polska

Projekt ustawy o uzgodnieniu płci przygotowany przez grupę posłów lewicy, nad którym pracowała wczoraj sejmowa podkomisja, realizuje najbardziej radykalne postulaty ideologii gender. W myśl przygotowanych regulacji procedura określenia płci ma się opierać na subiektywnym odczuciu pacjenta, a biologiczne uwarunkowania płci stracą znaczenie. Możliwość zmiany płci mieliby posiadać pod pewnymi warunkami już 16-latkowie. Projekt, którego wnioskodawców reprezentuje Anna Grodzka, jest popierany przez Ministerstwa Zdrowia i posłów koalicji rządzącej. Ministerstwo deklaruje także chęć refundacji zabiegów zmiany płci.

Projekt zakłada uproszczenie procedury zmiany płci. Na posiedzeniu Podkomisji ustalono, że decyzja w tym zakresie ma być podejmowana w drodze nieprocesowego postępowania sądowego. Sądy mają dokonywać rozstrzygnięć na podstawie orzeczeń dwóch lekarzy, którzy potwierdzą, że u pacjenta występuje utrwalone „przeżywanie własnej płciowości” o innym charakterze niż płeć metrykalna. Członkowie podkomisji nie zgodzili się ze zgłoszonym podczas posiedzenia postulatem, by do zmiany płci konieczna była zgoda komisji lekarskiej.

Projekt w obecnej formie zakłada udostępnienie procedury uzgodnienia płci osobom już od 16. roku życia, czyli przed osiągnięciem pełnoletności. Jest to propozycja złagodzona - w pierwotnej wersji projektu przewidziane było umożliwienie zmiany płci od 13 roku życia. Pominięto całkowicie fakt, że zaburzenia identyfikacji płciowej mogą być na tym etapie rozwoju przejściowe i nie muszą towarzyszyć człowiekowi w dalszym życiu.

Poparcie dla proponowanej w projekcie granicy wieku wyraził obecny na posiedzeniu podkomisji wiceminister zdrowia Igor Radziewicz-Winnicki. Obawy co do skutków przyjęcia tak niskiej granicy wieku wyrażała część biorących udział w posiedzeniu lekarzy. Wiceminister zadeklarował równocześnie wstępną aprobatę dla pomysłu refundacji świadczeń medycznych związanych ze zmianą płci.

W trakcie dyskusji zgłaszane były także dalej idące postulaty. Zaproszeni przez prezydium komisji eksperci zwracali uwagę na potrzebę zajęcia się tematem dzieci mających problem z identyfikacją własnej płci w wieku przedszkolnym i szkolnym oraz stworzenia przepisów prawnych regulujących sytuację osób, które wielokrotnie zmieniają płeć.

Wiele spośród proponowanych rozwiązań budzi poważne wątpliwości w zakresie zgodności z polskim porządkiem konstytucyjnym. Wnioskodawcy odrzucili weryfikowalne medyczne metody określania płci na rzecz koncepcji tożsamości płciowej. Termin ten oznacza subiektywne odczucie własnej płciowości, które nie musi się zgadzać z płcią określoną biologicznie. W przypadku jego przyjęcia przeprowadzenie zabiegu zmiany płci zostanie w istotnym stopniu ułatwione. Zmiana płci metrykalnej będzie możliwa bez wcześniejszego wykonania jakichkolwiek zabiegów chirurgicznych. Oznacza to, że osoba, która zmieniła płeć metrykalną, będzie mogła zawrzeć związek małżeński z osobą o tej samej płci biologicznej. Rozwiązanie to budzi zasadnicze wątpliwości co do zgodności z art. 18 Konstytucji, chroniącym małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny. Wątpliwości w związku z zasadą bezstronności światopoglądowej władz publicznych (art. 25 ust. 2 Konstytucji) budzi także przyjęta w projekcie ideologiczna definicja „tożsamości płciowej”.

