Jak Polska „przywraca praworządność”? Na wniosek Ordo Iuris, Ministerstwo Sprawiedliwości udostępnia Plan Działań

Adobe Stock

· Ministerstwo Sprawiedliwości udostępniło Instytutowi Ordo Iuris Plan Działań w sprawie przywracania praworządności.

· Dokument ten został zaprezentowany krajom członkowskim UE i Komisji Europejskiej przez Ministra Sprawiedliwości na posiedzeniu Rady Unii Europejskiej w lutym tego roku.

· Przedstawienie Planu Działań przez obecny rząd było, w opinii Komisji Europejskiej, jednym z kluczowych czynników, które zadecydowały o zamknięciu procedury naruszeniowej z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej wobec Polski.

· Dokument jest bardzo krótki, nieprecyzyjny i zawiera jedynie bardzo ogólne zamiary działań związanych z „przywróceniem praworządności” w Polsce.

· Plan zakłada m.in. oddzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego, zmianę ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz dążenie do „pełnego zadośćuczynienia ofiarom” reform przeprowadzonych przez poprzedni rząd.

PRZECZYTAJ PLAN DZIAŁAŃ - LINK

W grudniu 2017 roku Komisja Europejska poinformowała o wszczęciu wobec Polski procedury określonej w art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). Ten bezprecedensowy krok Komisji wynikał z oskarżeń kierowanych pod adresem ówczesnych władz Polski, a dotyczących m.in. wprowadzanych wówczas reform w sądownictwie. Komisja wskazała na kilkanaście ustaw, które bezpośrednio lub pośrednio oddziaływać miały negatywnie na zasadę trójpodziału władzy, w tym niezależność Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, Krajowej Rady Sądownictwa czy prokuratury.

Przełomem w trwającym niemal 10 lat konflikcie okazała się zapowiedź Komisji Europejskiej, która na początku maja ogłosiła, iż zamierza zamknąć wobec Polski procedurę przewidzianą w art. 7 ust. 1 TUE. Ta decyzja miała wynikać przede wszystkim z oceny sytuacji w Polsce, gdzie – choć wciąż nie znowelizowano ustaw, które były przedmiotem sporu – w opinii Komisji nie istnieje już ryzyko naruszenia praworządności. Ministerstwo Sprawiedliwości podaje, że taki stan rzeczy miał być spowodowany przedstawieniem Radzie Unii Europejskiej „Planu działań w sprawie przywracania praworządności w Polsce” przez Ministra Sprawiedliwości w lutym oraz „podjęcia przez Polskę pierwszych kroków, w celu wdrożenia tego planu”. Finalnie procedura naruszeniowa została zamknięta przez Komisję decyzją z 29 maja. Instytut Ordo Iuris złożył wniosek o udostępnienie tego dokumentu w trybie dostępu do informacji publicznej.

W przekazanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości bardzo krótkim dokumencie (2,5 strony) podkreślono, że powstał on w odpowiedzi na „systemowe problemy związane z praworządnością”, a przywrócenie wartości określonych w art. 2 TUE aktualny rząd uznaje za „priorytet”. Sam Plan Działań przedstawia „kroki, które zostaną podjęte w celu rozwiązania kwestii wskazanych w uzasadnionym wniosku Komisji zgodnie z art. 7 ust. 1 TUE oraz w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości UE i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka”, odnosząc się na bardzo ogólnym poziomie do poszczególnym obszarów, związanych ze sporem o praworządność.

Dokument podzielony jest na kilka podrozdziałów, w tym: Krajowa Rada Sądownictwa, Trybunał Konstytucyjny, Sąd Najwyższy, Sądy powszechne, Prokuratura oraz Sprawy rozpatrywane przez TSUE i ETPC, z czego każdej instytucji poświęcono kilka zdań.

W odniesieniu do Krajowej Rady Sądownictwa, autorzy wskazują, że Minister Sprawiedliwości przedstawił projekt ustawy zmieniającej zasady wyboru 15 sędziów jako członków KRS. Ponadto, wskazany projekt ma wprowadzać zasadę, zgodnie z którą sędziowie KRS będą wybierani przez osoby równe rangą (czyli innych sędziów) w powszechnym i tajnym głosowaniu, „bez wpływu polityków”. Zmiana ta ma na celu „wyeliminowanie problemów poruszonych w orzecznictwie TSUE i ETPC” oraz we wniosku Komisji.

