TSUE narusza polską suwerenność. Ordo Iuris analizuje wyrok w sprawie obowiązku uznawania tzw. małżeństw jednopłciowych

Próba transkrypcji aktu „małżeństwa”

Analiza Ordo Iuris dotyczy wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 25 listopada. W tej sprawie skarżącymi są dwaj mężczyźni, obywatele Polski, którzy zawarli „związek małżeński” w Niemczech w 2018 roku. Tamtejsze prawo dopuszcza bowiem taką możliwość począwszy od 2017 roku. Następnie mężczyźni złożyli wniosek do Urzędu Stanu Cywilnego w Warszawie o transkrypcję aktu zawarcia „małżeństwa”, czyli o urzędowe przeniesienie treści zagranicznego dokumentu aktu „małżeństwa” do polskich ksiąg stanu cywilnego. Jako że polskie prawo nie zna instytucji „małżeństwa osób tej samej płci”, a transkrypcja naruszałaby podstawowe zasady polskiego porządku prawnego (art. 18 Konstytucji RP z 1997 roku, zgodnie z którym małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej), kierownik Urzędu Stanu Cywilnego wydał decyzję odmowną. Skarżący odwołali się następnie do wojewody mazowieckiego, który jednak utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. W związku z tym, skarżący zdecydowali się złożyć skargę na decyzję administracyjną do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. WSA oddalił skargę wyrokiem z 1 lipca 2020 r. w sprawie IV SA/Wa 2982/19.

NSA kieruje pytanie prejudycjalne do TSUE

Skarżący zdecydowali się złożyć skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA był świadomy orzecznictwa, na którym WSA oparł się wydając zaskarżony wyrok, z drugiej strony wyraził jednak wątpliwość, czy nie narusza on m.in. art. 7 (prawo do poszanowania prywatności) oraz art. 21 ust. 1 (zakaz dyskryminacji) Karty Praw Podstawowych oraz przepisów prawa wtórnego.

NSA odniósł się do krajowego dorobku orzeczniczego dotyczącego ochrony małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny bardzo pobieżnie, nawet nie próbując przybliżyć TSUE zawartości krajowych orzeczeń. NSA ograniczył się do skrótowego stwierdzenia, że nie odnosiły się one szczegółowo do kwestii będącej przedmiotem kierowanego do TSUE pytania. W tym kontekście szczególnie istotne jest, iż NSA w ogóle nie podniósł wątku przynależności małżeństwa rozumianego jako związku kobiety i mężczyzny do istoty suwerenności, co do której RP nie mogła przekazać Unii kompetencji, nie wspomniał nawet o wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 18/04, w którym TK potwierdził, iż art. 18 Konstytucji definiuje małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny.

W związku z tym, NSA, na wniosek pełnomocnika skarżących, skierował do TSUE pytanie prejudycjalne w następującym brzmieniu:

„Czy przepisy art. 20 ust. 2 [lit. a)] i art. 21 ust. 1 TFUE odczytywane w związku z art. 7 i art. 21 ust. 1 [Karty] oraz art. 2 pkt 2 dyrektywy [2004/38] należy interpretować w ten sposób, że stoją na przeszkodzie temu, by właściwe organy państwa członkowskiego, którego przynależność państwową posiada obywatel Unii, który zawarł małżeństwo z innym obywatelem Unii (osobą tej samej płci) w jednym z państw członkowskich zgodnie z ustawodawstwem tego państwa, mogły odmówić uznania i przeniesienia w drodze transkrypcji do krajowego rejestru stanu cywilnego tego aktu małżeństwa, uniemożliwiając tym osobom przebywanie w tym państwie w takim stanie cywilnym i pod tym samym nazwiskiem rodowym, z tej przyczyny, że prawo państwa przyjmującego nie przewiduje małżeństwa osób tej samej płci[?]”.

Wyrok TSUE

W wyroku wydanym 25 listopada 2025 roku, w sprawie C-733/13, TSUE stwierdził konieczność dokonania transkrypcji aktów urodzenia, powołując się na art. 20 i 21 Karty Praw Podstawowych. W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, iż polskie regulacje wykluczające (ze względu na konstytucyjną ochronę rodziny i małżeństwa) transkrypcję aktów „małżeństw homoseksualnych” wystawionych przez inne państwa członkowskie są sprzeczne z postanowieniami KPP i Traktatów o obywatelstwie unijnym.

TSUE podkreślił, że obywatelstwo UE stanowi źródło szeregu uprawnień, także wobec państwa pochodzenia obywatela, obejmujących również prawo do prowadzenia życia rodzinnego w pożądany przez siebie sposób. Trybunał stwierdził, że w stosunku do obywateli pozostających w związku małżeńskim obejmuje to m.in. pewność kontynuowania w państwie pochodzenia życia rodzinnego rozwiniętego w przyjmującym państwie członkowskim a swoboda ta przynależy także parom jednopłciowym.

TSUE przyznał co prawda, iż kwestie stanu cywilnego przynależą do kompetencji państw członkowskich, lecz muszą one być realizowane w sposób zgodny z prawem UE. Trybunał doszedł do wniosku, na bazie niezweryfikowanych twierdzeń skarżących oraz wyjaśnień rządu RP, że brak transkrypcji niemieckiego aktu „małżeństwa” utrudnia im codzienne funkcjonowanie. Tym samym odmowa transkrypcji aktu „małżeństwa” stanowi przeszkodę w korzystaniu ze swobód gwarantowanych w prawodawstwie UE.

Ponadto TSUE stwierdził, iż, w świetle postanowień Karty Praw Podstawowych, brak możliwości transkrypcji aktów „małżeństw homoseksualnych” w sytuacji, kiedy taka możliwość jest dostępna dla par heteroseksualnych, stanowi niedopuszczalną dyskryminację ze względu na orientację seksualną.

Ochrona małżeństwa istotą suwerenności

Analizując listopadowy wyrok TSUE, prawnicy Instytutu skupili się na kwestiach dotyczących ochrony suwerenności Polski oraz odpowiednich postanowieniach Konstytucji. Eksperci Ordo Iuris wskazują, iż orzeczenie TSUE stoi w sprzeczności z ugruntowanym orzecznictwem sądów krajowych, w tym uchwałami składu 7 sędziów NSA wskazującymi, że art. 18 Konstytucji RP stoi na przeszkodzie transkrypcji takich aktów. Ponadto w uzasadnieniu pobieżnie potraktowano postanowienia polskiej ustawy zasadniczej, odpowiednie dla sprawy. Prawnicy Instytutu zwrócili również uwagę, że istnieją poważne argumenty za odmową stosowania prawa Unii w brzmieniu wyinterpretowanym przez TSUE jako stanowiącym przekroczenie zasady przekazania kompetencji (ultra vires). Orzeczenie TSUE idzie bowiem wbrew jednolitemu w orzecznictwie rozumieniu konstytucyjnej gwarancji małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny, jak również stanowi nieuprawnioną ingerencję w materię, którą jeszcze w wyroku akcesyjnym K 18/04 Trybunał Konstytucyjny wprost określił, jako należącą do nienaruszalnej istoty suwerenności.