Projekt ustawy o związkach partnerskich autorstwa posłów PO

1. Przygotowując swój projekt kwestii ustawy instytucjonalizującej związki partnerskie posłowie Platformy Obywatelskiej, usuwając liczne niedostatki poprzedniego projektu (Druk Sejmowy nr 4418) i uwzględniając wiele zarzutów podniesionych przez krytyków projektu, bardzo upodobnili przepisy normujące związek partnerski do przepisów dotyczących małżeństwa. Tym samym, wątpliwości co do konstytucyjności tych rozwiązań z punktu widzenia ich zgodności z art. 18 Konstytucji, są jeszcze większe niźli te, które podnoszono w tym kontekście względem projektu zgłoszonego przez SLD i odrzuconego przez Sejm.

2. Gwoli przypomnienia warto wskazać na podstawowe zarzuty podnoszone przez Sąd Najwyższy wobec projektu SLD. Oprócz niezgodności z artykułem 18 Konstytucji były to między innymi: nieuzasadniona preferencja partnerów związku na gruncie praw majątkowych i podatkowych; relatywna łatwość zawarcia i zakończenia związku przy braku jakichkolwiek zabezpieczeń dla słabszej strony (zwłaszcza w przypadku osób częściowo ubezwłasnowolnionych), faktyczna możliwość zmiany stanu cywilnego partnerów (nazwisko) poprzez umowę cywilnoprawną pomimo deklaracji, że zawarcie związku partnerskiego nie ma wpływu na stan cywilny ; brak uregulowania kwestii prowadzenia akt stanu cywilnego partnerów; brak ochrony osób trzecich w transakcjach z partnerami i wreszcie całkowita dowolność w kształtowaniu treści umowy związku partnerskiego.

3. Projekt poselski, zgłoszony przez posłów Platformy Obywatelskiej zdaje się usuwać znaczną część tych braków.

Artykuł 2 projektu zawiera słowniczek definiujący podstawowe pojęcia, min. „wspólne pożycie”, co umożliwiałoby ich autonomiczną wykładnię na gruncie ustawy Prawo o związkach partnerskich oraz pomogło w jakimś stopniu ograniczyć niepewność co do przyszłego orzecznictwa.

Artykuł 4.1 projektu zakłada, że związek może zostać zawarty w formie aktu notarialnego lub w Urzędzie Stanu cywilnego, przy czym strony posiadają tylko ograniczoną swobodę kształtowania stosunków majątkowych (art.5). Osoby ubezwłasnowolnione częściowo nie mogą już wstępować w taki związek, niezależnie od przyczyny ubezwłasnowolnienia (art. 7 ust. 1). Także rozdział VI projektu, dotyczący ustania związku, wydaje się w większym stopniu chronić słabszą stronę. Według propozycji PO związek miałby ustać tylko w wypadku śmierci któregoś z partnerów, złożenia obustronnego oświadczenia o chęci wystąpienia ze związku oraz po upływie 3 miesięcy po stwierdzeniu przez Sąd rozpadu pożycia. Zawarte w Rozdziale 3 przepisy dotyczące stosunków osobistych partnerów, w większości bezpośrednio przeniesione z KRiO, a więc zakładające wzajemną opiekę i wsparcie mają charakter imperatywny.

Artykuł 24 projektu, zawierający proponowane zmiany w odniesieniu do ustawy Prawo o Aktach Stanu Cywilnego, poprzez wprowadzenie osobnej kategorii Rejestru Związków Partnerskich, w jakiś sposób zmniejsza ryzyko chaosu prawnego, który groziłby w wypadku przyjęcia wersji projektu proponowanej przez SLD. Co ważne, wprowadza on również nowelizację do art. 1 Prawa o Aktach Stanu Cywilnego, uznając związek partnerski za część stanu cywilnego.
Ponadto, na co autorzy zwracają uwagę w uzasadnieniu, projekt nie zawiera żadnych unormowań dotyczących zmiany nazwiska czy przywilejów podatkowych, nie wprowadza więc dyskryminacji na gruncie nierównego obciążenia poszczególnych obywateli.

