Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Wolna niedziela w orzecznictwie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w Karlsruhe

Data publikacji: 31.10.2016

Wnioski

a) Zakaz handlu w niedziele i dni świąteczne jest zasadą konstytucyjną wynikającą z artykułu 139 konstytucji weimarskiej z 1919 r., stanowiącego integralną część Ustawy Zasadniczej RFN na mocy art. 140 tejże Ustawy Zasadniczej, która inkorporowała niektóre przepisy konstytucji niemieckiej z  11 sierpnia 1919 r. do obecnie obowiązującej.

b) Ograniczenie wolności wykonywania zawodu poprzez ustanowienie zakazu handlu w niedziele nie musi stanowić ultima ratio dla osiągnięcia pożądanych celów. W świetle art. 12 ust. 1 zdanie drugie Ustawy Zasadniczej, zgodnie z którym wykonywanie zawodu może być uregulowane ustawą lub na podstawie ustaw, ustawodawca musi spełnić jedynie minimalny standard proporcjonalności tj. wskazać rozsądne względy wskazujące na realizację dobra wspólnego daną regulacją. Nie musi jednak wykazywać, że wprowadzenie określonego środka (w tym przypadku – zakazu handlu w niedziele) stanowi jedyne możliwe rozwiązanie dla osiągnięcia pożądanych celów.

c) Zasada ochrony niedzieli jako dnia odpoczynku stanowi konkretyzację wolności religijnej i wynika z niej pozytywny obowiązek państwa zapewnienia jednostkom możliwości wykonywania praktyk religijnych w tym dniu.

d) Zasada ochrony niedzieli ma nie tylko wymiar religijny, ale również ogólnospołeczny. Pozwala na fizyczną i psychiczną regenerację osoby pracownika po tygodniu pracy, sprzyja rozbudowie więzi międzyludzkich (w tym rodzinnych), wpływa na poprawę sposobu postrzegania człowieka przez wielkie podmioty gospodarcze, które często sprowadzają go do narzędzia zysku, a także pozytywnie oddziałuje na branżę handlową. W ten sposób zakaz handlu niedzielnego, nawet gdy jest stosowany z ustawowo przewidzianymi wyjątkami, sprzyja realizacji wielu zasad, praw i wolności konstytucyjnych tj. nietykalności osobistej, zasady ochrony rodziny i małżeństwa, zasady przyrodzonej godności człowieka oraz wolności gospodarczej. W tym ostatnim przypadku chodzi o ograniczenie przewagi wielkich przedsiębiorstw, które w przeciwieństwie do małych sklepów, dysponują licznymi zasobami kadrowymi umożliwiającymi im pracę przez 7 dni w tygodniu.

e) Wymienione w punkcie poprzedzającym prawa i wolności konstytucyjne usprawiedliwiają również wprowadzenie ograniczeń czasu pracy sklepów w sobotę, choć należy zaznaczyć, że całkowity zakaz handlu w tym dniu byłby już raczej nieproporcjonalnym ograniczeniem wolności wykonywania zawodu.

f) W orzecznictwie Trybunału w Karlsruhe brak precyzyjnych wytycznych co do liczby dopuszczalnych wyjątków od zakazu handlu w niedzielę. W słynnym orzeczeniu z 2009 r. w sprawie Berlina Trybunał nie zakwestionował co do zasady liczby dziesięciu „niedzieli handlowych” w roku. Za niekonstytucyjną uznał jedynie kumulację czterech kolejno następujących po sobie niedziel w okresie przedświątecznym, które ustawodawca arbitralnie (tj. nie powołując się na żadne przesłanki) wyłączył spod zakazu. W konsekwencji liczba „niedziel handlowych” w roku w Berlinie nie zmieniła się po wspomnianym orzeczeniu, zmienił się jedynie sposób ich ustanawiania.

