Światowa Organizacja Zdrowia wymaga reformy. Raport Ordo Iuris

Światowe Zgromadzenie Zdrowia będzie obradować w dniach 19-27 maja w Genewie. Jednym z punktów programu ma być debata i głosowanie nad projektem tzw. traktatu pandemicznego. W związku ze zbliżającymi się obradami Zgromadzenia, Instytut Ordo Iuris przygotował analizę, w której opisuje różne aspekty działalności Światowej Organizacji Zdrowia.  

W pierwszej części publikacji, jej autor – Patryk Ignaszczak, porusza kwestie dotyczące genezy WHO, rozpoczynając od Międzynarodowych Konferencji Sanitarnych, zwoływanych począwszy od 1851 roku w celu ustanowienia ram prawnych dla współpracy międzynarodowej w zakresie zwalczania rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych. Omówiono również pierwsze organizacje międzynarodowe zajmujące się zdrowiem publicznym, jakimi były powstałe w 1907 roku Międzynarodowe Biuro Higieny Publicznej oraz utworzona w 1923 roku Organizacja Zdrowia Ligi Narodów. Przedstawiono też okoliczności powstania samej Światowej Organizacji Zdrowia, a więc uchwalenie Konstytucji WHO w 1946 roku oraz rozpoczęcie działalności przez tę organizację w 1948 roku.

W raporcie zostały też omówione kwestie dotyczące charakteru prawnego Światowej Organizacji Zdrowia. W tym kontekście Patryk Ignaszczak zwraca uwagę, iż WHO jest rządową organizacją globalną, działającą jako jedna z agencji wyspecjalizowanych ONZ. Jej członkami mogą być suwerenne państwa oraz terytoria zależne od innych państw. Deklarowanym celem działalności Światowej Organizacji Zdrowia jest „osiągnięcie przez wszystkie ludy możliwie najwyższego poziomu zdrowia”. 

W publikacji omówiono również tematykę dotyczącą skomplikowanej struktury Światowej Organizacji Zdrowia. Rdzeń struktury WHO tworzą Światowe Zgromadzenie Zdrowia (World Health Assembly), jej najwyższy organ składający się z delegatów państw członkowskich, Rada Wykonawcza (Executive Board), czyli gremium odpowiedzialne za nadzorowanie oraz wprowadzanie w życie decyzji i polityki Światowego Zgromadzenia Zdrowia, a także Sekretariat (Secretariat), który składa się z Dyrektora Generalnego (Director General) oraz z personelu administracyjnego i technicznego. Istnieją też inne organy działające na różnych szczeblach struktury WHO, takie jak m.in. biura krajowe, biura regionalne czy niezależne organy doradcze.

Jeden z rozdziałów został ponadto poświęcony prawu tworzonemu przez WHO. W tym kontekście przedstawiono i omówiono znaczenie Konstytucji WHO, czyli umowy międzynarodowej, na mocy której organizacja ta została wyposażona w szerokie kompetencje quasi-legislacyjne. Na podstawie postanowień tego aktu prawnego można bowiem wyróżnić różne rodzaje norm, do przyjmowania których jest upoważniona Światowa Organizacja Zdrowia, w tym m.in. umowy międzynarodowe, specyficzne tylko dla tej organizacji przepisy czy dokumenty zaliczane do szerokiej kategorii aktów o charakterze tzw. miękkiego prawa (soft law). Przedstawiono tam również przykłady każdego z trzech rodzajów norm prawnych. Patryk Ignaszczak podkreśla, że organizacja działa przede wszystkim poprzez akty niemające formalnej mocy prawnej (np. wytyczne, rekomendacje, czy przewodniki). Doświadczenia ostatnich lat, w tym m.in. przyjęcie poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych oraz prace nad tzw. traktatem pandemicznym, mogą być zwiastunem zmiany tego trendu.

Kolejny rozdział poświęcony został finansowaniu Światowej Organizacji Zdrowia. Opisano tam ogólne, wynikające z postanowień Konstytucji WHO, zasady pozyskiwania przez to gremium środków, ich rodzaje oraz największych pod względem wartości wpłacanych środków płatników. Autor raportu wskazał na znaczący procentowy udział podmiotów prywatnych w finansowaniu WHO. Biorąc pod uwagę 10 największych płatników, podmioty prywatne odpowiadają bowiem za ok. 37,5% wpłacanych środków do budżetu Światowej Organizacji Zdrowia w latach 2023–2025.

W ostatnim rozdziale omówiono kwestie dotyczące najbardziej kontrowersyjnych aspektów działalności WHO, takich jak m.in. promowanie tzw. prawa do aborcji na życzenie czy promowanie i popieranie wdrażania założeń permisywnej edukacji seksualnej w państwach członkowskich. W jej ramach pojawiają się również postulaty ruchu LGBT dotyczące „respektowania różnorodności seksualnych, różnorodności związanych z płcią i świadomości dotyczącej tożsamości seksualnej i ról przypisywanych płciom”. Ponadto znaczące kontrowersje budzą zarzuty dotyczące rzekomych wpływów Chin w WHO czy sposobu, w jaki ta organizacja odpowiedziała na wybuch pandemii COVID-19 w 2020 roku.

– Analiza przygotowana przez Ordo Iuris jest publikacją wartą dostrzeżenia z kilku powodów. Jest to bowiem pierwsza tego typu publikacja, która w zwięzły i systematyczny sposób prezentuje genezę WHO, opisuje strukturę i funkcje tej Organizacji, omawiając także najbardziej kontrowersyjne aspekty jej działalności. Zasadniczym wnioskiem, będącym krótkim podsumowaniem tez tam przedstawionych, może być twierdzenie, że opisane okoliczności implikują potrzebę rozważenia gruntownej reformy Światowej Organizacji Zdrowia. Reforma ta mogłaby sprowadzać się przede wszystkim do wzmocnienia pozycji państw członkowskich w strukturze WHO, jasnego określenia zasad finansowania organizacji oraz wyznaczenia ścisłego zakresu jej kompetencji – komentuje Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris, autor publikacji.

Tematowi WHO i odbywającego się w Genewie Światowego Zgromadzenia Zdrowia poświęcona będzie konferencja prasowa organizowana przez Instytut Ordo Iuris. Odbędzie się ona 19 maja o godz. 13:00. W konferencji wezmą udział: prezes Ordo Iuris adw. Jerzy Kwaśniewski, Patryk Ignaszczak, poseł Grzegorz Płaczek – przewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Światowej Organizacji Zdrowia, oraz prof. Bogdan Chazan – ginekolog, przedstawiciel MaterCare International i członek Rady Naukowej Ordo Iuris.