Informujemy, że Pani/Pana dane osobowe są przetwarzane przez Fundację Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris z siedzibą w Warszawie przy ul. Zielnej 39, kod pocztowy 00-108 (administrator danych) w ramach utrzymywania stałego kontaktu z naszą Fundacją w związku z jej celami statutowymi, w szczególności poprzez informowanie o organizowanych akcjach społecznych. Podstawę prawną przetwarzania danych osobowych stanowi art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

Podanie danych jest dobrowolne, niemniej bez ich wskazania nie jest możliwa realizacja usługi newslettera. Informujemy, że przysługuje Pani/Panu prawo dostępu do treści swoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przenoszenia danych, prawo wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania, a także prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego.

Korzystanie z newslettera jest bezterminowe. W każdej chwili przysługuje Pani/Panu prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych. W takim przypadku dane wprowadzone przez Pana/Panią w procesie rejestracji zostaną usunięte niezwłocznie po upływie okresu przedawnienia ewentualnych roszczeń i uprawnień przewidzianego w Kodeksie cywilnym.

Do Pani/Pana danych osobowych mogą mieć również dostęp podmioty świadczące na naszą rzecz usługi w szczególności hostingowe, informatyczne, drukarskie, wysyłkowe, płatnicze. prawnicze, księgowe, kadrowe.

Podane dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany, w tym również w formie profilowania. Jednak decyzje dotyczące indywidualnej osoby, związane z tym przetwarzaniem nie będą zautomatyzowane.

W razie jakichkolwiek żądań, pytań lub wątpliwości co do przetwarzania Pani/Pana danych osobowych prosimy o kontakt z wyznaczonym przez nas Inspektorem Ochrony Danych pisząc na adres siedziby Fundacji: ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa, z dopiskiem „Inspektor Ochrony Danych” lub na adres poczty elektronicznej [email protected]

Przejdź do treści
PL | EN
Facebook Twitter Youtube

Prawo do sprzeciwu sumienia w orzecznictwie ETPCz

Data publikacji: 20.09.2016

Udostępniamy analizę Alliance Defending Freedom dotyczącą kształtu istniejących na gruncie art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPCz) gwarancji dla praktyki korzystania przez jednostkę ze sprzeciwu sumienia. Odnoszą się one m.in. do lekarzy i innych osób wchodzących w skład personelu medycznego podmiotów leczniczych, od których oczekuje się przeprowadzania lub uczestniczenia w procedurze aborcji. Opracowanie powstało na potrzeby sprawy, jaką szwedzka pielęgniarka Ellinor Grimmark wytoczyła Landstinget i Jönköpings Län za zwolnienie jej z pracy z powodu odmowy asystowania przy aborcji.

 

Uregulowania ogólne

 

Po raz pierwszy Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) uznała expressis verbis na gruncie art. 9 EKPCz istnienie prawa jednostki do sprzeciwu sumienia w sprawie Bayatyan v. Armenia1. Jakkolwiek wyrok ten dotyczył sprzeciwu jednostki wobec obowiązku odbycia służby wojskowej, motywowanego wyznawanymi poglądami religijnymi, to przedstawiona przez Trybunał argumentacja znajduje w pełni zastosowanie do innych okoliczności, w tym do sprzeciwu wobec uczestniczenia w procedurze aborcji wbrew swojej woli i wbrew własnemu sumieniu. W sprawie tej Trybunał stwierdził, że nie sposób pominąć okoliczności, że odmowa skarżącego, jako członka wspólnoty Świadków Jehowy, odbycia służby wojskowej i wniosek o skierowanie go do zastępczej służby wojskowej, nie stanowiła osobistej korzyści ani też nie była motywowana własną wygodą, ale wynikała z przekonań religijnych, które szczerze skarżący wyznawał i realnie praktykował (...) Obowiązujące w owym czasie prawo w Armenii nakładało na obywateli bezwzględny obowiązek odbycia służby wojskowej, bowiem zabraniało stosowania jakichkolwiek wyjątków (w tym opartych na możliwości powoływania się na klauzulę sumienia) oraz przewidywało karalność tych, którzy jak skarżący, odmówili odbycia służby wojskowej. Prawo to bez wątpienia mogło stanowić źródło potencjalnych konfliktów w przypadku powołania się na klauzulę sumienia, gdyby taka sytuacja miała miejsce. W opinii ETPCz powyższy system nie zapewniał odpowiedniej równowagi pomiędzy interesem społeczeństwa pojmowanym jako całość a interesem jednostki. W związku z tym Trybunał uznał, że nałożenie na skarżącego kary w związku z brakiem ustawowych gwarancji dla sprzeciwu sumienia nie może zostać uznane za właściwe w demokratycznym społeczeństwie. Co więcej, kara ta nie mogła zostać uznana za jedyny konieczny środek rozwiązania powyższych konfliktów, biorąc pod uwagę fakt, że istnieją również inne, realne i skuteczne alternatywy, mogące pogodzić konkurencyjne interesy, na co wskazuje także doświadczenie przeważającej większości państw europejskich.