4. Usunięcie powyższych braków w sposób nieunikniony prowadzi jednak do niezwykle daleko idącego upodobnienia instytucji związku partnerskiego do małżeństwa. Artykuł 8 ust. 1 projektu, mówiący o równych prawach i obowiązkach partnerów i obowiązku wzajemnej pomocy jest dokładnym powtórzeniem art. 23 KRiO, jego ustęp drugi powtarza zawartą w artykule 24 KRiO możliwość sądowego rozwiązywania sporów pomiędzy partnerami (choć nie przewiduje wspólnego prowadzenia spraw). Artykuł 9 ust. 1 projektu powtarza artykuł 28 indeks 1 KRiO (zastępując „potrzeby rodziny” wyrażeniem „wspólne potrzeby”).

Autorzy projektu zadeklarowali chęć wykorzystania w ustawie sprawdzonych rozwiązań dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych, w związku z czym, opisane w rozdziale IV przepisy dotyczące ustroju majątkowego w związku, do złudzenia przypominają te znane z KRiO. Ustrojem domyślnym jest zdefiniowana w art. 11 wspólność majątkowa, „obejmująca przedmioty nabyte przez partnerów w czasie jej trwania”, będąca powtórzeniem art. 31 KRiO – trzeba jednak zwrócić uwagę, że projektodawca nie doprecyzował, czy zastosowany w projekcie zwrot „przedmioty” należy traktować tak samo, jak „przedmioty majątkowe” z KRiO, podobnie nie wiadomo, czy chodzi o oboje partnerów, czy każdego partnera z osobna. Ten sam, co w KRiO jest wymieniony w art. 12 katalog przedmiotów wyłączonych z majątku wspólnego.

Surowiej natomiast została potraktowana kwestia odpowiadania partnerów z majątku wspólnego – według artykułu 13 wierzyciel co do zasady może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego.

Pomimo tych niewielkich różnic w oczy rzuca się jednak tendencja do jak najgłębszego upodobnienia obu instytucji. Związek partnerski miałby się stać elementem stanu cywilnego na równi z małżeństwem, wzajemne obowiązki i uprawnienia partnerów wydają się być niemal kalką z rozwiązań przyjętych w odniesieniu do małżeństw. Wydaje się, że tak daleko idące upodobnienie obu instytucji grozi naruszeniem zasady wyrażonej w art. 18 Konstytucji.

5. Eliminacja technicznych mankamentów projektu SLD zaowocowała w przypadku projektu PO dalece większym upodobnieniem go do małżeństwa. Stoi on zatem, w jeszcze bardziej rażący sposób, w sprzeczności z Konstytucją i zasadami polskiego systemu prawnego. Wydaje się, że w takiej postaci, gdy projekt niemal założeń powtarza wprost szereg przepisów KRiO opisujących małżeństwo, i do tego uznaje związek partnerski za część stanu cywilnego, powołuje on do życia swego rodzaju „alternatywne małżeństwo”, na straży którego stać miałby państwowy aparat sprawiedliwości (Sąd rozwiązujący spory pomiędzy partnerami, egzekwujący przymus alimentacyjny lub obowiązek wzajemnej opieki etc.). Rozwiązanie takie jest niewątpliwie sprzeczne z unormowaniami artykułu 18 Konstytucji RP, rezerwującego „szczególną opiekę” państwa wyłącznie dla rodziny i małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny. Ponadto, w wielu wypadkach uregulowania dotyczące praw osobistych i majątkowych partnerów zostały sformułowane nieprecyzyjnie, co mogłoby rodzić liczne problemy z ich interpretacją.

Link do omówionego projektu ustawy: 

http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-351-2012/$file/7-020-351-2012.pdf