Rządowy projekt „kredytu mieszkaniowego #naStart” powinien bardziej premiować małżeństwa – analiza Ordo Iuris

· Trwają konsultacje nad rządowym projektem ustawy o kredycie mieszkaniowym #naStart, który miałby zastąpić program „Bezpieczny Kredyt 2%”, funkcjonujący w 2023 r.

· Oba programy są przedmiotem zdecydowanej krytyki ekonomistów, jednak w odróżnieniu od „BK2%”, program wyraźnie preferuje rodziny wielodzietne, w szczególności pary z trojgiem lub większą liczbą dzieci, realizując tym samym konstytucyjną zasadę ochrony rodziny i rodzicielstwa.

· W celu jeszcze pełniejszej realizacji tej zasady, w ocenie Instytutu Ordo Iuris, program powinien jednak zdecydowanie premiować małżeństwa, a nie konkubinaty – tak jak wprowadzony od 1 stycznia na Węgrzech program CSOK PLUS.

· Instytut wskazuje, że do projektu #naStart powinny zostać przywrócone regulacje przewidujące w limitach kwot kredytu dodatkowe 100 tys. zł za każdą kolejną osobę w rodzinie – np. 700 tys. zł dla rodziny 6-osobowej. Ich usunięcie narusza prorodzinny charakter projektu.

· Ordo Iuris podkreśla, że program zmierza w kierunku realizacji art. 75 Konstytucji RP, zgodnie z którym władze publiczne popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania. Ustrojodawca wyraźnie preferuje zatem własnościowy charakter lokali lub domów zamieszkiwanych przez obywateli, chociaż nie wyklucza to innych form zamieszkiwania.

· Instytut Ordo Iuris przedstawił swoją opinię na ten temat Ministerstwu Rozwoju i Technologii.

PRZECZYTAJ OPINIĘ – LINK

„Dobrze, że w rządowym programie kredytu mieszkaniowego #naStart, w odróżnieniu od «Bezpiecznego Kredytu 2%», w ogóle dostrzeżono i pozytywnie wyróżniono rodziny wielodzietne. Wciąż jednak jest to program raczej prodeweloperski niż prorodzinny” – podkreśla adw. Nikodem Bernaciak, starszy analityk Ordo Iuris.

Instytut Ordo Iuris wziął udział w konsultacjach publicznych rządowego projektu ustawy o „kredycie mieszkaniowym #naStart”, opublikowanego 8 kwietnia 2024 r. na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji. Projekt ten został zapowiedziany po raz pierwszy w dniu 4 stycznia 2024 r. przez nowego Ministra Rozwoju i Technologii Krzysztofa Hetmana z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Program miałby zastąpić funkcjonujący w 2023 r. program „Bezpieczny Kredyt 2%”, wprowadzony przez rząd Prawa i Sprawiedliwości ustawą z dnia 26 maja 2023 r. o pomocy państwa w oszczędzaniu na cele mieszkaniowe. W uzasadnieniu projektu autorzy sami przyznają, że „choć uregulowanie zasad jego działania proponuje się w oparciu o przepisy nowej ustawy, należy postrzegać go jako następcę […] uruchomionego z dniem 1 lipca 2023 r. bezpiecznego kredytu 2%. Problemy rynku mieszkaniowego leżące u podstaw wprowadzenia bezpiecznego kredytu 2%, jak i ogólny kierunek ich rozwiązania we wspomnianej ustawie, pozostają bowiem aktualne”.