 

Stanowisko to podtrzymał i rozwinął ETPCz w sprawie Bukharatyan v. Armenia2, umacniając konwencyjne gwarancje wolności sumienia. Z całą też pewnością linia orzecznicza strasburskiego Trybunału będzie rozwijała się w przyszłości właśnie kierunku dalszego wzmocnienia standardów wolności sumienia, tym bardziej, że ETPCz zaznaczył, że będzie kierował się tą wykładnią we wszelkich innych sprawach.

 

Przedmiotowa konkluzja Trybunału znajduje swoje odzwierciedlenie w kolejnych orzeczeniach zapadłych w Strasburgu, w których ETPCz podtrzymał tezę o istnieniu prawa do działania zgodnego ze swoimi przekonaniami, dostosowując ją do rozstrzyganych, zróżnicowanych stanów faktycznych. Przykładowo, w wyroku z dnia 17 grudnia 2013 w sprawie Vartic v. Rumunia (nr 2, skarga nr 14150/08), Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie prawa mołdawskiego więźnia do powołania się na klauzulę sumienia, przez odmówienie mu zapewnienia diety wegetariańskiej, która byłaby zgodna z jego buddyjskimi przekonaniami religijnymi. Podobnie, Trybunał w sprawie Jakόbski v. Polska (skarga nr 18429/06) uznał, że władze nie zdołały zapewnić równowagi pomiędzy interesami władz więziennych a prawem skarżącego do swobodnego praktykowania swojego wyznania przez przestrzeganie zasad religii buddyjskiej, co skutkowało naruszeniem Art. 9 Konwencji (§ 54).

 

Akceptacja standardu strasburskiego

 

Konwencyjne gwarancje wolności sumienia są akceptowane i przywoływane również w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TS UE), chociażby w ostatnich sprawach RFN v. Y (C-71/11) i RFN v. Z (C-99/11). W sprawach tych Rzecznik Generalny wydał opinię dotyczącą wykładni Art. 9 Konwencji, stwierdzając, że jeśli gwarancje wolności sumienia umieści się jedynie w sferze prywatnej jednostki bez gwarancji poszanowania dla „zewnętrznej manifestacji tej wolności”, wolność sumienia byłaby na gruncie Konwencji konstrukcją martwą. Ostatecznie TS UE uznał, że prawo do działania zgodnie z posiadanymi przekonaniami religijnymi lub moralnymi wyraźnie rozciąga się na publiczne manifestowanie tych przekonań. Również Komitet Ministrów Rady Europy potwierdza istnienie prawa do wolności sumienia i praw z nim związanych3.

 

Bez wątpienia, gdyby wolność religii nie zawierała w sobie gwarancji dla działań w zgodzie ze swoimi głęboko zakorzenionymi przekonaniami, nie mogłaby zostać zaliczona do praw podstawowych, których ochrona jest zagwarantowana przez Konwencję i sprowadzałaby się do bardziej ograniczonego prawa do swobody kultu4, dotyczącego sfery prywatnej i ściśle konfesyjnej5. Precyzując, praktykowanie wiary religijnej byłoby dozwolone tak długo, jak długo jej uzewnętrznianie nie naruszałoby żadnych innych granic wytyczonych w społeczeństwie obywatelskim. Nie jest to jednak model, który znalazł wyraz w Konwencji Art. 9 ust. 1 Konwencji dotyczy bowiem szeregu dozwolonych form manifestacji religii czy przekonań, w tym kultu, ale także nauczania religijnego, praktykowania i czynności rytualnych6.

 

Sprzeciw sumienia a aborcja

 

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy odniosło się w jednoznaczny sposób do problematyki autonomii lekarzy w kontekście kwestii aborcji w rezolucji nr 1763 z 2010. Stosownie do tego dokumentu:

 

1. Żadna osoba, szpital lub instytucja nie może zostać zmuszona, pociągnięta do odpowiedzialności lub dyskryminowana w jakikolwiek sposób z powodu odmowy wykonania, dostosowania, pomocy lub poddania się aborcji, doprowadzenia do ludzkiego poronienia lub eutanazji lub działania, które mogłyby spowodować śmierć płodu lub zarodka ludzkiego, z jakiegokolwiek powodu.

