Prezydent Duda odesłał do TK ustawę o psychoterapii 13-latków bez zgody lub wiedzy rodziców. Decyzja zgodna z postulatem Ordo Iuris

We wtorek 5 sierpnia, w ostatnim dniu swojej drugiej kadencji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda skierował do Trybunału Konstytucyjnego (w trybie kontroli prewencyjnej przewidzianym przez art. 122 ust. 3 Konstytucji RP) ustawę z dnia 25 czerwca 2025 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (druk Sejmu X kadencji nr 748, druk Senatu XI kadencji nr 366). Projekt tej ustawy został złożony w Sejmie już 11 października 2024 r. przez grupę posłów Koalicji Obywatelskiej. 25 czerwca w Sejmie głosowało za nim 238 posłów (w tym 234 reprezentujących „koalicję 15 października” i 4 przedstawicieli PiS) przy sprzeciwie 32 posłów (15 z Konfederacji, 14 z PiS i 3 z Korony) oraz 145 wstrzymujących się (141 z PiS i 4 z Republikanów), a 17 lipca w Senacie ustawę – w kształcie przedstawionym przez Sejm – poparło 57 senatorów koalicji przy 1 głosie sprzeciwu (PiS) oraz 28 głosach wstrzymujących się (również PiS).

Istotą uchwalonych przez posłów regulacji było usunięcie wymogu rodzica („przedstawiciel ustawowy”) na uzyskanie przez jego dziecko („pacjent małoletni, który ukończył 13 lat”) świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki psychiatrycznej realizowanych w warunkach ambulatoryjnych (z wyłączeniem porad lekarskich) w ramach świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 31d ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Posłowie nie określili jednak katalogu tych świadczeń w samej ustawie, poprzestając na odesłaniu do przepisów niższej rangi, które nawet nie są wymienione wprost w ustawie, a zatem przeciętny rodzic z trudem je w ogóle odnajdzie. Chodzi tu o załącznik nr 8 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień. Co więcej, osoba udzielająca świadczenia zdrowotnego teoretycznie miałaby obowiązek niezwłocznego (nie później niż w terminie 7 dni od dnia udzielenia świadczenia) zawiadomienia rodzica (opiekuna) o udzielonym świadczeniu zdrowotnym, stanie zdrowia psychicznego pacjenta oraz konieczności dalszego udzielania mu określonych świadczeń zdrowotnych, jednak w praktyce obowiązek ten byłby całkowicie uznaniowy – osoba udzielająca świadczenia mogłaby odstąpić od niego, jeżeli uznałaby, że jego realizacja może być powodem zagrożenia dobra pacjenta.

Przedstawicielka wnioskodawców Marta Golbik z Koalicji Obywatelskiej na posiedzeniu Komisji Zdrowia 23 czerwca podkreśliła, że ustawa dotyczy wyłącznie gabinetów o określonym poziomie referencyjności, podlegających Narodowemu Funduszowi Zdrowia. Wyraziła też opinię, zgodnie z którą „nie da się w złej wierze zaprowadzić kogoś do psychologa. To są osoby wykształcone, kompetentne, które się zajmują konkretnie dziećmi”, a w wywiadzie prasowym 17 lipca twierdziła, że: „specjaliści wiedzą, jak w takich sytuacjach pracować, a my im ufamy”. Ekspert biura Rzecznika Praw Dziecka wybranej głosami koalicji rządowej wyraził nawet opinię, jakoby dostęp małoletnich do psychologów i psychoterapeutów nie powinien być w żaden sposób ograniczany „biurokratycznymi barierami, takimi jak konieczność zgody opiekuna”. Tymczasem sami psychologowie przyznają, że „psychologia jako nauka eksperymentalna może próbować być neutralna, ale psychoterapia już zdecydowanie nie. Pomaganie drugiemu człowiekowi zawsze dotyka wartości, które wykraczają poza czyste fakty. Nie ma w tym nic złego. Przeciwnie, to właśnie dzięki temu terapeuci ratują życie, zdrowie psychiczne i relacje swoich pacjentów. Generalnie ważne jest zatem wybieranie terapeuty, który jest świadom tego, jak jego przekonania moralne i religijne wpływają na podejście do pacjenta i nie udaje neutralnego”.

31 lipca Instytut Ordo Iuris zaprezentował opinię prawną, w której wezwał Prezydenta RP do zawetowania ustawy lub skierowania jej do Trybunału Konstytucyjnego. W opinii tej wskazano, że nowe przepisy dotykają nie tylko obszaru opieki zdrowotnej, ale także wychowania, zaś porady psychologiczne mogą obejmować kwestie takie jak „orientacja psychoseksualna” czy „tożsamość płciowa”, co może prowadzić do działań sprzecznych z przekonaniami rodziców. Instytut zarzucał projektowi jego niezgodność z art. 47 (prawna ochrona życia rodzinnego), z art. 48 (domyślna pełnia praw rodzicielskich rodziców nad ich dzieckiem) oraz z art. 53 ust. 3 Konstytucji RP (prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego zgodnie ze swoimi przekonaniami). Pozbawienie rodziców jakiegokolwiek wpływu na to, z jaką konkretnie osobą udzielającą świadczenia zdrowotnego (psycholog, psychiatra, psychoterapeuta) będzie miało styczność ich dziecko, z jednej strony godzi w więź łączącą rodziców z dziećmi (art. 47), a z drugiej strony stanowi dowolną i arbitralną ingerencję władzy publicznej w prawa rodzicielskie rodziców nad ich własnymi dziećmi.

