Rodzice powinni mieć prawo do drugiej szansy – wyroki ETPC w sprawach norweskiego Barnevernet

Adobe Stock

· Europejski Trybunał Praw Człowieka po raz kolejny uwzględnił skargi rodziców, którym norweski Barnevernet odebrał dzieci.

· W sumie Trybunał zasądził na rzecz poszkodowanych rodziców 150 tys. euro tytułem zadośćuczynienia. 

· W sprawach interweniował Instytut Ordo Iuris - występujący jako „przyjaciel sądu” - wskazując, że nawet rodzice, którym słusznie odebrano dzieci z powodu ewidentnych zaniedbań lub nadużyć, powinni mieć prawo do drugiej szansy.

· Także sam Trybunał podkreślił, że choć w pewnych przypadkach odebranie dziecka może być uzasadnione, to władze publiczne powinny zapewnić im możliwość naprawienia swoich błędów i dążyć do ponownego połączenia rodziny.

W połowie września Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu rozpoznał kolejną serię skarg rodziców z Norwegii na nadużycia Barnevernet, czyli urzędu ds. dzieci. Trybunał odrzucił część skarg jako bezzasadne, ale uwzględnił 9 skarg, stwierdzając, że Norwegia naruszyła prawo rodziców do poszanowania życia rodzinnego zagwarantowane w art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W sumie na rzecz poszkodowanych zasądził kwotę 150 tys. euro tytułem zadośćuczynienia.

Wszystkie skargi dotyczyły podobnego problemu, z którym Norwegia zmaga się od wielu lat. Najpierw Barnevernet w trybie natychmiastowym odbiera rodzicom dzieci z powodu podejrzenia ich zaniedbywania lub niewłaściwego traktowania. Następnie urząd przekazuje dzieci do rodziny zastępczej i uruchamia procedurę adopcyjną. Rodzice dzieci zazwyczaj zachowują prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem, ale w niezwykle ograniczonym zakresie – pod nadzorem pracownika socjalnego, rzadko i krótko np. jedno godzinne spotkanie w roku, dwa 3-godzinne spotkania w roku 3, dwa 2-godzinne spotkania w roku.  Ostatnio rozpoznane skargi dotyczyły właśnie radykalnego ograniczenia praw rodziców do utrzymywania kontaktów z odebranymi dziećmi – niektórzy skarżący zostali całkowicie od nich odcięci.

We wszystkich postępowaniach przed Trybunałem uczestniczył Instytut Ordo Iuris w charakterze przyjaciela sądu, przedkładając w każdej sprawie opinię prawną. Instytut wskazywał  na wynikające z art. 8 Konwencji „prawo do drugiej szansy” dla rodziców, którym z powodu nieporadności życiowej lub problemów psychicznych odebrano tymczasowo dziecko.  Nawet jeśli odebranie dziecka rodzicom było uzasadnione, to władze publiczne powinny zapewnić im możliwość naprawienia swoich błędów i dążyć do ponownego połączenia rodziny.

Oprócz tego, Instytut Ordo Iuris reprezentuje przed polskimi sądami rodziców, którzy razem z dziećmi uciekli z Norwegii do Polski w obawie przed ich rozdzieleniem przez Barnevernet. W sumie Centrum Interwencji Procesowej Instytutu Ordo Iuris prowadziło siedem takich spraw, wygrywając pięć z nich, a jedna sprawa jest wciąż w toku.

Eksperci Ordo Iuris zwracają uwagę, że najnowsze orzeczenia Trybunału w Strasburgu wpisują się w linię wyznaczoną w wyroku Wielkiej Izby z 2019 r. w sprawie Strand Lobben przeciwko Norwegii, które to orzeczenie potępia nadużycia norweskiego Barnevernet. Trybunał zazwyczaj nie kwestionuje zasadności samej decyzji o odebraniu dziecka (która w wielu przypadkach była uzasadniona np. narkomanią rodziców albo stosowaniem fizycznej przemocy wobec dziecka), lecz uniemożliwienie rodzicom naprawienia swoich błędów. Norweski system opieki społecznej opiera się na zasadzie „jednej szansy”, zgodnie z którą dziecko raz odebrane rodzicom już do niego nie wraca. Zdaniem ETPC, taka praktyka jest niezgodna z art. 8 Konwencji – państwo powinno stworzyć warunki dla ponownego zjednoczenia dziecka z jego biologicznymi rodzicami, a jedynie w ostateczności przekazywać je na stałe do rodziny zastępczej (adopcyjnej).

Wyroki ETPC z 12 września 2023 r. w sprawach D.R. i inni v. Norwegia, K.F. i inni v. Norwegia oraz S.S. i J.H. v. Norwegia.