Parlamentarzyści SLD domagają się poważnego ograniczenia wolności sumienia lekarzy i pielęgniarek. Ponieważ opinie ekspertów przygotowane na zlecenie Marszałka Sejmu zgodnie wskazują na sprzeczność projektu z Konstytucją, Komisja Ustawodawcza w specjalnym trybie miała zdecydować, czy prace te powinny być w ogóle rozpoczęte. Mimo podstawowych zastrzeżeń prawników, posłowie rozstrzygnęli, że prace nad projektem mają być kontynuowane. Komisja uznała za niedopuszczalny jedynie projekt autorstwa posłów Twojego Ruchu, który zakładał całkowitą likwidację klauzuli sumienia.

Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris już kilka miesięcy temu zwracał uwagę, że oba projekty są w ewidentny sposób niezgodne z Konstytucją i stoją w sprzeczności z utrwalonym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Poważne zastrzeżenia dotyczące ich zgodności z Konstytucją podnieśli także wszyscy eksperci Biura Analiz Sejmowych i Biura Legislacyjnego, którzy przygotowali opinie na temat ustawy.

Posłowie SLD chcą, by lekarze byli zobowiązani do wcześniejszego powiadomienia świadczeniodawcy o możliwości skorzystania z klauzuli sumienia. Postulują także, by wyłączyć klauzulę sumienia w przypadkach wydawania opinii, orzeczeń i skierowań oraz wystawiania recept.

Autorzy opinii o projekcie przygotowanych na zlecenie Marszałka Sejmu zwracali uwagę, że proponowane zmiany stanowią naruszenie art. 53 ust. 1 Konstytucji, który zawiera gwarancje wolności sumienia. Podkreślali, że w przypadku przyjęcia proponowanych zmian wolność sumienia uzyskałaby charakter czysto iluzoryczny. Podnoszono też, że składanie przez lekarzy informacji o możliwości skorzystania z klauzuli sumienia już obecnie budzi wątpliwości co do zgodności z art. 53 ust. 7 Konstytucji, który stanowi, że nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania. Eksperci podnosili, że propozycja może stać w sprzeczności także z zasadą bezstronności światopoglądowej państwa (art. 25 ust. 2 Konstytucji).

Podczas obrad komisji, przedstawiciel Instytutu Ordo Iuris zwracał ponadto uwagę, że przyjęcie proponowanych rozwiązań doprowadziłoby do podziału lekarzy na dwie grupy – tych, którzy z góry zadeklarują możliwość skorzystania z klauzuli sumienia oraz tych, którzy nie skorzystają z takiej możliwości. Może to mieć wpływ na ich sytuację zawodową, a proponowane rozwiązanie stanowi niedopuszczalne naruszenie konstytucyjnego prawa do równego traktowania przez władze publiczne (art. 32 ust. 1 Konstytucji).

Eksperci zauważyli też, że projekt jest obciążony kompromitującymi błędami legislacyjnymi. W obecnym brzmieniu doprowadziłby on do sytuacji, w której pielęgniarki i położne nie mogłyby odmówić świadczeń, których wykonywanie znajduje się poza zakresem ich kwalifikacji.

Konsternację wzbudziły tezy wygłoszone podczas posiedzenia przez posła Ryszarda Kalisza, który utrzymywał, jakoby ETPCz wymagał od państw ograniczenia zakresu stosowania klauzuli sumienia. Eksperci tłumaczyli, że ETPCz w całej linii orzecznictwa podkreślał, ze prawo do powstrzymania się od działań sprzecznych z sumieniem jest gwarantowane przez art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Komisja Ustawodawcza rozpatrywała oba projekty w ramach szczególnej procedury, którą stosuje się, gdy istnieją poważne wątpliwości co do tego, czy projekt jest zgodny z prawem (art. 34 ust. 8 regulaminu sejmu). Komisja mogła zaopiniować projekty jako niedopuszczalne i nie nadać im dalszego biegu. Większością 18 głosów przy 2 głosach sprzeciwu i 2 wstrzymujących się posłowe zdecydowali o zakończeniu prac nad projektem autorstwa posłów Twojego Ruchu, który zakładał całkowitą likwidację klauzuli sumienia. Za zakończeniem prac nad projektem SLD opowiedziało się 7 posłów, sprzeciw wyraziło 7 posłów, a 6 wstrzymało się od głosu. W związku z tym prace nad tą propozycją, mimo zasadniczych wątpliwości konstytucyjnych, będą kontynuowane.