Szczegółowej analizie poddane zostały tylko te przepisy projektu, które wchodzą w zakres polityki rodzinnej Rzeczypospolitej Polskiej. Są to, między innymi:

1. Górny limit wiekowy uczestniczenia w programie, w wysokości 35 lat, dla osób zamieszkujących samotnie jedno gospodarstwo domowe, potocznie określanych jako „single”,
2. Możliwość uzyskania kredytu na nowe, a nie tylko na pierwsze mieszkanie, jeżeli w skład gospodarstwa domowego kredytobiorcy wchodzi co najmniej troje dzieci. Projektodawca w uzasadnieniu przyznaje, że „przepis ten spełnia cele polityki prorodzinnej, umożliwiając rodzinom z co najmniej trójką dzieci zamianę dotychczasowego miejsca zamieszkania na lokal o większej powierzchni, bardziej odpowiadający potrzebom rodziny”,
3. Zróżnicowanie oprocentowania kredytu – od 1,5% przy braku dzieci, 1% przy 1 dziecku, 0,5% przy 2 dzieci, 0% przy 3 lub więcej dzieci,
4. Zróżnicowanie limitów maksymalnej kwoty kredytu, do której przysługiwałaby dopłata, uzależnione od liczby osób zamieszkujących wspólnie jedno gospodarstwo domowe, w tym dzieci: od 200 tys. zł dla gospodarstwa 1-osobowego, poprzez 400 tys. zł dla 2-osobowego, 450 tys. zł dla 3-osobowego, 500 tys. zł dla 4-osobowego, aż do 600 tys. zł dla 5-osobowego. Usunięto jednak regulacje, które przewidywały w limitach kwotowych dodatkowe 100 tys. zł za każdą kolejną osobę (np. 700 tys. zł dla 6 osób – 2 rodziców i 4 dzieci, i tak dalej),
5. Zróżnicowanie wysokości dopłaty w zależności od powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, dochodu gospodarstwa domowego kredytobiorcy oraz liczby osób wchodzących w skład tego gospodarstwa domowego (ust. 1 pkt 2 i 3). Mieszkańcy danego gospodarstwa domowego chcący ubiegać się o pełnoprawne uczestnictwo w programie mogą zarabiać łącznie nie więcej niż 7 tysięcy zł brutto w przypadku gospodarstwa 1-osobowego, 13 tysięcy zł w przypadku gospodarstwa 2-osobowego, 16 tysięcy zł dla 3 osób, 19,5 tysięcy zł dla 4 osób i 23 tysięcy zł dla 5 lub więcej osób.

Program wymaga pogłębionej debaty na poziomie społecznym i gospodarczym. Tym niemniej, samo przyznanie przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii, że nowy program ma mieć charakter nie tylko mieszkaniowy, ale także prorodzinny, w opinii Ordo Iuris, stanowi zdecydowany, pozytywny krok naprzód w porównaniu z programem „Bezpieczny Kredyt 2%”, który nie był prorodzinny w żadnym swoim aspekcie. Kredyt mieszkaniowy #naStart połowicznie uwzględnia podstawowe zasady polityki rodzinnej określone w art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji RP. Program wyraźnie preferuje rodziny wielodzietne, w szczególności pary z trojgiem lub większą liczbą dzieci.

Ordo Iuris zauważa jednak, że niepokojącym naruszeniem prorodzinnego charakteru projektu jest artykuł 8 ustęp 6, z którego (w porównaniu z zapowiedzią z 4 stycznia 2024 r.) usunięto regulacje, które przewidywały w limitach kwotowych dodatkowe 100 tys. zł za każdą kolejną osobę (np. 700 tys. zł dla 6 osób – 2 rodziców i 4 dzieci, i tak dalej). Instytut rekomenduje przywrócenie tej regulacji.

Istotną pozytywną zmianą jest wprowadzenie oprocentowania i limitów, które są coraz bardziej korzystne w zależności od liczby posiadanych dzieci, a także wprowadzenie limitu wiekowego dla „singli”. Jak jednak podkreśla Ordo Iuris, z punktu widzenia urzeczywistniania konstytucyjnej zasady ochrony małżeństwa i rodziny, warto byłoby ograniczyć program do małżeństw, pozostawiając tylko wyjątkowo możliwość uczestniczenia w nim także innym grupom osób, połączonych jednak więzami pokrewieństwa lub powinowactwa (np. dorosłe rodzeństwa, dziadkowie z wnukami, teściowie z owdowiałymi synowymi i zięciami itd.). To jeszcze bardziej zwiększyłoby podobieństwo programu do węgierskiego CSOK PLUS.