g) W świetle orzecznictwa FTK zasada ochrony niedzieli nie wynika per se z wolności religijnej, lecz stanowi jedynie jej konkretyzację wyrażoną w art. 139 konstytucji weimarskiej. Z uwagi na brak w polskiej konstytucji odpowiednika niemieckiego art. 139 nie można więc w drodze analogii odnieść wszystkich wniosków Trybunału w Karlsruhe do polskiego porządku prawnego. W szczególności nie ma podstaw do interpretacji art. 53 ust. 1 Konstytucji RP jako samoistnego źródła zakazu handlu w niedzielę. Z pewnością jednak ustanowienie w dniu niedzielnym zakazu handlu sprzyja realizacji wolności religijnej, jak również innym prawom i wolnościom, takim jak nietykalność osobista, a nawet wolność gospodarcza. W tym zakresie ustalenia FTK mogą mieć zastosowanie także w Polsce. Wprowadzenie ustawowego zakazu handlu w niedziele nie naruszałoby wolności gospodarczej (art. 20 Konstytucji RP), ani wolności wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 Konstytucji RP). Byłoby bowiem usprawiedliwione ochroną „wolności i praw innych osób”, o których mowa w art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze in fine Konstytucji RP.

1. Wolna niedziela jako ograniczenie wolności wykonywania zawodu na przykładzie wyroku z 1961 r.[1]

Stan faktyczny

Właściciel uniwersyteckiej księgarni zaskarżył federalne przepisy Ladenschlußgesetz[2], które ograniczały godziny pracy sklepów od poniedziałku do piątku do 7:00-18:30, w soboty do 7:00-14:00 oraz całkowicie zakazywały handlu w niedziele i święta, z wyjątkiem czterech niedzieli adwentowych, w trakcie których sklepy mogły być otwarte do 18:00. Oprócz tego przewidziano wyłączenia dla stacji benzynowych, kiosków, sklepów na dworcach kolejowych, aptek oraz punktów gastronomicznych. Skarżący zarzucał im niedopuszczalne ograniczenie wolności wykonywania zawodu wynikające z art. 12 ust. 1 Ustawy Zasadniczej (dalej: GG-Grundgesetz[3]). Jego zdaniem ustanowienie takiego ograniczenia musi być niezbędnym (tj. jedynym możliwym) środkiem dla ochrony dobra prawnego istotnego z punktu widzenia społeczeństwa.

Uzasadnienie prawne

Trybunał potwierdził konstytucyjność LSchG. Stwierdził, że ograniczenie wolności wykonywania zawodu nie musi spełniać tak restrykcyjnego standardu. Ustawodawca ma bowiem konstytucyjnie zagwarantowany szeroki margines swobody w kształtowaniu reguł wykonywania zawodu (art. 12 ust. 1 zdanie drugie GG – „Wykonywanie zawodu może być uregulowane ustawą lub na podstawie ustaw”[4]). Wystarczającą legitymację dla ustawy stanowi w tym przypadku istnienie rozsądnych względów dobra wspólnego, w świetle których wydaje się ona celowa (Es genügt zur Legitimation einer gesetzlichen Regelung, daß vernünftige Erwägungen des Gemeinwohls sie zweckmäßig erscheinen lassen).[5]

W tej sprawie za takie względy Trybunał uznał zapewnienie efektywnego nadzoru państwa nad warunkami pracy osób zatrudnionych w branży handlu detalicznego oraz stworzenie neutralnych warunków dla konkurencji. FTK podkreślił, że ustanowienie ograniczeń w godzinach otwarcia sklepów nie musi być jedynym możliwym środkiem dla osiągnięcia pożądanych celów. Ustawodawca może zdecydować się na taki środek wedle własnego uznania, wybierając spośród dostępnych rozwiązań[6].

