Krótki przewodnik po wykazie lektur szkolnych

O tym, że nie każde czytanie wzbogaca, pisałem jakiś czas temu w felietonie noszącym taki właśnie tytuł. Warto czytać, ale warto czytać tylko rzeczy dobre, które na to zasługują. W szkolnej rzeczywistości już dość dawno nastąpiło odejście od rozumienia kanonu kultury, w tym kanonu literackiego, jako wzorca i miary, z którą należy się wciąż na nowo konfrontować na naszej drodze ku mądrości. W tzw. wykazie lektur, zawartym w podstawie programowej języka polskiego, tylko niektóre tytuły można byłoby uznać za kanoniczne w tym właśnie sensie. Kwestia zawartości owego spisu lektur od dawna budzi emocje i rodzi szereg pytań w tej materii. Jednakże zmiany, które przygotowało i częściowo już wdrożyło Ministerstwo Edukacji Narodowej pod kierownictwem Barbary Nowackiej (dalsze zmiany są zapowiadane jako „Reforma26”) to prawdziwa destrukcja tego, co ze spraw ważnych, związanych z kulturą zakorzenienia, jeszcze w polskiej szkole zostało.

W tekście tym nie będę jednak analizował i oceniał dokonanych zmian. Czynię to w innych miejscach. Dokonam tu tylko zestawienia tytułów, które znajdują się w aktualnym wykazie lektur dla szkoły podstawowej oraz liceum i technikum, z podziałem na odpowiednie kategorie, mając nadzieję, że zestawienie to przyda się rodzicom, którzy nie zawsze dysponują pełną wiedzą w tym zakresie.

I. Lektury wykreślone

Przypomnijmy najpierw, jakie lektury zostały usunięte przez MEN z wykazu już w 2024 roku (rozporządzenie MEN z dnia 28 czerwca 2024 roku). W szkole podstawowej wykreślone zostały m.in. następujące tytuły: „Żona modna” Ignacego Krasickiego, „Katarynka” Bolesława Prusa”, „W pustyni w puszczy” Henryka Sienkiewicza, „Śmierć Pułkownika” i wybrany utwór z cyklu „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza oraz „Ziele na kraterze”, „Tędy i owędy” Melchiora Wańkowicza. Z listy lektur obowiązkowych w liceum i technikum na poziomie podstawowym usunięte zostały m.in. „Kronika polska” Gala Anonima, „Boska komedia” Dante Alighieri, „Kazania sejmowe” Piotra Skargi, „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego, „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, „Romeo i Julia” Williama Szekspira, „Rozdziobią nas kruki, wrony…” Stefana Żeromskiego. Niektóre pozycje dotychczas obowiązkowe zostały przeniesione do uzupełniających (choć np. „Rota” Marii Konopnickiej odwrotnie, trafiła do lektur obowiązkowych), inne będą omawiane tylko we fragmentach, a część tytułów pozostawiono do wyboru nauczycielom.

Z listy lektur obowiązkowych dla klas IV-VI wykreślono dwie ballady Adama Mickiewicza „Powrót taty” i „Pani Twardowska” oraz wiersz Juliusza Słowackiego „W pamiętniku Zofii Bobrówny”, zaś „Katarynka” Bolesława Prusa i „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza znalazły się wśród lektur uzupełniających.

W klasach VII i VIII część lektur czytana będzie tylko we fragmentach („Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza: obowiązkowe zostaną tylko księgi: I, II, IV, X, XI i XII, „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza, „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego). Całkowicie z listy lektur obowiązkowych znikną: „Żona modna” Ignacego Krasickiego, „Śmierć Pułkownika” Adama Mickiewicza i „Tędy i owędy” Melchiora Wańkowicza.

Zgodnie z nowelizacją z wykazu lektur obowiązkowych dla liceów i techników na poziomie podstawowym wykreślone zostały m.in.: „Legenda o św. Aleksym”, „Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu”, „Kronika polska” Galla Anonima, „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska, „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, „Grób Agamemnona” i „Testament mój” Juliusza Słowackiego, „Rozdziobią nas kruki, wrony…” Stefana Żeromskiego, „Ludzie, którzy szli” Tadeusza Borowskiego, „Katedra” Jacka Dukaja.

