Polityka UE w ONZ w zakresie praw człowieka – uniwersalne wartości czy ideologiczne naciski?

Adobe Firefly

• Dokument Unii Europejskiej „Priorytety na forach ONZ ds. praw człowieka w 2025 roku” określa kluczowe obszary działań UE w zakresie praw człowieka na forach ONZ i odwołuje się do wielu uniwersalnych praw człowieka jak np. wolność od tortur czy wolność religii lub przekonań.

• Jednakże w ramach tej strategii, UE dąży do umocnienia tzw. praw seksualnych i reprodukcyjnych, które w praktyce obejmują nieograniczony dostęp do aborcji oraz obowiązkową edukację seksualną według standardów opracowanych przez międzynarodowe organizacje i ich agencje, bez konsensusu państw.

• Dokument rozszerza także pojęcie „równości płci” o „tożsamość płciową”.

• Kilka dni temu strategia była omawiana podczas posiedzenia Podkomitetu Praw Człowieka.

Unia Europejska od lat przedstawia się jako globalny lider w zakresie ochrony praw człowieka, wskazując na swoje zaangażowanie w promowanie demokracji, równości i praw podstawowych. W dokumencie „Unia Europejska – priorytety na forach ONZ ds. praw człowieka w 2025 roku”, przyjętym przez Radę UE, określono kluczowe obszary, w których Unia zamierza podejmować działania na arenie międzynarodowej. Wśród priorytetów na nadchodzący rok znalazły się zarówno działania na rzecz ogólnych zasad ochrony praw człowieka, jak i szczegółowe założenia polityczne oraz ideologiczne, dotyczące m.in. równości płci, tzw. praw reprodukcyjnych i seksualnych czy „ochrony osób LGBTI”.

Fundamentalne prawa człowieka a priorytety UE

Podstawą systemu ochrony praw człowieka w ONZ są: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz inne konwencje ratyfikowane przez większość państw świata. Jednym z najważniejszych praw, które stanowi fundament międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka, jest prawo do życia.

Prawo do życia zostało jednoznacznie określone w art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, który stanowi, że „Każda osoba ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego.”. Podobnie art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stwierdza, że „każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia.” i że „nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia”.

Mimo tego jasnego stanowiska prawa międzynarodowego, Unia Europejska w dokumencie priorytetowym na 2025 rok nie odnosi się do ochrony prawa do życia, lecz przeciwnie – koncentruje się na promowaniu tzw. praw reprodukcyjnych i seksualnych (pkt 40 dokumentu): „UE potwierdza zdecydowaną wolę propagowania, ochrony i realizacji prawa każdej osoby do sprawowania pełnej kontroli oraz do swobodnego i odpowiedzialnego decydowania – w sposób wolny od dyskryminacji, przymusu i przemocy y – w kwestiach dotyczących własnej seksualności oraz zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego. UE zwraca ponadto uwagę na potrzebę zapewnienia powszechnego dostępu do jakościowych i przystępnych cenowo wszechstronnych informacji na temat zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, edukacji w tym zakresie, w tym do wszechstronnej edukacji seksualnej, oraz usług opieki zdrowotnej”.

W praktyce oznacza to nacisk na zapewnienie powszechnego dostępu do aborcji, co jest sprzeczne z międzynarodowym systemem ochrony praw człowieka, który nie uznaje aborcji za prawo podstawowe.

Agenda gender i redefinicja równości

Dokument wskazuje w punkcie 33, że „UE będzie nadal zdecydowanie sprzeciwiać się wszelkim formom dyskryminacji, zwracając szczególną uwagę na dyskryminację z wielu przyczyn jednocześnie i dyskryminację krzyżową, w tym ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne lub społeczne, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub inne, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną i tożsamość płciową, oraz zintensyfikuje działania na rzecz zwalczania tych wszystkich form dyskryminacji”. Oznacza to, że UE zamierza dążyć do wprowadzenia takich zapisów w rezolucjach Rady Praw Człowieka i innych organów ONZ, które wymagałyby od państw dostosowania swoich polityk do koncepcji „tożsamości płciowej”.

Dalej, w punkcie 33 dokumentu, czytamy: „UE potwierdzi swoje zdecydowane zaangażowanie na rzecz poszanowania, ochrony oraz zapewnienia pełnego i równego korzystania z wszystkich praw człowieka przez osoby LGBTI oraz będzie sygnalizować głębokie zaniepokojenie alarmującymi wskaźnikami dotyczącymi przemocy, dyskryminacji i stygmatyzacji osób LGBTI na całym świecie oraz kryminalizacji stosunków między osobami tej samej płci.” Chociaż ochrona przed przemocą i dyskryminacją jest fundamentalnym elementem praw człowieka, dokument UE mieszając ochronę przed realną dyskryminacją z postulatami o równości związków osób tej samej płci z małżeństwami postuluje, że będzie dążył do depenalizacji orientacji seksualnej i tożsamości płciowej.

