Aborcja eugeniczna dyskryminacją osób niepełnosprawnych. Opinia Ordo Iuris dla ONZ

Walka z dyskryminacją niepełnosprawnych

Instytut Ordo Iuris przekazał działającemu w ramach ONZ Komitetowi do spraw praw osób z niepełnosprawnościami (Committee on the Rights of Persons with Disabilities, CRPD) opinię dotyczącą dyskryminacji niepełnosprawnych. Stanowisko było odpowiedzią na wystosowane przez gremium zaproszenie do składania opinii, w związku z przygotowywanymi wytycznymi w sprawie zapobiegania przemocy ze względu na niepełnosprawność. CRPD jest organem traktatowym ONZ i działa na podstawie art.34 Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami (Convention on the Rights of Persons with Disabilities) z 2006 roku.

Ordo Iuris wskazywało, iż aborcja eugeniczna, czyli przerwanie ciąży ze względu na podejrzewane bądź stwierdzone wady dziecka nienarodzonego, stanowi formę dyskryminacji osób niepełnosprawnych, w rozumieniu przepisów Konwencji oraz innych aktów prawa międzynarodowego. Podobne stanowiska Instytut przedstawiał działającej pod egidą ONZ Komisji do spraw statusu kobiet (Commission on the Status of Women, CSW) w październiku bieżącego roku. Również sam Komitet, w zaproszeniu do składania opinii stwierdził, że ableizm, czyli niechęć do osób niepełnosprawnych, doprowadza do „wczesnej eliminacji płodów z niepełnosprawnościami, w przekonaniu, że ich przetrwanie stanowi obciążenie dla społeczeństwa”.

Czym jest aborcja eugeniczna?

W opinii przesłanek Komitetowi prawnicy Instytutu w pierwszej kolejności wskazali na pojęcie i znaczenie aborcji eugenicznej jako formy dyskryminacji osób niepełnosprawnych na prenatalnym etapie rozwoju. W wielu państwach, w których aborcja jest de iure bądź de facto dostępna na życzenie, przerwanie ciąży ma często miejsce ze względu na podejrzenie występowania u dziecka nienarodzonego różnych wad rozwojowych, często związanych z niepełnosprawnością (np. z zespołem Downa). Eksperci Ordo Iuris wskazywali, iż takie praktyki wpływają na pogorszenie faktycznej sytuacji osób niepełnosprawnych na prenatalnym okresie rozwoju powodując, że ich życie jest postrzegane jako gorsze lub mniej wartościowe.

Dyskryminacja osób niepełnosprawnych sprzeczna z międzynarodowymi standardami

W dalszej kolejności prawnicy Instytutu wskazali na przepisy traktatów oraz opinie gremiów działających w ramach ONZ, odnoszących się do kwestii aborcji eugenicznej. W tym kontekście przywołano przepisy Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 roku oraz unormowania zawarte w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku.

W tym kontekście w opinii przypomniano w szczególności o art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, na mocy którego każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawnicy Ordo Iuris przypomnieli, iż Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami podkreślił, że „przepisy, które wyraźnie zezwalają na aborcję z powodu niepełnosprawności, naruszają Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych (art. 4, 5, 8). W opinii zauważono, że nawet jeśli stan ten uznaje się za śmiertelny, decyzja nadal jest podejmowana na podstawie niepełnosprawności, przy czym często nie można stwierdzić, czy niepełnosprawność jest śmiertelna.

W stanowisku powołano się również na raport przygotowany przez Komitet do spraw praw osób z niepełnosprawnościami w 2024 roku, dotyczący sytuacji osób niepełnosprawnych w Belgii. W dokumencie stwierdzono, że osoby z zespołem Downa i innymi niepełnosprawnościami są postrzegane przez jako mniej wartościowe niż inne osoby, co przyczynia się do wysokiego poziomu selektywnych aborcji po prenatalnej diagnozie zespołu Downa lub innych niepełnosprawności (pkt. 16 b). W związku z tym, Komitet rekomendował wtedy państwom-stronom Konwencji zapewnienie przyszłym rodzicom poddającym się badaniom prenatalnym wyczerpujących informacji i doradztwa, które nie promuje stereotypów dotyczących osób niepełnosprawnych ani wartości związanych z medycznym modelem niepełnosprawności.

Konieczność walki z aborcją i wsparcia dla matek

Finalnie Instytut przedstawił Komitetowi swoje rekomendacje, dotyczące możliwości poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych, w kontekście ich dyskryminacji. Prawnicy Ordo Iuris rekomendują m.in. wyraźne potępienie stosowania praktyk aborcyjnych ze względu na stwierdzoną bądź podejrzewaną wadę rozwojową dziecka nienarodzonego oraz zalecają, by to gremium podjęło działania mające na celu promowanie polityki zapewniającej równe traktowanie i ochronę prawa do życia wszystkim osobom, niezależnie od stanu zdrowia lub niepełnosprawności. Ponadto Instytut zwraca uwagę na potrzebę wzmocnienia mechanizmów wsparcia dla kobiet w ciąży oraz ich nienarodzonych dzieci, co do których stwierdzono występowanie bądź możliwość występowania wad rozwojowych powodujących niepełnosprawność.

– Złożenie przez Instytut opinii w sprawie dyskryminacji osób niepełnosprawnych w kontekście aborcji eugenicznej jest warte odnotowania, jako że dzieci nienarodzone, u których stwierdzono lub podejrzewa się występowanie niepełnosprawności, często padają ofiarami aborcji. Na taki stan rzecz zwraca uwagę nawet sam Komitet do spraw osób z niepełnosprawnościami. Dlatego też walka ze szkodliwym stereotypem, zgodnie z którym życie osób niepełnosprawnych na prenatalnym etapie rozwoju jest mniej wartościowe od osób zdrowych, jest konieczna w kontekście potrzeby ochrony osób z tej grupy – komentuje Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.