II. Aktualnie obowiązujący wykaz lektur w szkole podstawowej oraz w liceum i technikum

Szkoła podstawowa – klasy 1-3

Lektury obowiązkowe w klasach 1-3 to lista propozycji do wspólnego i indywidualnego czytania:

• Hans Christian Andersen, „Baśnie” (do wyboru)
• Justyna Bednarek, „Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych)”
• Jan Brzechwa, „Brzechwa dzieciom”
• Waldemar Cichoń, „Cukierku, ty łobuzie!”
• Agnieszka Frączek, „Rany Julek! O tym, jak Julian Tuwim został poetą”
• Dorota Gellner, „Wścibscy”
• Julita Grodek, „Mania, dziewczyna inna niż wszystkie. Opowieść o Marii Skłodowskiej-Curie”
• Tom Justyniarski, „Psie troski, czyli o wielkiej przyjaźni na cztery łapy i dwa serca”
• Grzegorz Kasdepke, „Detektyw Pozytywka”
• Piotr Kordyasz, „Lolek. Opowiadania o dzieciństwie Karola Wojtyły” (fragmenty)
• Barbara Kosmowska, „Dziewczynka z parku”
• Zofia Kossak-Szczucka, „Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata”
• Maria Krüger, „Karolcia”
• Åsa Lind, „Piaskowy Wilk”
• Astrid Lindgren, „Dzieci z Bullerbyn”
• Hugh Lofting, „Doktor Dolittle i jego zwierzęta”
• Aleksandra i Daniel Mizielińscy, „Którędy do Yellowstone? Dzika podróż po parkach narodowych”
• Joanna Papuzińska, „Asiunia”
• Danuta Parlak, „Kapelusz Pani Wrony”
• Roman Pisarski, „O psie, który jeździł koleją„
• Janina Porazińska, „Pamiętnik Czarnego Noska”
• Maria Terlikowska, „Drzewo do samego nieba”
• Julian Tuwim, „Wiersze dla dzieci”
• Barbara Tylicka, „O krakowskich psach i kleparskich kotach. Polskie miasta w baśni i legendzie”
• Danuta Wawiłow, „Najpiękniejsze wiersze”
• Łukasz Wierzbicki, „Afryka Kazika”, „Dziadek i niedźwiadek”

Szkoła podstawowa– klasy 4-6

1. Lista lektur obowiązkowych poznawanych w całości:

• Jan Brzechwa, „Akademia Pana Kleksa”
• Janusz Christa, „Kajko i Kokosz. Szkoła latania” (komiks)
• Clive Staples Lewis, „Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa”
• Ferenc Molnár, „Chłopcy z Placu Broni”
• John Ronald Reuel Tolkien, „Hobbit, czyli tam i z powrotem”

2. Lista lektur obowiązkowych poznawanych we fragmentach, utwory poetyckie i krótkie utwory literackie w całości:

• René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, „Mikołajek” (wybór opowiadań)
• Ignacy Krasicki, wybrane bajki
• Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz” (wybrane fragmenty)
• Józef Wybicki, „Mazurek Dąbrowskiego”
• wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu, o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie
• Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne, w tym o talentach, o miłosiernym Samarytaninie
• wybrane podania i legendy polskie
• wybrane baśnie polskie i europejskie
• wybrane wiersze: Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz pieśni patriotyczne (w tym Rota Marii Konopnickiej).

Szkoła podstawowa – klasy 7-8

1. Lista lektur obowiązkowych poznawanych w całości:

• Charles Dickens, „Opowieść wigilijna”
• Aleksander Fredro, „Zemsta”
• Aleksander Kamiński, „Kamienie na szaniec”
• Adam Mickiewicz, „Dziady część II”
• Antoine de Saint-Exupéry, „Mały Książę”
• Juliusz Słowacki, „Balladyna”

2. Lista lektur obowiązkowych poznawanych we fragmentach, utwory poetyckie i krótkie utwory literackie w całości

• Jan Kochanowski, wybór fraszek, wybrana pieśń, treny VII i VIII
• Adam Mickiewicz, „Reduta Ordona”, „Świtezianka”, „Pan Tadeusz” (księgi: I, II, IV, X, XI, XII)
• Sławomir Mrożek, „Artysta”
• Henryk Sienkiewicz, „Latarnik”, „Quo vadis” (fragmenty)
• Stefan Żeromski, „Syzyfowe prace” (fragmenty)
• wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach IV–VI, a ponadto wybrane wiersze: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Wisławy Szymborskiej oraz aforyzmy Stanisława Jerzego Leca