Jak informowały media, Wanda Nowicka złożyła wniosek do NIK o przeprowadzenie kontroli stosowania w szpitalach przepisów dotyczących klauzuli sumienia. Według posłanki mają być one łamane przez "odmawianie wykonania świadczeń opieki zdrowotnej i nie wskazywanie innej placówki i lekarza, gdzie takie świadczenie może być przeprowadzone, choć jest to obowiązkiem nałożonym ustawą."

Kontrowersje wokół wniosku

Wystąpienie do NIK jest kolejnym działaniem zmierzającym do podważenia prawnych gwarancji poszanowania dla wolności sumienia lekarzy i pozostałego personelu medycznego. Atak ten jest o tyle znamienny, że Naczelna Izba Lekarska, we wniosku o kontrolę konstytucyjności rozpatrywanym przez TK pod sygnatura K 12/14, podnosi, że obecnie obowiązujące gwarancje ustawowe są zdecydowanie niewystarczające. Co więcej, do Sejmu trafił projekt ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, który chce wyeliminować z systemu prawnego nawet obecne, ułomne gwarancje w tej mierze. Jego autorzy (TR) wprost deklarują w uzasadnieniu: „Projektowana ustawa ma na celu wyeliminowanie z polskiego systemu prawnego wzbudzającej liczne kontrowersje, tzw. klauzuli sumienia”.

Twierdzenia o rzekomej niemożności wykonania legalnej aborcji nie znajdują żadnego oparcia w faktach. Zebrane w tym roku przez Ministerstwo Zdrowia dane z 70% polskich szpitali jednoznacznie przeczą tezom o masowym powoływaniu się lekarzy na klauzulę sumienia. Z danych MZ wynika, że jedynie w dwóch szpitalach powołano się na klauzulę sumienia (w każdym był jeden taki przypadek). Nie może więc dziwić, że w odpowiedzi na wcześniejsze pisma Nowickiej w tej sprawie Minister Zdrowia i Prezes NFZ, stwierdzili, że polskie prawo jest wystarczające i nie trzeba wprowadzać żadnych zmian w tym zakresie.

Kontekst międzynarodowy

Podejmowane w Polsce próby jeszcze dalej idącego ograniczenia lub całkowitej eliminacji klauzuli sumienia korelują z wysiłkami podejmowanymi przez proaborcyjne lobby na arenie międzynarodowej. Warto zauważyć, że stawiane przez Nowicką zarzuty są bliźniaczo podobne do oskarżeń sformułowanych przez International Planned Parenthood Federation (IPPF) – największą proaborcyjną organizację na świecie, wobec Republiki Włoskiej w skardze do Europejskiego Komitetu Praw Społecznych (ECSR). IPPF bazowała na ogólnych danych o licznie zgłaszanych przez lekarzy życzeń nieuczestniczenia w procedurach aborcyjnych. Dane te były jednak formułowane nie, na podstawie faktycznych odmów, ale na bazie deklaracji czynionych „na przyszłość”. Nie przedstawiono tymczasem danych które wskazywałyby na realne utrudnienia w dostępie do legalnej aborcji ani nawet jednego konkretnego przypadku potwierdzającego powyższe oskarżenia.

Pomimo enigmatyczności oskarżeń, w nader wątpliwej decyzji ECSR stwierdził, że Włochy nie podjęły niezbędnych środków celem zapewnienia, że „żądane zabiegi aborcyjne ... będą przeprowadzane w każdych okolicznościach’’. Komitet forsował przy tym kuriozalną tezę ukazującą ciążę jako chorobę, a aborcję jako terapię (sic!).