 

2. Zgromadzenie Parlamentarne podkreśla potrzebę potwierdzenia istnienia prawa do sprzeciwu sumienia wraz z istnieniem odpowiedzialności państwa, w celu zapewnienia, pacjentom realnego dostępu do pełnoprawnej opieki medycznej, zapewnionej i wykonanej w odpowiednim terminie. Zgromadzenie wyrażało zaniepokojenie faktem, że nieuregulowana prawnie kwestia możliwości powoływania się na klauzulę sumienia może nieproporcjonalnie częściej dotykać kobiety, zwłaszcza te o niskich dochodach lub mieszkających na obszarach wiejskich7.

 

Podobnie uznała Rada Praw Człowieka ONZ, określając znaczenie praw sumienia jako przełomowego składnika wolności myśli, sumienia i religii. Komisja zauważa, że podczas gdy „(...) Konwencja wyraźnie nie odnosi się do prawa do sprzeciwu sumienia, to takie prawo można wywieść także z artykułu 18 (...)”8. Na tej podstawie Komitet uznał w sprawie Frédéric Foin v. Francji9, że wnioskodawca” był dyskryminowany ze względu na swoje przekonania religijne„, a w 2006 roku, w dwóch sprawach przeciwko Korei Południowej, dotyczących problematyki klauzuli sumienia, stwierdził naruszenie właśnie art. 18 Konwencji10.

 

Analogiczne stanowisko w tym względzie zajmuje również Parlament Europejski11. Podobnie prawodawca unijny postanowił w art. 10 § 2 Karty Praw Podstawowych UE, uznając, że prawo do sprzeciwu sumienia jest uznawane zgodnie z prawem krajowym regulującym korzystanie z tego prawa. W konsekwencji, prawo do sprzeciwu sumienia jest wyraźnie i bezsprzecznie zawarte także w Karcie Praw Podstawowych UE.

 

Brak „prawa do aborcji” w prawie międzynarodowym

 

Należy jednocześnie podkreślić, że nie istnieje w prawie międzynarodowym „prawo do aborcji”12. Europejski Trybunał Praw Człowieka wyraźnie stwierdził, że Konwencja nie zawiera prawa do aborcji. Ponadto, Trybunał uznaje, że wraz z postępem naukowym i różnymi innowacyjnymi formami badań z udziałem ludzkiego embrionu, konieczne jest zapewnienie zabezpieczenia i ochrony praw nienarodzonych dzieci w prawie międzynarodowym w znacznie szerszym zakresie niż dotychczas13.

 

Odnosząc przedmiotową problematykę do porządku unijnego, należy podkreślić, że kwestia prawnej regulacji aborcji nie należy do kompetencji Unii Europejskiej. Zostało to wyartykułowane kilkakrotnie. Przykładowo, w 2006 r., Rada Unii Europejskiej stwierdziła, że: „Traktaty Unii Europejskiej nie przekazały ani Wspólnocie ani Unii kompetencji, zgodnie z którą Unia mogłaby regulować kwestie aborcji”14. W innym miejscu Rada Unii Europejskiej podkreśliła, że termin „zdrowie reprodukcyjne” nie zawiera żadnego odniesienia do prawa do aborcji i Rada „nie zaakceptuje aborcji jako części polityki w zakresie edukacji reprodukcyjnej oraz kontroli urodzeń”15.

 

Wreszcie żaden wiążący dokument międzynarodowy z zakresu praw człowieka nie stwierdza ani nie wskazuje, jakoby aborcja była w prawem. Zarówno ma Międzynarodowej Konferencji na rzecz Ludności i Rozwoju w Kairze jak i na IV Światowej Konferencji w sprawie Kobiet, która odbyła się w Pekinie w 1995 r., stwierdzono, że rządy mają obowiązek eliminowania i ograniczania aborcji oraz udzielania pomocy kobietom celem unikania kolejnych aborcji16. W dokumentach pokonferencyjnych również uznano, że aborcja nigdy nie powinna być promowana jako metoda planowania rodziny17. Warto zwrócić uwagę, że gdyby aborcja rzeczywiście była prawem podmiotowym, to prawo międzynarodowe nie formułowałoby wezwań do rządów poszczególnych państw, by te w ich porządkach krajowych redukowały lub eliminowały aborcję.

 

Konkluzja

 

Podsumowując, gwarancje poszanowania wolności sumienia, w szczególności możliwość powołania się na klauzulę sumienia przez personel medyczny i sprzeciw wobec uczestniczenia w procedurze aborcji, mieszczą się w uznanym powszechnie standardzie europejskim i międzynarodowym. Uniemożliwienie powołania się na klauzulę sumienia i odmowy wykonania lub udziału w procedurze aborcji stanowiłoby poważne naruszenie przepisów prawa międzynarodowego i przeszkodę nie do pokonania dla dużej części społeczeństwa w zakresie dostępu do zawodu lekarza. Właściwe europejskiej kulturze względy przyzwoitości, wyrozumiałości i tolerancji sprzeciwiają się bowiem zmuszaniem obywateli do upokorzenia, jakim jest zdrada własnego sumienia.

