Ekspert ONZ ds. „dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową” odwiedził Polskę

Rada Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych (United Nations Human Rights Council, UNHRC) jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego ONZ, powołanym w 2006 roku w celu „wspierania powszechnego poszanowania i ochrony praw człowieka oraz podstawowych wolności w równy i uczciwy sposób dla wszystkich ludzi, bez względu na pochodzenie”.

W 2016 roku, na mocy rezolucji A/HRC/32/2(2016) Rada ustanowiła mandat Niezależnego Eksperta ONZ ds. ochrony przed przemocą i dyskryminacją ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową (United Nations Independent Expert on protection against violence and discrimination based on sexual orientation and gender identity). Powyższe działanie było wynikiem uznania, iż we wszystkich regionach świata „dyskryminacja i przemoc ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową” są powszechne i systemowe, oraz nie są odpowiednio zwalczane. W ramach swej działalności polegającej na badaniu, monitorowaniu, doradzaniu i publicznym raportowaniu w sprawach związanych z naruszeniami praw człowieka ze względu na „orientację seksualną i tożsamość płciową” niezależny ekspert jest upoważniony  m.in. do przeprowadzania tzw. wizyt krajowych. Celem wizyt krajowych jest identyfikacja luk w ochronie przed dyskryminacją, a także zaproponowanie rządowi dobrych praktyk w celu wyeliminowania wszelkich przypadków przemocy i dyskryminacji. Jedna z takich wizyt odbyła się w Polsce w drugiej połowie listopada 2024 roku. Jej efektem jest oświadczenie, w którym Graeme Reid, sprawujący mandat Niezależnego Eksperta ONZ ds. ochrony przed przemocą i dyskryminacją ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, przedstawia stan spraw mieszczących się w zakresie jego mandatu w Polsce.

We wstępie dokumentu Niezależny Ekspert wskazuje, iż wizyta krajowa miała miejsce w dniach od 18 do 29 listopada 2024 roku, na zaproszenie rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Celem wizyty była ocena wdrażania zarówno krajowych, jak i międzynarodowych standardów praw człowieka w odniesieniu do ochrony przed przemocą i dyskryminacją ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. W ramach badań Niezależny Ekspert spotkał się z przedstawicielami rządu RP, reprezentantami władz samorządowych oraz organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. „Miałem ogromny przywilej spotkania się z wieloma lesbijkami, gejami, osobami biseksualnymi, transpłciowymi i innymi osobami zróżnicowanymi płciowo (LGBT) oraz przedstawicielami grup społeczeństwa obywatelskiego, w tym obrońcami praw kobiet, którzy przedstawili mi szczegółowe informacje na temat najnowszej historii, obecnego kontekstu i perspektyw na przyszłość w Polsce w odniesieniu do ochrony praw opartych na orientacji seksualnej i tożsamości płciowej, hojnie dzieląc się zarówno doświadczeniami z pierwszej ręki, jak i wnikliwą analizą” – możemy przeczytać w oświadczeniu (pkt 3).

Niezależny Ekspert odnotowuje słowa Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara, który w grudniu 2023 roku publicznie przeprosił „osoby LGBT za sposób, w jaki były one wcześniej oczerniane przez podmioty państwowe i media publiczne”. Jak wskazuje Reid, „według rozmówców przeprosiny te stanowiły przełomowy moment, sygnalizując zerwanie z niedawną przeszłością i zapoczątkowując nowy okres, w którym nastąpił ostateczny spadek zapalnego dyskursu publicznego, zwiększony dostęp do urzędników państwowych dla grup społeczeństwa obywatelskiego oraz obietnica bardzo potrzebnej reformy legislacyjnej” (pkt. 8). Niezależny Ekspert stwierdza, iż w Polsce nastąpiła co prawda „radykalna zmiana” w podejściu do praw osób LGBT i odejście od wrogiej retoryki skierowanej przeciwko tej grupie. Jego zdaniem, problemem jest jednak fakt, iż nadal pozostaje ona w tyle pod względem ochrony prawnej, zajmując ostatnie miejsce wśród krajów Unii Europejskiej.

Następnie Reid informuje o krokach podejmowanych przez obecny rząd Polski, wymieniając w tym kontekście propozycje włączenia „orientacji seksualnej” do przepisów w polskim kodeksie karnym dotyczących przestępstw z nienawiści i mowy nienawiści oraz projekt ustawy o związkach partnerskich. Z drugiej strony podkreśla, iż „wielu przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego wyraziło rozczarowanie i frustrację z powodu powolnego tempa zmian” (pkt 9).

W dalszej kolejności pojawiają się informacje o wzroście znaczenia ruchu LGBT w okresie rządów poprzedniej koalicji, co w ocenie Niezależnego Eksperta było reakcją na działania ówczesnych władz, które w tym okresie miały oczerniać osoby LGBT. Ponadto pojawia się informacja o przyjęciu przez część samorządów uchwał dotyczących wprowadzania „stref wolnych od LGBT” czy o wypowiedzi Prezydenta Andrzeja Dudu z 2020 roku, który mówił wtedy o „osobach LGBT” jako o ideologii (pkt 10). Reid informuje również o samorządowych Kartach Praw Rodzin. W jego mniemaniu część z nich „nakładały dyskryminujące ograniczenia o konsekwencjach materialnych, w tym ograniczanie dostępu do finansowania samorządowego dla grup LGBT lub działań ukierunkowanych na ochronę praw człowieka osób LGBT” (pkt 10). „W obliczu wyzwań ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich, a także kreatywnego aktywizmu i groźby cięć w finansowaniu ze strony Unii Europejskiej, „strefy wolne od ideologii LGBT” dobiegły końca. Niemniej jednak niektóre z pozostałych skutków jawnej dyskryminacji, w symbolice i praktyce, trwają do dziś, w tym wyzwania związane ze zdrowiem psychicznym, których doświadczają osoby dotknięte dyskryminacją” – stwierdza w oświadczeniu Niezależny Ekspert. „Strefy wolne od ideologii LGBT”. Wypowiedź Prezydenta Dudy zawierają według niego dwa charakterystyczne elementy: „rolę podmiotów państwowych wysokiego szczebla w demonizowaniu osób LGBT oraz podważaniu praw człowieka i norm demokratycznych, na czele z koalicją Zjednoczonej Prawicy zdominowaną przez PiS” (pkt 10)

Reid odnosi się także do statystyk dotyczących przestępczości „motywowanej nienawiścią na tle orientacji seksualnej i tożsamości płciowej” stwierdzając, iż oficjalne dane, wedle których jest ona niska, nie są zgodne z rzeczywistością. Powyższe twierdzenie Niezależny Ekspert opiera na „pisemnych opiniach”, które miał otrzymać przed wizytą w Polsce (nie precyzując jednak od kogo – pkt 14).

W dalszej części oświadczenia Niezależny Ekspert odnosi się do problematyki dotyczącej prawnej instytucjonalizacji związków osób tej samej płci. Z informacji uzyskanych od przedstawicieli rządu wynika, iż Polska opracowuje legislację dotyczącą związków partnerskich.

Ekspert ONZ nawiązuje również do problemów dotyczących tzw. uzgadniania płci. W tym kontekście Reid informuje o polskich regulacjach dotyczących tego zagadnienia (art. 189 KPC) oraz o ogólnym, niejednolitym podejściu do przedmiotowej materii. „Wysłuchałem osób transpłciowych i matek osób transpłciowych, które z pierwszej ręki doświadczyły przedłużających się, kosztownych i niegodnych wymogów administracyjnych, a także prawnika, który reprezentuje kilku klientów transpłciowych starających się o prawne uznanie płci. Gdy rodzice wspierają swoje dziecko, konieczność pozywania ich do sądu jest upokarzająca; gdy rodzice są przeciwni, może to sprawić, że procedura będzie skomplikowana pod względem prawnym i obciążająca emocjonalnie” – stwierdza Reid (pkt 22).

W dalszej części dokumentu padają informacje i uwagi dotyczące różnych kwestii związanych z osobami LGBT m.in. zdrowia, mieszkalnictwa czy edukacji. W tym kontekście Niezależny Ekspert odnotowuje informacje otrzymane od przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, które wyrażają zaniepokojenie brakiem odpowiedniej edukacji antydyskryminacyjnej oraz edukacji seksualnej w polskich szkołach (pkt 33).

„Dokonując oceny oświadczenia przygotowanego przez Niezależnego Eksperta ONZ ds. ochrony przed przemocą i dyskryminacją ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, warto zauważyć, iż Graeme Reid w przeszłości działał w wielu różnych organizacjach zajmujących się ideologiczną działalnością związaną z ruchem LGBT, o czym informuje nawet sama strona internetowa ONZ. Do tego zastanawia sam sposób, w jaki przygotowano oświadczenie, które w perspektywie najbliższych miesięcy posłuży za podstawę do raportu, mającego się ukazać pod auspicjami ONZ. W tekście dokumentu wielokrotnie widać bowiem, iż jego autor często nie podaje źródeł informacji, w oparciu o które przygotował oświadczenie. Przykładem tego może być pkt 14, w którym Niezależny Ekspert sugeruje, iż dane dotyczące przestępczości motywowanej nienawiścią wobec osób LGBT są znacznie wyższe niż prezentują to oficjalne statystyki. Za argument służą m.in. „pisemne opinie”, przy czym nie podaje się ich autorów, daty wpływu czy jakichkolwiek innych podstawowych informacji. Z tego powodu do tez zawartych w raporcie należy podchodzić z dużą ostrożnością” – przekonuje Patryk Ignaszczak, analityk z Centrum Prawa Międzynarodowego.

Źródło zdjęcia okładkowego: Adobe Stock