Odpowiedź na kryzys migracyjny. Ordo Iuris debatuje w Sejmie o ustawie azylowej

W pierwszej połowie grudnia 2024 roku na stronie Rządowego Centrum Legislacji ukazał się projekt nowelizacji ustawy z 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Istotą tej propozycji legislacyjnej jest stworzenie instrumentów i rozwiązań prawnych, które będą służyć zapobieganiu wykorzystywania przez wrogie reżimy, głównie Rosję i Białoruś, sztucznej presji migracyjnej w celu wywołania destabilizacji w Polsce.

W związku z tym, 4 lutego w Sejmie odbyło się wysłuchanie obywatelskie poświęcone projektowi nowelizacji ustawy, które zostało przeprowadzone w ramach działalności sejmowej Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych. W wydarzeniu wzięło udział wielu przedstawicieli różnych organizacji pozarządowych, w tym m.in. Amnesty International Polska czy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W trakcie wysłuchania głos zabrał Patryk Ignaszczak, analityk w Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris, który przedstawił stanowisko Instytutu odnośnie projektu ustawy.

Wysłuchanie obywatelskie rozpoczęło się od wystąpienia poseł Marii Małgorzaty Janyski, która przywitała gości biorących udział w wydarzeniu oraz przedstawiła zasady zabierania głosu. Czas wypowiedzi wynosił 4 minuty dla przedstawicieli organizacji oraz 2 minuty dla osób fizycznych.

Pierwszy głos zabrał Allen Kevin James (Biuro Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców) przypominając, iż Polska przystąpiła do Konwencji genewskiej dotyczącej statusu uchodźców. Wskazał on, iż UNHCR rozumie złożoność kontekstu operacyjnego, z którym Polska mierzy się na granicy z Białorusią. „Wierzymy jednak, iż możliwe jest kompleksowe zajęcie się kwestiami bezpieczeństwa narodowego, zarządzania migracją i azylem w zniuansowany sposób. Tymczasem niniejszy projekt przewiduje czasowe i geograficzne ograniczenie prawa do ubiegania się o ochronę międzynarodową. Zasada non-refoulement [mówiąca, że osoby, której odmówiono statusu uchodźcy, nie można deportować do kraju, w którym groziłyby jej prześladowanie – przyp. red.], określona w art. 33 ust. 1 Konwencji, ma zastosowanie we wszystkich sytuacjach związanych z przemieszczaniem się ludzi, także w kontekście tzw. instrumentalizacji” – stwierdził Allen Kevin James, jednocześnie deklarując, iż UNHCR jest gotowa wspierać Polskę w opracowywaniu rozwiązań, które pozwolą na sprawne zarządzanie granicami i zapewnią gwarancje osobom potrzebującym ochrony międzynarodowej.

Alexander Stachurski (Amnesty International Polska), zwrócił uwagę na fakt, iż zarówno w uzasadnieniu projektu ustawy, jak i w strategii migracyjnej pojęcie „bezpieczeństwo” jest odmieniane przez wszystkie przypadki. W dalszej kolejności wskazał, iż działania podejmowane przeciwko migracji (zapora, „rozporządzenie pushbackowe”, ustawa sankcjonująca ten stan) są bezcelowe, jako że nie przynoszą efektów w postaci zmniejszenia liczby przyjazdów.  „Prawdziwym zagrożeniem dla bezpieczeństwa jest jakakolwiek polityka rządu, która godzi w prawa człowieka, która godzi w uzgodnione w konwencjach międzynarodowych, opracowane przez społeczność międzynarodową standardy, które mają chronić nas wszystkich” – kontynuował przedstawiciel Amnesty International, krytykując projekt ustawy.

Marcin Sośniak z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zaapelował o poszanowanie polskiej Konstytucji oraz zasady praworządności. W tym kontekście wskazał na zasady ograniczania konstytucyjnych praw i wolności, które, w jego ocenie, zostały naruszone. „Niezależnie, od podejścia do kwestii migracji, do granic, musimy być świadomi faktu, że prawo do ubiegania się o uzyskanie ochrony międzynarodowej jest konstytucyjnym prawem podmiotowym każdego. Każdego, niezależnie od tego z jakiego kraju pochodzi, w jakim jest wieku, czy jest osobą starszą, czy jest osobą z niepełnosprawnością. To prawo może być naruszone w sposób drastyczny poprzez przyjęcie przepisów zaproponowanych przez rząd” – zaznaczył delegat HFPC.

