z praktycznych przyczyn stosowany jest w wąskim znaczeniu i odwołuje się do ciała, intymności i doświadczeń związanych z życiem seksualnym” (przypis 46 na stronie 36 Standardów WHO). Pomimo tego, kategoria „seksualność” przyporządkowana jest w matrycy już dla dzieci od narodzin do osiągnięcia 4. roku życia, którym przekazywane mają być w tym kontekście informacje o tym, że „fizyczna bliskość stanowi normalną część życia” a „czułość i fizyczna bliskość jako wyraz miłości i sympatii”, czy wreszcie wiedza o „radości i przyjemności dotykania własnego ciała” i „masturbacji w okresie wczesnego dzieciństwa” (s. 38 Standardów WHO). Podczas dyskusji o inicjatywie obywatelskiej wskazywano także inne, kontrowersyjne fragmenty Standardów WHO, jak chociażby te przewidujące nauczanie dziecka w wieku 12-15 lat "umiejętności negocjowania i komunikowania się celu uprawiania bezpiecznego i przyjemnego seksu" (s. 48 Standardów WHO) czy rozwijanie w dziecku 15 letnim "akceptacji faktu, że seksualność w różnych postaciach jest obecna we wszystkich grupach wiekowych” (s. 50 Standardów WHO). Jak wskazują doświadczenia innych państw, podczas tego rodzaju zajęć może dochodzić do zachowań godzących w dobro dziecka - podkreślenia wymaga jednak, że sankcji karnej na gruncie projektowanego stanu prawnego podlegać mają konkretne zachowania szkodliwe dla dziecka, a nie fakt prowadzenia jakiejkolwiek kategorii zajęć.

Projektowana zmiana stanowi konsekwentne poszerzenie zasady znajdującej zastosowanie w odniesieniu do przestępstw pedofilskich, która wychodząc z założenia ograniczonej autonomii woli małoletniego, odrzuca możliwość usunięcia bezprawności czynu pedofilskiego poprzez dowód wyrażonej przez dziecko zgody na udział w czynnościach seksualnych, a nawet przez wykazanie prowokacji ze strony ofiary. Jak wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego, osoba podejmująca z małoletnią ofiarą czynności seksualne „narusza (…) tym samym jej wolność seksualną nie dlatego, że narusza jej wolę, lecz dlatego, że ofiara nie jest w stanie wyrazić prawnie relewantnej decyzji woli. Dlatego wszelkie akty «zgody», a nawet prowokacji dokonywanej przez nieletniego nie mają z punktu widzenia bytu tego przestępstwa znaczenia prawnego” (M. Filar, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, WK 2016). Projekt „Stop pedofilii” konsekwentnie rozwija tę samą zasadę ograniczonej autonomii woli małoletniego, chroniąc dziecko nie tylko przed czynami pedofilskimi, ale także przed działaniami zmierzającymi do skłonienia go lub pochwały podejmowania przez niego obcowania płciowego lub innych czynności seksualnych.

Niewątpliwie ograniczenie ekspozycji małoletnich na treści rozbudzające ich seksualność i prezentujące podejmowanie czynności seksualnych jako wyłącznie kwestię indywidualnej decyzji i wyrażonej zgody, będzie sprzyjać ograniczeniu seksualizacji dzieci i wesprze pozytywne wzorce edukacyjne zawarte chociażby w programie wychowania do życia w rodzinie. Tym samym projekt jest wyrazem ustawowej realizacji konstytucyjnych zasad pierwszeństwa wychowawczego rodziców (art. 48 ust. 1 Konstytucji RP) oraz ochrony dzieci przed demoralizacją (art. 72 ust. 1 Konstytucji RP).

Autor: adw. Jerzy Kwaśniewski

Dotychczasowe brzmienie art. 200b:

„Art. 200b. Kto publicznie propaguje lub pochwala zachowania o charakterze pedofilskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Art. 200b Kodeksu Karnego według projektu „Stop pedofilii”:

„Art. 200b. §1. Kto publicznie propaguje lub pochwala zachowania o charakterze pedofilskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 

§2. Tej samej karze podlega, kto publicznie propaguje lub pochwala podejmowanie przez małoletniego obcowania płciowego. 

§3. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w §2 za pomocą̨ środków masowego komunikowania, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 

§4. Kto propaguje lub pochwala podejmowanie przez małoletniego obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej, działając w związku z zajmowaniem stanowiska, wykonywaniem zawodu lub działalności związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub opieką nad nimi albo działając na terenie szkoły lub innego zakładu lub placówki oświatowo-wychowawczej lub opiekuńczej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”