Autor: Alliance Defending Freedom

1. ECHR, Bayatan v. Armenia [GC], (2012) 54 E.H.R.R. 15.
2. (Application no. 37819/03) judgement of 10 January 2012
3. Zob. Recommendation R(87)8 oraz Recommendation CM/Rec(2010)
4. The Court of Appeal decision in Ladele v. London Borough of Islington [2009] EWCA Civ 1357 illustrates this narrowing of freedom of religion to freedom of worship. Lord Neuberger held at § 51: “…the effect on Ms Ladele of implementing the policy [performing same sex civil partnerships] did not impinge on her religious beliefs: she remained free to hold those beliefs, and free to worship as she wished.”
5. For example, when the Charity Tribunal found against the last remaining Catholic adoption agency in England, it stated that “religious conviction in the sphere of personal belief is protected in both domestic and European equality law, so that acts of devotion, worship, and prayer (including ceremonies) are exempt from equality obligations” but held that there is an “essential distinction” between private acts of worship and the provision of a public service. Catholic Care v. The Charity Commission for England and Wales, CA/2010/0007, 26 April 2011 § 60.  
6. Zob. Hasan v. Bulgaria (2002) 34 E.H.R.R. 55 at § 60 and Metropolitan Church of Bessarabia v. Moldova (2002) 35 E.H.R.R. 13 at § 114. Emphasis added.
7. Resolution 1763 (2010).  
8. General Comment No. 22: The right to freedom of thought, conscience and religion (Art. 18): 30/07/1993 at § 11.  
9. Communication No. 666/1995, 9 November 1999, at § 10.3.  
10. Yoon v Republic of Korea and Choi v Republic of Korea, Communications 1321/2004 and 1322/2004, UN Doc.CCPR/C/88/D/1321-1322/2004, January 23, 2007.  
11. Przykładowo por. Rezolucję Parlamentu Europejskiego z 7 lutego, 1983, i 13 października 1989, 11 marca 1993 i 19 stycznia 1994.
12. ECHR: A, B and C v. Ireland [GC], Application No. 25579/05, judgment of 16 December 2010. 
13. ECHR: Vo v. France, Application No. 53924/00, Judgment of 08/07/2004, § 84.
14. Paula Lehtomäki, President-in-Office of the Council, 13 December 2006, replying to an Oral Question (H-0983/06) by Bastiaan Belder, MEP. Emphasis added. Available at: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=CRE&reference=20061213&secondRef=ITEM-021&language=EN#3-429.  
15. Answering questions from MEPs Bernd Posselt (H-0729/03) and Dana Scallon (H-0794/03), 4 December 2003. Available at:http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=CRE&reference=20031216&secondRef=ITEM-005&language=EN#2-178.
16. ICPD Programme of Action at § 8.25.  
17. ICPD Programme of Action at § 7.24. 

Ochrona życia

Analiza projektu Paktu ONZ na rzecz Prawa do Rozwoju

· W Grupie Roboczej Rady Praw Człowieka ONZ trwają prace nad projektem nowego traktatu międzynarodowego - Paktu na rzecz Prawa do Rozwoju.

Czytaj Więcej

Rejestracja związków wyznaniowych w wybranych państwach europejskich

· Obowiązujące w polskim systemie prawnym regulacje umożliwiają z chwilą wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych nabycie szeregu uprawnień.  

· Liberalne rozwiązania mogą jednak zostać wykorzystane przez podmioty podszywające się pod związki wyznaniowe, które prowadzą działalność przestępczą.

Czytaj Więcej

Edukacja

Analiza projektowanych zmian w zakresie możliwości zadawania i oceniania prac domowych dla uczniów szkół podstawowych

· Kończy się etap konsultacji publicznych i opiniowania projektu rozporządzenia Ministra Edukacji zakładającego zakaz zadawania pisemnych i praktycznych prac domowych uczniom klas I-III.

· Z kolei w klasach IV-VIII pisemne i praktyczne prace domowe miałyby być zadawane wyłącznie „dla chętnych”, jednak uczeń nie mógłby otrzymać za nie oceny, nawet pozytywnej.

Czytaj Więcej

Edukacja

Ocena wybranych propozycji zmian w podstawie programowej

W związku z projektem zmian w podstawie programowej kształcenia ogólnego zaprezentowanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz ogłoszeniem trwających do dnia 19 lutego 2024 r. prekonsultacji w tym zakresie poniżej prezentujemy listę uwag i zastrzeżeń do wybranych propozycji zmian.

 

 

Autorzy poszczególnych uwag:

Czytaj Więcej