Bogumił Kolmasiak z Fundacji Akcja Demokracja wskazał, że „nikt nie wybiera bycia uchodźcą”, odwołując się do historycznych doświadczeń Polaków, takich jak imigracja w czasie zaborów, II wojny światowej, wydarzeń z marca 1968 roku czy okresu Solidarności w latach 80-tych poprzedniego stulecia, w tym kontekście silnie krytykując omawiany projekt ustawy. „Akcja Demokracja, nasz ruch, który skupiał w różnych momentach tysiące osób uważa, że zawieszenie prawa do azylu podważa międzynarodowe gwarancje bezpieczeństwa ludności cywilnej w sytuacji zagrożenia. Jeśli pozwolimy na demontaż prawa do azylu, w przyszłości, gdyby w Polsce lub w kraju, w którym się znajdujemy wybuchła wojna, my sami lub nasi bliscy możemy znaleźć się bez ochrony. Na to nie ma naszej zgody, bo to nie tylko kwestia humanitaryzmu, ale również bezpieczeństwa” – stwierdził przedstawiciel Fundacji Akcja Demokracja.

Patryk Ignaszaczak, reprezentant Instytutu Ordo Iuris, w swoim wystąpieniu wskazał na najważniejsze elementy rządowego projektu ustawy, oceniając pozytywnie propozycję dodania do definicji prawnych zawartych w ustawie pojęcia „instrumentalizacji” zjawiska migracji. Zwrócił też uwagę na postulat dotyczący wprowadzenia nowych przesłanek pozbawienia statusu uchodźcy oraz wskazał, że projektowana poprawka do ustawy pozwoli chronić Rzeczpospolitą Polską przed konsekwencjami przebywania na jej terytorium osób, które stanowią realne zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego oraz likwiduje istniejącą w tym zakresie lukę prawną;

Przedstawiciel Instytutu skomentował również propozycję wprowadzenia możliwości ograniczenia prawa do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w pewnych, ściśle określonych pod względem podmiotowym, czasowym i terytorialnym okolicznościach. Patryk Ignaszczak zauważył, że ta poprawka do nowelizacji ustawy jest reakcją na coraz częstsze zjawisko kreowania sztucznego napływu migrantów na terytorium Polski. Ponadto analityk pozytywnie ocenił możliwość prolongowania takiego ograniczenia przez Radę Ministrów za zgodą Sejmu (kontrola parlamentu). Prawnik skomentował także propozycję wprowadzenia do ustawy pewnych grup chronionych, takich jak kobiety w ciąży czy osoby uciekające przed prześladowaniami białoruskiego reżimu, które w okresie trwania ograniczenia w zakresie przyjmowania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, mogłyby aplikować o uzyskanie azylu. Patryk Ignaszczak zaznaczył, że rozwiązania uwzględniają standard konstytucyjny oraz zasady wynikające z różnych wiążących Polskę umów międzynarodowych, dlatego też należy ocenić je pozytywnie.

 „To, co jeszcze chcielibyśmy podkreślić jako Instytut, to to, że zarówno w Strategii migracyjnej, jak i w tym projekcie ustawy przewija się pewna myśl, która sprowadza się do stwierdzenia, że aktualne rozwiązania ujęte w prawie międzynarodowym, w Konwencji Genewskiej i w innych regulacjach, są niedostosowane do współczesnych wyzwań związanych z wykorzystywaniem migracji przez kraje niedemokratyczne. My byśmy chcieli podkreślić, że od momentu wybuchu kryzysu migracyjnego na granicy polsko-białoruskiej wskazujemy, iż rząd Polski powinien rozpocząć debatę nad zmianą tych aktów prawnomiędzynarodowych tak, aby państwa mogły się bronić przed bronią nielegalnej imigracji” – stwierdził Patryk Ignaszczak.

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, Maciej Duszczyk stwierdził, że „sytuacja na granicy, z którą mamy do czynienia, sytuacja codziennych wyzwań, z którymi się tam mierzymy jako państwo, składnia nas do pytania, czy możemy nie podjąć jakichkolwiek działań, które muszą w sobie łączyć kwestie bezpieczeństwa z elementami humanitaryzmu?” – stwierdził polityk, wskazując na postanowienia Konstytucji RP oraz Konwencji Genewskiej, zaznaczając, iż wszystkie te akty zawierają pewne wyłączenia stworzone z myślą o niektórych nadzwyczajnych sytuacjach. Minister podkreślił, iż projekt ma charakter ekstraordynaryjny oraz zawiera wiele bezpieczników, wskazując m.in. na przesłanki wprowadzenia czasowego zawieszenia przyjmowania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej czy kontrolę Sejmu w przypadku przedłużania zawieszenia.

– Tak jak w przypadku dyskusji nad Strategią migracyjną, także wysłuchanie obywatelskie w sprawie rządowego projektu nowelizacji ustawy o ochronie cudzoziemców odbyło się w stosunkowo napiętej atmosferze. Zdecydowana większość zabierających głos krytykowała projekt, a wystąpienie przedstawiciela rządu, Ministra Macieja Duszczyka było kilkukrotnie przerywane przez aktywistów. Samo wydarzenie należy natomiast ocenić generalnie in plus, jako że obywatele uzyskali możliwość przedstawienia swoich opinii względem procedowanej propozycji legislacyjnej – zaznaczył Patryk Ignaszczak.

Czytaj również: Pakt migracyjny i ochrona polskiej granicy w pytaniach i odpowiedziach

Źródło zdjęcia okładkowego: Ordo Iuris