Liceum i technikum – poziom podstawowy

1. Lista lektur obowiązkowych poznawanych w całości:

• Jan Parandowski, „Mitologia, część I: Grecja”
• Sofokles, „Antygona”
• William Szekspir, „Makbet”
• Molier, „Skąpiec”
• Adam Mickiewicz, „Dziady cz. III”
• Bolesław Prus, „Lalka”
• Fiodor Dostojewski, „Zbrodnia i kara”
• Stanisław Wyspiański, „Wesele”
• Stefan Żeromski, „Przedwiośnie”
• Hanna Krall, „Zdążyć przed Panem Bogiem”
• Albert Camus, „Dżuma”
• George Orwell, „Rok 1984”
• Sławomir Mrożek, „Tango”

2. Lista lektur obowiązkowych poznawanych we fragmentach i krótkie utwory literackie w całości:

• Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Księgi Psalmów, Apokalipsy św. Jana
• Homer, „Iliada” (fragmenty)
• wybrane utwory polskiego średniowiecza, w tym: „Lament świętokrzyski” (fragmenty), „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” (fragmenty)
• „Pieśń o Rolandzie” (fragmenty)
• Ignacy Krasicki, wybrana satyra
• Adam Mickiewicz, wybrane ballady, w tym „Romantyczność”
• Henryk Sienkiewicz, „Potop” (fragmenty)
• Władysław Stanisław Reymont, „Chłopi” (fragmenty)
• Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty)
• Tadeusz Borowski, „Proszę państwa do gazu”
• Gustaw Herling-Grudziński, „Inny świat” (fragmenty)
• Marek Nowakowski, „Górą Edek” (z tomu „Prawo prerii”)
• Andrzej Stasiuk, „Miejsce” (z tomu „Opowieści galicyjskie”)
• Olga Tokarczuk, „Profesor Andrews w Warszawie” (z tomu „Gra na wielu bębenkach”)
• Ryszard Kapuściński, „Podróże z Herodotem” (fragmenty)

3. Utwory poetyckie:

• Horacy, wybrane utwory
• „Bogurodzica”
• Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; tren IX, X, XI
• wybrane wiersze poetów epoki baroku
• Ignacy Krasicki, „Hymn do miłości ojczyzny”
• Adam Mickiewicz, „Oda do młodości”; wybrane sonety z cyklu „Sonety krymskie” oraz inne wiersze
• wybrane wiersze: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Mirona Białoszewskiego, Józefa Czechowicza, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Cypriana Kamila Norwida, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Haliny Poświatowskiej, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego, w tym „Testament mój”, Leopolda Staffa, Wisławy Szymborskiej, Juliana Tuwima

Liceum i technikum – poziom rozszerzony

Obowiązkowe lektury szkolne w liceum i technikum na poziomie rozszerzonym obejmują listę lektur dla poziomu podstawowego, a ponadto dodatkowe pozycje.

1. Lista lektur obowiązkowych poznawanych w całości:

• lektury dla poziomu podstawowego
• Jan Kochanowski, „Treny” (jako cykl poetycki)
• William Szekspir, „Hamlet”
• Juliusz Słowacki, „Kordian”
• realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac „Ojciec Goriot” lub Charles Dickens „Klub Pickwicka” lub Mikołaj Gogol „Martwe dusze” lub Gustaw Flaubert „Pani Bovary”)
• Michaił Bułhakow, „Mistrz i Małgorzata”
• Stanisław Ignacy Witkiewicz, „Szewcy”
• Tadeusz Konwicki, „Mała Apokalipsa”
• Janusz Głowacki, „Antygona w Nowym Jorku”

2. Lista lektur obowiązkowych poznawanych we fragmentach i krótkie utwory literackie w całości:

• lektury dla poziomu podstawowego
• Homer, „Odyseja” (fragmenty)
• Dante Alighieri, „Boska Komedia” (fragmenty)
• Franz Kafka, „Proces” (fragmenty)
• Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu „Sklepy cynamonowe”
• Sławomir Mrożek, wybrane opowiadanie
• wybrany esej Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta

3. Utwory poetyckie:

• utwory poetyckie dla poziomu podstawowego
• wybrane utwory poetyckie z romantycznej literatury europejskiej
• Cyprian Kamil Norwid, „Fortepian Szopena”
• wybrane wiersze: Stanisława Barańczaka, Czesława Miłosza, „Traktat moralny” (fragmenty), Juliana Przybosia.

Wiele z powyższych lektur jest dostępnych bezpłatnie w wersji cyfrowej na stronie: https://wolnelektury.pl/

Źródło zdjęcia okładkowego: Adobe Stock