Wyrok TSUE ws. COMAN v. Romania (C‑673/16) - PYTANIA I ODPOWIEDZI

O czym orzekł TSUE w wyroku COMAN i in. v Rumunia? [1]

Trybunał Sprawiedliwości UE w wydanym orzeczeniu odpowiedział na następujące pytania Sądu Konstytucyjnego Rumunii:

Czy określenie „współmałżonek” zawarte w art. 2 pkt 2 lit. a) dyrektywy 2004/38/WE w związku z art. 7, 9, 21 i 45 Karty obejmuje „współmałżonka” tej samej płci, pochodzącego z państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej, obywatela Unii Europejskiej, z którym obywatel zawarł legalne małżeństwo na podstawie przepisów prawa państwa członkowskiego innego niż przyjmujące państwo członkowskie?

Czy art. 3 ust. 1 i art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38 w związku z art. 7, 9, 21 i 45 Karty wymagają, aby przyjmujące państwo członkowskie przyznało prawo pobytu na swoim terytorium lub na okres przekraczający trzy miesiące mającemu tę samą płeć „współmałżonkowi” obywatela Unii?

Odpowiedź Trybunały Sprawiedliwości UE:

• pojęcie „współmałżonka” w rozumieniu dyrektywy jest neutralne pod względem płci i może obejmować małżonka obywatela Unii tej samej płci (par. 35).
• prawo krajowe nie może stanowić przeszkody w uznaniu – wyłącznie do celów przyznania pochodnego prawa pobytu – małżeństwa zawartego z obywatelem Unii tej samej płci w innym państwie członkowskim (par. 36).
• podkreślono, że „obowiązek uznania przez państwo członkowskie małżeństwa osób tej samej płci, zawartego w jednym z państw członkowskich zgodnie z prawem tego państwa, wyłącznie do celów wykonywania praw, które osoby te wywodzą z prawa Unii” (par. 45), w tym przypadku z dyrektywy o swobodzie przepływu osób.
• art. 21 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej[2] należy interpretować w ten sposób, że prawo pobytu przez okres przekraczający trzy miesiące na terytorium państwa członkowskiego przysługuje osobie tej samej płci pozostającej w związku „małżeńskim” z obywatelem UE zawartym zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego (par. 56).

Konsekwencje dla Polski po wyroku TSUE w sprawie COMAN i in. przeciwko Rumunii:

• Zapadły 5 czerwca 2018 r. wyrok niewątpliwie stanowi najpoważniejszą dotychczas ingerencję w prawo rodzinne i porządek konstytucyjny wielu państw członkowskich Unii Europejskiej, które chronią tożsamość małżeństwa będącego ze swej istoty związkiem kobiety i mężczyzny.
• Stworzy to wyłom w ich porządkach prawnych, ponieważ w pewnym obszarze będą uznawać „małżeństwa” osób tej samej płci, a w pozostałych nie.
• Z czasem może też dojść do dalszego rozszerzania tej nieuprawnionej ingerencji wprost prowadzącej do sytuacji sprzecznej z ogólnymi zasadami funkcjonowania UE, w tym zasady subsydiarności.  
• Wydany wyrok jest całkowicie sprzeczny z prawem Unii Europejskiej oraz zrywa z utrwalonym orzecznictwem europejskich trybunałów. Unia Europejska nie posiada bowiem ani na postawie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ani na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej^[3], ani na postawie innych norm prawa pierwotnego UE kompetencji do regulowania kwestii prawnych wchodzących w zakres materialnego prawa rodzinnego, w tym regulacji odnoszących się do zawierania małżeństwa[4].
• Jednymi z podstawowych zasad Unii Europejskiej są zasada pomocniczości i zasada kompetencji powierzonych, co w praktyce oznacza, że działania na poziomie unijnym w obszarze prawa rodzinnego dozwolone są tylko i wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych UE przez państwa członkowskie, a prawo UE nie przyznaje jej instytucjom kompetencji do definiowania małżeństwa w jakimkolwiek zakresie ani narzucania państwu członkowskim sposobu rozumienia małżeństwa. Wyrok TSUE w sprawie COMAN i in. p-ko Rumunii stanowi poważne naruszenie tych zasad.
• Powyższa ingerencja nie znajduje również uzasadnienia w innych normach prawa Unii Europejskiej. Na mocy art. 9 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej[5] państwa członkowskie nie mają obowiązku przyznania statusu „małżeństwa” parom jednopłciowym (także w zakresie wynikającym rzekomo z prawa UE).
• Dodatkowymi gwarancjami niekompetencji UE w zakresie prawa rodzinnego i małżeńskiego są normy tzw. Protokołu polsko-brytyjskiego[6], Deklaracja (nr 61) Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej[7], a także deklaracja dołączona do Traktatu akcesyjnego z 2003 r.[8] .
• Orzeczenie TSUE jest nie do pogodzenia z prawem pierwotnym UE.

• Konsekwencją analizowanego wyroku może być doprowadzenie do uznania kolejnych uprawnień „małżeństw” jednopłciowych zawartych w dowolnym Państwie Członkowskim przez pozostałe Państwa Członkowskie, w tym te, które we własnym prawodawstwie krajowym chronią tożsamość małżeństwa.
• Istnienie w jednym państwie, jednym porządku prawnym dwóch definicji terminów „współmałżonek” i „małżeństwo” – krajowej i „unijnej” spowodowuje chaos prawny, poważne naruszenie porządku publicznego oraz konflikt norm prawa krajowego i unijnego, skutkujący podważaniem przepisów konstytucyjnych.