2. Ograniczenie handlu w weekend jako forma realizacji dobra wspólnego na przykładzie wyroku z 2004 r. [7]

Stan faktyczny

Właścicielka sklepu sprzedającego zegarki i biżuterię zaskarżyła do FTK wyroki sądów krajowych obu instancji w Berlinie, które nakazywały jej dostosowanie godzin otwarcia do wymogów LSchG zakazującej handlu w niedziele oraz ograniczającej handel w soboty do godzin od 6:00 do 16:00. Ustawa po nowelizacji przyjętej w 2003 r. przewidywała możliwość handlu jedynie w cztery niedziele adwentowe, nie dłużej niż przez 5 godzin i nie później niż do 18:00, pod warunkiem uniknięcia kolizji z godzinami nabożeństw religijnych. Oprócz tego rozszerzono katalog sklepów zwolnionych z zakazu handlu o punkty sprzedaży na lotniskach oraz w określonych regionach turystycznych. Zdaniem skarżącej oba orzeczenia naruszały art. 12 ust. 1 (wolność wykonywania zawodu), art. 2 ust. 1 (prawo do swobodnego kształtowania osobowości) oraz art. 3 ust. 1 (zasadę równości) GG.

Uzasadnienie prawne

Zakaz handlu w niedziele i święta stanowi realizację konstytucyjnej zasady ochrony dnia świątecznego jako dnia wolnego od pracy i duchowej odnowy (art. 139 WRV - Weimarer Reichsverfassung[8]).[9] Artykuł 139 WRV, stanowiący integralną część niemieckiej konstytucji, usprawiedliwia ograniczenie wolności wykonywania zawodu skarżącej[10].

Taka regulacja konstytucyjna służy nie tylko umożliwieniu wykonywania praktyk religijnych w niedziele i święta, ale również celom świeckim takim jak osobisty spokój, zaduma, wypoczynek czy rozrywka.  Zdaniem Trybunału zakaz handlu w te dni ma pozytywny wpływ na życie społeczne wielu obywateli, umożliwiając im wspólne spędzanie czasu i rozwój życia rodzinnego. „Szczególnie ważnym jest, aby w niedziele i święta obywatele mogli odpocząć od działalności zawodowej i zająć się realizacją celów, które osobiście uważają za ważne, co stanowi niejako rekompensatę [Ausgleich] za dzień roboczy“ – podkreślił Trybunał[11].

Trybunał potwierdził też konstytucyjność przepisu ograniczającego godziny otwawrcia sklepów w soboty. Ograniczenie wolności wykonywania zawodu uznał za usprawiedliwione dobrem wspólnym. Po pierwsze, przepis ten służy zabezpieczeniu jednostkom wolnego wieczoru w sobotę oraz zapewnia ochronę przed pracą nocną, która – jak zauważa Trybunał – jest sprzeczna z biologicznym rytmem człowieka i może prowadzić do bezsenności, utraty apetytu, zakłóceń przewodu pokarmowego, nerwowości, drażliwości, jak również obniżenia wydajności[12]. Po drugie, zakaz handlu w soboty po godzinie 16 służy też ochronie pozycji słabszych graczy rynkowych przed silniejszymi konkurentami. Supermarketom łatwiej funkcjonować w dłuższych godzinach otwarcia, ponieważ dysponują wiekszą liczbą pracowników pozwalającą na pracę w systemie zmianowym. Małe sklepy z przyczyn kadrowych nie byłyby w stanie z nimi konkurować w godzinach wieczornych[13]. Po trzecie, ustawowe ograniczenie czasu pracy w soboty stanowi możliwie najprostszą formę sprawowania przez państwo nadzoru nad warunkami pracy, pozwalającą na relatywnie łatwe rozpoznanie przez właściwe organy naruszeń prawa przez pracodawcę[14].

