Ordo Iuris przeciwko dyskryminacji nienarodzonych kobiet. Opinia dla Komitetu ONZ

Instytut Ordo Iuris przedłożył swoją opinię w związku z pracami 94. Pre-sessional Working Group Komitetu ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW). Z uwagi na kryzys finansowy w Sekretariacie ONZ, 92. sesja Komitetu została odwołana, a kolejne spotkania odbywają się w formule zdalnej. Posiedzenie Grupy Roboczej, które odbędzie się w dniach 27–31 października 2025 roku, ma na celu przygotowanie listy zagadnień wobec państw, których raporty będą analizowane podczas przyszłych sesji Komitetu. Wśród nich znalazły się Indie, a wraz z nimi problematyka przestrzegania praw kobiet w tym kraju. Organizacje pozarządowe, mimo braku możliwości uczestnictwa w obradach w formie wystąpień ustnych, zostały zaproszone do składania pisemnych opinii. Celem tego mechanizmu jest zapewnienie niezależnych źródeł informacji, które uzupełniają lub weryfikują treść sprawozdań przygotowywanych przez rządy.

Na tym tle eksperci Ordo Iuris zdecydowali się przedstawić analizę dotyczącą szczególnie dramatycznego zjawiska, jakim jest aborcja selektywna ze względu na płeć. Problem ten, głęboko zakorzeniony w strukturze społecznej Indii stanowi – zdaniem autorów opinii – jedno z najpoważniejszych naruszeń praw człowieka we współczesnym świecie. Dane Narodowego Biura Statystycznego Indii (NFHS-5, 2019–2021) wskazują, że w niektórych stanach rodzi się zaledwie 912–929 dziewczynek na 1000 chłopców. Tymczasem naturalny stosunek płci przy narodzinach wynosi około 950–975 dziewczynek na 1000 chłopców. Tak znaczna dysproporcja jest dowodem na masowe występowanie aborcji selektywnej oraz innych form dyskryminacji prenatalnej. Mimo wprowadzenia ustawy PCPNDT (Pre-Conception and Pre-Natal Diagnostic Techniques Act), która zakazuje stosowania diagnostyki prenatalnej w celu wyboru płci dziecka, raporty międzynarodowe, m.in. Human Rights Watch z 2022 roku, wskazują na powszechne naruszanie przepisów. Problemem jest przede wszystkim słaba egzekucja prawa, korupcja w instytucjach kontrolnych oraz silna presja społeczna na posiadanie syna, postrzeganego jako przyszłego żywiciela rodziny. W kulturze indyjskiej narodziny córki są niejednokrotnie kojarzone z koniecznością poniesienia znacznych kosztów związanych z posagiem, co w praktyce pogłębia niechęć do wychowywania dziewczynek.

Konsekwencje tego zjawiska są wielowymiarowe. Z jednej strony stanowią one oczywiste naruszenie praw jednostki – pozbawienie dziewczynek prawa do życia i rozwoju. Z drugiej – generują poważne problemy społeczne i demograficzne. W Indiach coraz wyraźniej zauważalna jest nierównowaga płci, prowadząca do trudności w zawieraniu małżeństw, nasilania się zjawiska handlu ludźmi oraz wzrostu przemocy wobec kobiet. Ordo Iuris podkreśla, że w tym kontekście aborcja selektywna nie może być traktowana wyłącznie jako problem medyczny czy kulturowy, lecz jako forma przemocy i systemowej dyskryminacji kobiet.

Zdaniem ekspertów Instytutu, praktyka ta narusza fundamentalne postanowienia Konwencji CEDAW. W szczególności sprzeczna jest z art. 1, który zakazuje wszelkich form dyskryminacji ze względu na płeć. Aborcja selektywna odbiera dziewczynkom elementarne prawo do życia i rozwoju, stając się najbardziej drastyczną formą wykluczenia. Narusza również art. 5, nakazujący eliminację stereotypów kulturowych i społecznych utrwalających nierówność kobiet i mężczyzn. W Indiach silne przekonania o wyższej wartości syna utrzymują się mimo działań edukacyjnych, a prawo pozostaje w tej sferze nieskuteczne. Wreszcie, problem ten wprost wiąże się z art. 12, gwarantującym kobietom równy dostęp do ochrony zdrowia. W rzeczywistości presja społeczna sprawia, że kobiety są często zmuszane do wykorzystywania technologii medycznych, takich jak ultrasonografia, w celu dokonania selektywnej aborcji. Stanowi to zarówno naruszenie ich autonomii, jak i wyraz systemowego braku ochrony ich praw.

Analizy przedstawione w opinii Ordo Iuris odwołują się do badań naukowych oraz raportów organizacji międzynarodowych. Badanie opublikowane w The Lancet Global Health (2021) potwierdza, że nierówności płciowe w Indiach mają istotny wpływ na ograniczenie dostępu kobiet do opieki zdrowotnej, co skutkuje wyższą śmiertelnością matek i dziewczynek. Z kolei raporty UN Women zwracają uwagę na długofalowe skutki aborcji selektywnej, takie jak pogłębianie nierówności społecznych, osłabienie pozycji kobiet w życiu publicznym i wzrost ich podatności na przemoc.

Instytut Ordo Iuris w swojej opinii nie ogranicza się jedynie do diagnozy problemu, lecz przedstawia również szereg konkretnych rekomendacji. Eksperci apelują, by Komitet CEDAW jednoznacznie potępił praktykę aborcji selektywnej jako rażące naruszenie Konwencji. Wskazują na konieczność wzmocnienia egzekucji prawa zakazującego selektywnej diagnostyki prenatalnej i aborcji. Podkreślają również znaczenie szerokich kampanii edukacyjnych, które powinny zmieniać społeczne postrzeganie dziewczynek i przełamywać utrwalone stereotypy. Kolejnym postulatem jest wprowadzenie systemów wsparcia ekonomicznego, takich jak stypendia edukacyjne czy ulgi podatkowe dla rodzin wychowujących córki, co miałoby przeciwdziałać postrzeganiu ich jako obciążenia finansowego. Instytut zwraca także uwagę na konieczność stworzenia sieci ośrodków wsparcia psychologicznego dla kobiet w ciąży, a także programów edukacyjnych i zawodowych dla dziewcząt i kobiet, które mogłyby podnieść ich pozycję społeczną i czynić je mniej podatnymi na presję związaną z aborcją selektywną.

Eksperci podkreślają, że przyjęcie tych rekomendacji może stanowić przełom w walce o poszanowanie praw kobiet w Indiach. Wdrożenie wskazanych działań nie tylko ograniczyłoby zjawisko aborcji selektywnej, ale również wzmocniłoby pozycję kobiet w społeczeństwie i przyczyniło się do budowy trwałej równości płci. Ordo Iuris zauważa, że doświadczenia innych państw pokazują, iż skuteczne połączenie działań legislacyjnych, edukacyjnych i wsparcia ekonomicznego może przynieść wymierne rezultaty.

Opinia przygotowana przez Ordo Iuris wpisuje się w szerszy nurt działań prawa międzynarodowego, którego celem jest ochrona praw kobiet i eliminacja wszelkich form dyskryminacji. Konwencja CEDAW, ratyfikowana przez Indie, nakłada na państwo jednoznaczny obowiązek podejmowania działań w celu likwidacji nierówności. Tymczasem rzeczywistość pokazuje, że, mimo formalnych regulacji, praktyki dyskryminacyjne wciąż mają charakter systemowy. Ordo Iuris, przedstawiając swoją analizę wskazuje, że prawo międzynarodowe musi być traktowane nie jako deklaracja, lecz jako realny mechanizm ochrony jednostek.

– Praktyka aborcji selektywnej w Indiach jest nie tylko problemem kulturowym, ale również rażącym naruszeniem prawa międzynarodowego. Państwo, które dopuszcza takie praktyki poprzez bierność w egzekwowaniu prawa, nie wypełnia swoich zobowiązań wynikających z Konwencji – zaznacza Julia Książek Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.