Ministerstwo Sprawiedliwości pozytywnie ocenia rozporządzenie mogące wymusić uznawanie homoadopcji. Jutro debata w Radzie UE

Adobe Stock

· Unijna Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych będzie jutro debatować na temat rozporządzenia o wzajemnym uznawaniu rodzicielstwa. 

· Regulacja wywołuje liczne głosy sprzeciwu, dotyczące przede wszystkim obowiązku uznawania przez państwa unijne orzeczeń stwierdzających rodzicielstwo, wydanych w innym kraju członkowskim.

· Proponowane przepisy wymuszą uznawanie adopcji dokonanych przez pary jednopłciowe, a także uznawanie skutków umów o surogację.

· W odpowiedzi Ministerstwo wskazuje, że projekt rozporządzenia należy ocenić co do zasady pozytywnie, gdyż, w ocenie resortu, ma ono pomóc w „ochronie praw podstawowych dzieci”.

· Stanowisko w tej sprawie przedstawił Krzysztof Śmiszek - Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości.

ODPOWIEDŹ MINISTERSTWA - LINK

W grudniu 2022 roku Komisja Europejska przedstawiła projekt rozporządzenia mającego na celu regulowanie materii związanej z wzajemnym uznawaniem rodzicielstwa w państwach członkowskich Unii Europejskiej.  W motywach projektu Komisja wskazała na troskę o dobro dzieci w kontekście potrzeby niwelacji problemów, jakie wiążą się z migracją rodzin pomiędzy państwami Unii Europejskiej w sytuacjach, gdy prawa rodzicielskie przyznane w jednym państwie mogłyby być kwestionowane w drugim. Wynika to z dużej różnorodności ustawodawstw poszczególnych państw w tym obszarze.

Ta z pozoru niegroźna regulacja wywołała jednak liczne głosy sprzeciwu, gdyż rozporządzenie miałoby zastosowanie również do rodziców adopcyjnych. Oznacza to, że obejmować ono będzie także sytuacje par jednopłciowych, jakim niektóre państwa przyznają prawo do adopcji, a inne nie. Niezależnie od tego, jak kwestię instytucjonalizacji takich związków i możliwości adopcji dzieci przez takie pary ureguluje Polska, rozporządzenie będzie wymuszało akceptację rodzicielstwa uznanego w innym państwie UE.

Ponadto, propozycje zawarte w projekcie rozporządzenia wpłyną na normalizację procederu surogacji, która jest obecnie co do zasady zabroniona w większości państw Unii Europejskiej. Wynika to z faktu, iż osoby, które uzyskają prawa rodzicielskie do dziecka otrzymanego od kobiety w państwie, które taką procedurę dopuszcza, będą mogły liczyć na uznanie swojego „rodzicielstwa” w innych państwach. W przypadku przyjęcia rozporządzenia w omawianym kształcie, bez znaczenia będą przepisy prawa krajowego. Wynika to z zasady bezpośredniego skutku, zgodnie z którą sądy i inne organy państwa członkowskiego mogą stosować rozporządzenia bezpośrednio, a co za tym idzie ludzie mogą powoływać się na nie niezależnie od kroków podjętych przez to państwo.

Działanie Komisji Europejskiej w tej kwestii może być również potraktowane jako naruszenie zasady przyznania, wyrażonej w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). Zgodnie z tą zasadą, Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez państwa członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów, natomiast wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do państw członkowskich. Tymczasem zrzeszone kraje nie przyznały Unii Europejskiej kompetencji do stanowienia norm w obszarze prawa rodzinnego. Co istotne, Polska dodatkowo zastrzegła sobie szerszą autonomię w tej kwestii, co podkreślono w Traktacie akcesyjnym. 

Analiza przygotowana przez Ordo Iuris wskazuje, iż Traktaty zapewniają obywatelom UE swobodny przepływ osób w obrębie wspólnoty, regulują też kwestię uznawania autentyczności dokumentów urzędowych dotyczących m.in. rodzicielstwa, zaznaczając jednocześnie, że sprawy te pozostają w gestii poszczególnych państw członkowskich.

W związku z nadchodzącą debatą podczas jutrzejszego posiedzenia Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, Instytut Ordo Iuris zwrócił się do Ministerstwa Sprawiedliwości z prośba o przedstawienie projektu stanowiska RP w sprawie wspomnianego aktu. W odpowiedzi, Ministerstwo wskazało, że projekt rozporządzenia należy ocenić co do zasady pozytywnie, a jeżeli chodzi o szczegółowe rozwiązania przewidziane w projekcie, Rząd RP nie dostrzega szczególnego ryzyka w ewentualnej konieczności ich bezpośredniego stosowania.

– W sprawie rozporządzenia należy zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, analiza przepisów rozporządzenia wskazuje, że mamy do czynienia z naruszeniem traktatowego podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi. O ile bowiem postanowienia traktatowe przyznają Unii możliwość regulowania sytuacji transgranicznych, to odnoszą się one do kwestii proceduralnych, nie merytorycznych. Po drugie, przyjęcie dokumentu nieuchronnie spowoduje konieczność uznawania przez Polskę adopcji dokonanych za granicą, w tym także przez pary jednopłciowe, choć polski porządek prawny nie przewiduje takiej możliwości – wskazuje Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.