3. Granice swobody landów w określaniu wyjątków od zasady ochrony niedzieli jako dnia świątecznego na przykładzie wyroku w sprawie Berlina[15]

Stan faktyczny

W 2006 r. parlament uchwalił ustawę, na mocy której określanie czasu pracy w branży handlowej zostało przesunięte ze szczebla federalnego na poziom lokalny, co oznaczało, że odtąd każdy land mógł samodzielnie ustalać reguły obchodzenia niedzieli i świąt. Berlin jako pierwszy land przyjął własne przepisy (Berliner Ladenöffnungsgesetz[16]), które zezwoliły na handel przez dziesięć niedziel w roku. Utrzymano możliwość handlu we wszystkie niedziele adwentowe, wydłużając dopuszczalny czas otwarcia z 5 do 7 godzin (od 13 do 20). Upoważniono Senat Berlina do wyznaczenia, z uwagi na interes publiczny (im öffentlichen Interesse), czterech kolejnych niedziel lub dni świątecznych w danym roku, w trakcie których handel będzie dozwolony. Ze względu na wyjątkowe okoliczności ustawa zapewniła Senatowi możliwość wyznaczenia  jeszcze dodatkowych dwóch kolejnych niedziel handlowych, w razie wystąpienia szczególnych wydarzeń, a zwłaszcza uroczystości jubileuszowych i festynów ulicznych (aus Anlass besonderer Ereignisse, insbesondere von Firmenjubiläen und Straßenfesten). W dni robocze zezwolono na handel bez ograniczeń (24 godziny na dobę).

Przepisy te zostały zaskarżone przez Kościół katolicki oraz Kościół ewangelicko-augsburski, które zarzuciły im naruszenie wolności religijnej (art. 4 ust. 1 i 2 GG) oraz zasady ochrony niedzieli jako dnia świątecznego (art. 139 WRV).

Uzasadnienie prawne

Trybunał uznał, że wyłączenie wszystkich czterech niedziel adwentowych spod ochrony bez żadnego uzasadnienia jest nie do pogodzenia z minimalnymi wymogami konstytucyjnymi. Przy wykładni zawężającej można natomiast obronić konstytucyjność przepisu upoważniającego Senat Berlina do zezwolenia na handel w cztery kolejne niedziele z uwagi na interes publiczny.

Zasada ochrony niedzieli wyrażona w art. 138 WRV stanowi konkretyzację ogólnego zobowiązania ustawodawcy do zagwarantowania ochrony wolności religii i sumienia wynikającej z art. 4 ust. 1 i 2 GG. Trybunał wskazał na dwa aksjologiczne źródła art. 138 WRV – świecko-społeczne oraz chrześcijańską tradycję religijną (treść tego przepisu jest zakorzeniona w chrześcijańskiej tradycji i zdecydowanie idzie w parze z jego społecznym, świecko-neutralnym celem).[17]

Trybunał przypomniał swoje wcześniejsze orzecznictwo, w świetle którego wolność religijna jest nie tylko prawem negatywnym, oznaczającym zakaz ingerencji państwa w sferę wyznania jednostki, ale również wynika z niego pozytywny obowiązek tj. art. 4 GG zobowiązuje państwo do podjęcia działań mających na celu zabezpieczenie przestrzeni do wyrażania i urzeczywistniania wyznania i światopoglądu jednostki.

Trybunał podkreślił, że z samego art. 4 GG nie wynika jeszcze zobowiązanie państwa do ustanowienia niedzieli dniem wolnym od pracy. Przepis ten nie przesądza, w jaki konkretnie sposób państwo ma zabezpieczyć obywatelom przestrzeń do swobodnego praktykowania wiary i światopoglądu. Taką konkretną dyrektywę ustanawia dopiero art. 139 WRV, który chroni możliwość wypoczynku oraz współżycia społecznego i przez to stanowi gwarancję przestrzegania tych praw podstawowych, które służą rozwojowi osobowości[18].

Trybunał podkreślił, że odpoczynek niedzielny służy nie tylko wolności religijnej, ale również innym prawom i wolnościom konstytucyjnym - dzień wolny od pracy sprzyja fizycznej i psychicznej regeneracji, przez co przyczynia się do realizacji prawa do nietykalności osobistej (art. 2 ust. 2 GG), a także stwarza możliwość wspólnego odpoczynku, przez co służy również ochronie  małżeństwa i rodziny (art. 6 ust. 1 GG). Dzień wolny od pracy umożliwia także bardziej efektywną realizację wolności zrzeszania się (art. 9 ust. 1). Wolna niedziela wiąże się też z godnością człowieka, ponieważ wyznacza ona granicę myśleniu w kategoriach zysku, przesuwając punkt ciężkości na samego człowieka[19].

Trybunał stwierdził, że całkowite wyłączenie dwunastej części roku – czterech niedzieli adwentowych –spod reżimu chroniącej niedzielę jako dzień odpoczynku jest niezgodne z art. 139 WRV. Ustawodawca nie wskazał bowiem żadnych przesłanek, które uzasadniałaby takie odstępstwo. Jednocześnie FTK potwierdził konstytucyjność pozostałych przepisów.

Wskutek orzeczenia Trybunału berliński Landtag zmienił przepisy w ten sposób, że Senat Berlina może zezwolić w interesie publicznym na handel przez osiem nienastępujących kolejno po sobie niedziel w roku oraz dodatkowo przez dwie niedziele w razie wystąpienia szczególnych wydarzeń.


[1] Wyrok I Senatu FTK z 29 listopada 1961 r. - 1 BvR 760/57.

[2] Gesetz über den Ladenschluß (LSchG) vom 28. November 1956 (Bundesgesetzblatt. I S. 875).

[3] Ustawa Zasadnicza z 23 maja 1949 r. (BGBl. S. 1) ze zm.

[4] Tłum. za: A-M. Sadowski, Ustawa Zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, październik 2010, s. 20 https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80205000.pdf [13/09/2016].

[5] Ustęp 10 wyroku z 29 listopada 1961 r., op. cit.

[6] Ustęp 11, ibidem.

[7] Wyrok I Senatu FTK z 9 czerwca 2004 r. - 1 BvR 636/02.

[8] Przepis konstytucji weimarskiej z 11 sierpnia 1919 r. inkorporowany do Ustawy Zasadniczej RFN na mocy art. 140 GG.

[9] Ustęp 176 wyroku z 9 czerwca 2004, op. cit.

[10] Ustęp 177, ibidem.

[11] Ustęp 180, ibidem.

[12] Ustępy 117-118, ibidem.

[13] Ustęp 120, ibidem.

[14] Ustęp 121-122, ibidem.

[15] Wyrok I Senatu FTK z 1 grudnia 2009 r., 1 BvR 2857/07 i 1 BvR 2858/07.

[16] Ladenöffnungsgesetz  vom 14. November 2006 (GVBl. S. 1045).

[17] Ustęp 141 wyroku z 1 grudnia 2009 r., op. cit.

[18] Ustępy 136-139, ibidem.

[19] Ustęp 144, ibidem.

 

 

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej

Rejestracja związków wyznaniowych w wybranych państwach europejskich

· Obowiązujące w polskim systemie prawnym regulacje umożliwiają z chwilą wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych nabycie szeregu uprawnień.  

· Liberalne rozwiązania mogą jednak zostać wykorzystane przez podmioty podszywające się pod związki wyznaniowe, które prowadzą działalność przestępczą.

Czytaj Więcej

Edukacja

Analiza projektowanych zmian w zakresie możliwości zadawania i oceniania prac domowych dla uczniów szkół podstawowych

· Kończy się etap konsultacji publicznych i opiniowania projektu rozporządzenia Ministra Edukacji zakładającego zakaz zadawania pisemnych i praktycznych prac domowych uczniom klas I-III.

· Z kolei w klasach IV-VIII pisemne i praktyczne prace domowe miałyby być zadawane wyłącznie „dla chętnych”, jednak uczeń nie mógłby otrzymać za nie oceny, nawet pozytywnej.

Czytaj Więcej

Edukacja

Ocena wybranych propozycji zmian w podstawie programowej

W związku z projektem zmian w podstawie programowej kształcenia ogólnego zaprezentowanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz ogłoszeniem trwających do dnia 19 lutego 2024 r. prekonsultacji w tym zakresie poniżej prezentujemy listę uwag i zastrzeżeń do wybranych propozycji zmian.

 

 

Autorzy poszczególnych uwag:

Czytaj Więcej