Autorzy opinii wskazali też na niezgodność projektu z art. 31 ust. 3 (zakaz ustanawiania ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw inaczej niż w ustawie), art. 48 ust. 2 (zakaz ograniczania praw rodzicielskich w przypadkach innych niż określone w ustawie) oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji RP (nakaz stosowania rozporządzenia wyłącznie w celu wykonania ustawy, w której zawarto szczegółowe upoważnienie). Ograniczenie praw rodzicielskich zostało dokonane nie w przewidzianej przez Konstytucję RP formie ustawy, ale w formie odesłania do aktu niższej rangi niż ustawa (rozporządzenia Ministra Zdrowia), wychodząc zarazem poza jego cel, jakim było wykonanie art. 31d ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. 1 sierpnia, na spotkaniu przedstawicieli Kancelarii Prezydenta z reprezentantami Koalicji na Rzecz Ocalenia Polskiej Szkoły, Instytutu Ordo Iuris oraz innych organizacji działających na rzecz ochrony życia i rodziny, Ordo Iuris zaprezentowało niezależnie od wniosków płynących z opinii, także dodatkowe uwagi, wskazujące na naruszenie zasad techniki prawodawczej oraz zasad wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP przez niejednoznaczność terminu „opieka psychiatryczna”.

We wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, prezydent Andrzej Duda zarzucił poszczególnym przepisom ustawy uchwalonej 25 czerwca zakresową niezgodność z Konstytucją RP:

1. Odesłania, na podstawie którego pacjent małoletni, który ukończył 13 lat, miałby prawo do uzyskania, bez zgody przedstawiciela ustawowego, świadczeń określonych w akcie podustawowym (art. 2 w związku z art. 48 ust. 2 Konstytucji RP).
2. Brzmienia przepisu, z którego możliwe byłoby wywiedzenie normy pozwalającej udzielającemu świadczenia zdrowotnego pacjentowi małoletniemu, który ukończył 13 lat, bez zgody jego przedstawiciela ustawowego, nie poinformować przedstawiciela ustawowego o fakcie udzielenia tego świadczenia, stanie zdrowia małoletniego, w przypadku braku konieczności dalszego udzielania mu określonych świadczeń zdrowotnych (art. 2 w związku z art. 48 ust. 1 Konstytucji RP).
3. Przyznania osobie udzielającej świadczenia zdrowotnego możliwości odstąpienia od obowiązku zawiadomienia przedstawiciela ustawowego małoletniego o udzielonym świadczeniu, stanie zdrowia psychicznego pacjenta oraz konieczności dalszego udzielania mu określonych świadczeń zdrowotnych, jeżeli uzna, że realizacja tego obowiązku może być powodem zagrożenia dobra pacjenta (art. 48 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP).

Zarzuty postawione ustawie przez Prezydenta RP są zatem w dużej mierze zbieżne z zarzutami stawianymi przez KROPS, Instytut Ordo Iuris czy podmioty zrzeszone w Polskiej Federacji Ruchów Obrony Życia, która także przedstawiła w lipcu swoje stanowisko reprezentantom Kancelarii Prezydenta. Andrzej Duda, odmawiając bezwarunkowego podpisania tej ustawy, domknął swoistą „klamrę kompozycyjną” – jego pierwsza odmowa podpisania uchwalonych przez Sejm przepisów, która miała miejsce na samym początku pierwszej kadencji, również dotyczyła bowiem spraw związanych z próbą normalizacji transseksualnych zaburzeń tożsamości płciowej. 2 października 2015 r. prezydent Duda zawetował uchwaloną 10 września 2015 r. ustawę „o uzgodnieniu płci” (druk Sejmu VII kadencji nr 1469), wskazując, że dopuszczenie rozwiązań ułatwiających tranzycję na życzenie „stanowić będzie pokusę obejścia przepisów przewidujących istnienie jedynie małżeństw dwupłciowych i naruszać będzie zasadę dychotomicznego podziału społeczeństwa na dwie płcie, tworząc swoistą trzecią płeć w postaci osób, których cechy fizyczne należą do jednej płci, zaś status prawny do płci przeciwnej”, a proponowane zmiany „realnie mogą prowadzić do destabilizacji norm społecznych poprzez zaprzeczenie istnienia dychotomicznego podziału ludzi na kobiety i mężczyzn”. Także wtedy decyzja ta została podjęta po otrzymaniu przez Kancelarię Prezydenta opinii Instytutu Ordo Iuris.