Tymczasem nie istnieje na gruncie prawa międzynarodowego nic takiego jak „prawo do aborcji”¹ albo do jej wykonania.² Żadna norma ani definicja prawa międzynarodowego nie uznaje także aborcji za usługę w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego. Przeciwnie, podczas Konferencji populacyjnej ONZ w Kairze (1994), jak i Konferencji Pekińskiej dotyczącej praw kobiet (1995), a także następujących po nich konferencji, aborcja była konsekwentnie wyłączana poza nawias metod planowania rodziny. Unia Europejska jasno potwierdziła, że aborcja nie zawiera się w definicji usług zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego³. Administracja amerykańska postąpiła tak samo⁴.

Cele polskich feministek

Nachalne forsowanie przez polskie odgałęzienie federacji IPPF, jak również przez sympatyzujące z nim środowiska, tezy o nadużywaniu klauzuli sumienia przez lekarzy w Polsce, podobnie jak rozpaczliwe próby uzyskania oficjalnych danych na ten temat (ostatnia korespondencja MZ do szpitali) ma zatem jasny cel. Chodzi o przygotowanie do wytoczenia przeciwko Polsce skargi podobnej do tej, jaką skierowano wobec Włoch. Rozstrzygnięcie zapadłe przeciwko Włochom pokazuje, że polskie feministki mogą spodziewać się przychylnego podejścia do ich skargi ze strony Europejskiego Komitetu Praw Społecznych. Jednak oprócz gołosłownych twierdzeń w projektach ustaw zgłaszanych przez TR, feministki potrzebują w tym celu jakichkolwiek danych, na których mogłyby oprzeć skargę. W tym też kontekście należy postrzegać zabiegi Wandy Nowickiej mające skłonić najpierw MZ a obecnie NIK do podjęcia tego tematu.

1. Wyrok ETPCz w sprawie Silva Monteiro Martins Ribeiro przeciwko Portugalii.

2. Wyrok ETPCz w sprawie Jean-Jacques Amy przeciwko Belgii.

3. Parlament Europejski, 4 grudnia 2003: ustne pytanie parlamentarne Dana Scallon do Rady (H-0794/03) zadane podczas sesji w grudnia 2003 zgodnie z przepisem 43 Rules of Procedure. W pisemnej ewidencji z tamtej sesji, można przeczytać: Posselt PPE-DE –Europejska Partia Ludowa (chrześcijańscy demokraci): ,,Czy określenie ‘zdrowie reprodukcyjne’ oznacza promowanie aborcji, tak czy nie?’’ – Antonione, Rada: ‘’Nie’’. Podobnie Komisja Europejska w odpowiedzi na pytanie ze strony członka Parlamentu Europejskiego, sprecyzowała: ‘’ Określenie ‘zdrowie reprodukcyjne’ zostało zdefiniowane przez ONZ w 1994 roku na Konferencji kairskiej o populacji i rozwoju. Wszystkie państwa-strony ONZ poparły program działania przyjęty w Kairze. ONZ nigdy nie przyjęła alternatywnej definicji ‘zdrowia reprodukcyjnego’ do tej ustalonej w Kairze, nie określając żadnego odniesienia do aborcji’’. (Parlament Europejski, 24 października 2002: pytanie nr 86 Dana Scallon (H-0670/02)).

4. Wystarczy przytoczyć słowa byłego wiceprezydenta USA Al Gore’a na kilka dni przed Konferencją kairską o populacji i rozwoju (cytowane przez Jyoti Shankar Singh w książce: ,,Creating a New Consensus on Population’’ (Londyn: Earthscan, 1998), 60) ,,Stany Zjednoczone nie dążą do utworzenia nowego międzynarodowego prawa do aborcji, nie zgadzamy się z tym, że aborcja powinna być promowana jako metoda planowania rodziny’’, oraz ambasador Stanów Zjednoczonych w Wielkiej Brytanii Ellen Sauerbrey na konferencji ONZ ,,Pekin + 5’’ w 2005 roku,,nie istnieje prawo do aborcji’’.