Co do Trybunału Konstytucyjnego, w Planie Działań podkreślono, iż status Trybunału, jak i status jego prezesa jest kwestionowany, a źródłem problemu jest „wybór trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego przez Sejm VIII kadencji, podczas gdy stanowiska te zostały już obsadzone przez Sejm VII kadencji”. W celu „wyeliminowania tych nieprawidłowości” obecne władze Polski planują „podjęcie uchwały Sejmu w sprawie Statusu Trybunału Konstytucyjnego” oraz „zmianę ustawy o Trybunale Konstytucyjnym”.

Autorzy Planu Działań stwierdzają, iż Izba Dyscyplinarna oraz Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego „nie są niezależnymi sądami ustanowionymi przez prawo”. Ministerstwo Sprawiedliwości odwołuje się tutaj do Wniosku Komisji Europejskiej dotyczącego wszczęcia procedury naruszeniowej oraz do orzecznictwa TSUE i ETPC. W związku z tym, „w celu wzmocnienia niezależności Sądu Najwyższego”, Polska planuje wprowadzenie zmian w ustawie o Sądzie Najwyższym, w tym w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz wyeliminowanie z systemu prawnego instytucji skargi nadzwyczajnej.

W odniesieniu do sądów powszechnych, wskazano, iż „Prawo o ustroju sądów powszechnych zawiera liczne przepisy, które podważają niezależność sądów i skuteczną ochronę sądową”. W dokumencie podkreślono, że „biorąc pod uwagę zasadę pierwszeństwa prawa UE, przepisy te, m.in. «prawo kagańcowe», nie są już stosowane przez sądy, a sędziom nie grozi żadna odpowiedzialność dyscyplinarna za stosowanie prawa UE. W związku z tym, nie ma przeszkód prawnych dla sędziów, aby zapewnić prawo do niezależnego, bezstronnego sądu ustanowionego ustawą, zgodnie z orzecznictwem TSUE. Obejmuje to również badanie statusu innych sędziów”. W Planie pojawia się ogólne sformułowanie, zgodnie z którym „w dalszej perspektywie Ministerstwo Sprawiedliwości planuje przedstawienie projektów ustaw zawierających przepisy wzmacniające gwarancje niezależności sądów oraz wprowadzających zasady delegowania sędziów, funkcjonowania samorządu sędziowskiego, powoływania prezesów sądów i działania rzeczników dyscyplinarnych sądów powszechnych”.

W dodatku Polska, jak zaznaczono w dokumencie, planuje podjąć reformy dotyczące prokuratury, które mają polegać na oddzieleniu funkcji Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości. Przypomina się tam również o przystąpieniu Polski do Prokuratury Europejskiej, co ma na celu „zwiększenie przejrzystości i niezależności działania polskiej prokuratury”.

W akapicie poświęconym sprawom rozpatrywanym przez TSUE i ETPC pojawia się twierdzenie, zgodnie z którym „polski rząd dąży do pełnego zadośćuczynienia ofiarom” reform przeprowadzonych przez poprzednią ekipę rządzącą. W dodatku Ministerstwo informuje, iż Polska planuje stworzyć „nowy instytucjonalny system wykonywania wyroków ETPC, jako odpowiedź na zalecenia zawarte w Rekomendacjach Komitetu Ministrów Rady Europy oraz w rezolucjach Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy”.

- Wedle informacji udostępnionych na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości 29 maja, to właśnie ten dokument zadecydował o zamknięciu procedury naruszeniowej przez Komisję Europejską, choć stanowi on jedynie zapowiedź podjęcia bliżej nieokreślonych merytorycznie i terminowo działań legislacyjnych. Regulacje będące osią sporu pomiędzy Polską a Komisją Europejską, w tym ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa, wciąż nie zostały znowelizowane. Prowadzi to do wniosku, że decyzja Komisji Europejskiej została podjęta nie w oparciu o konkretne, merytoryczne zmiany, a jedynie na podstawie zapowiedzi podjęcia jakichś działań. Taki sposób procedowania przez Komisję wzbudza wątpliwości co do jej bezstronności i podważa zaufanie do całej Unii Europejskiej, której Komisja jest głównym przedstawicielem – zauważa Patryk Ignaszczak, ekspert Centrum Prawa Międzynarodowego z Instytutu Ordo Iuris.