W punkcie 40 podkreślono natomiast, że „UE potwierdza zdecydowaną wolę propagowania, ochrony i realizacji prawa każdej osoby do sprawowania pełnej kontroli oraz do swobodnego i odpowiedzialnego decydowania – w sposób wolny od dyskryminacji, przymusu i przemocy – w kwestiach dotyczących własnej seksualności oraz zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego.” Unia forsuje ideologiczną agendę. UE dąży do uznania „wszechstronnej edukacji seksualnej” za standard międzynarodowy, co może budzić sprzeciw wielu państw, dla których kwestie te powinny pozostawać w gestii rodzin i suwerennych decyzji narodowych. Tym bardziej, że w innych dokumentach UE rozumie taką edukację seksualną za zgodną z bardzo kontrowersyjnymi standardami edukacji seksualnej WHO na Europę (tzw. "Standardy edukacji seksualnej w Europie).

Dokument w punkcie 41 podkreśla również zobowiązanie UE do promowania i realizacji praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, w tym prawa do edukacji, opieki zdrowotnej, pracy oraz odpowiednich warunków mieszkaniowych.

Polityka UE a suwerenność państw

Dokument wskazuje też na priorytetowe znaczenie współpracy UE z Radą Praw Człowieka ONZ, Wysokim Komisarzem ONZ ds. Praw Człowieka oraz specjalnymi procedurami ONZ. UE zapowiada, że będzie aktywnie promować najwyższe standardy praw człowieka i sprzeciwiać się wszelkim próbom podważenia międzynarodowego systemu ich ochrony. Oznacza to m.in. zaangażowanie w reformę Rady Praw Człowieka oraz wzmacnianie jej mechanizmów interwencyjnych. Istotnym problemem w polityce UE na forach ONZ jest fakt, że unijne priorytety zawierające kwestie dyskusyjne politycznie i ideologicznie są przedstawiane jako standardy uniwersalne, które powinny obowiązywać wszystkie państwa członkowskie ONZ. Taki sposób działania budzi opór krajów, które podkreślają swoje suwerenne prawo do decydowania o wewnętrznych regulacjach prawnych.

Strategia była przedmiotem dyskusji w trakcie posiedzenia Podkomitetu Praw Człowieka (DROI) zorganizowanego 19 marca w Parlamencie Europejskim. Podczas spotkania debatowano nad planowanymi działaniami UE na forach ONZ, w szczególności nad reformą Rady Praw Człowieka i wzmacnianiem jej mechanizmów interwencyjnych. Dyskusja dotyczyła także wyzwań związanych z wdrażaniem unijnych priorytetów oraz napięć wynikających z przedstawiania ich jako standardów uniwersalnych, czemu sprzeciwiają się niektóre państwa członkowskie ONZ, podkreślając swoje suwerenne prawo do kształtowania wewnętrznych regulacji prawnych. Reprezentujący Polskę poseł Przemysław Witek (Platforma Obywatelska) powiedział, że, „(…) Unia Europejska to najlepsze, co kiedykolwiek wydarzyło się w tej części świata”.

Ideologia osłabia Unię

Dokument priorytetowy UE na 2025 rok stanowi kontynuację polityki dążącej do rozszerzenia zakresu praw człowieka o elementy, które nie mają podstawy w traktatach międzynarodowych. UE nie odnosi się w nim do fundamentalnych praw, takich jak prawo do życia, a zamiast tego koncentruje się na forsowaniu postulatów związanych z tzw. prawami reprodukcyjnymi, gender i „ochroną” mniejszości seksualnych, nie uwzględniając przy tym suwerennego prawa państw do kształtowania własnych systemów prawnych.

Choć UE twierdzi, że jej działania mają na celu ochronę praw człowieka, w rzeczywistości dokument ten stanowi wyraz ideologicznego podejścia, które marginalizuje klasyczne prawa podstawowe i dąży do narzucenia państwom trzecim nowej interpretacji nowopowstających – jej zdaniem – norm społecznych. W efekcie polityka ta może prowadzić do dalszych napięć na arenie międzynarodowej i osłabienia skuteczności działań ONZ w zakresie rzeczywistej ochrony praw człowieka.  O ile ochrona praw podstawowych jest kluczowym elementem współczesnego ładu międzynarodowego, o tyle próby narzucenia ideologii przez Unię Europejską mogą doprowadzić do osłabienia globalnego dialogu i dalszej fragmentaryzacji społeczności międzynarodowej.

Julia Książek – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris