Do Instytutu Ordo Iuris zgłaszają się rodzice dzieci uczęszczających do żłobków, których dyrektorzy odmawiają im dostępu do informacji dotyczących treści i charakteru zajęć tam przeprowadzanych. Dyrektorzy zasłaniają się pretekstem, że żłobek nie jest placówką oświatową. Rzeczywiście żłobki w odróżnieniu od szkół i przedszkoli nie należą do systemu oświaty. Artykuł 19 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 ustanawia jednak zasadę współpracy opiekunów z rodzicami. Rodzice mogą powoływać się na tę zasadę, domagając się od dyrekcji żłobków pełnej transparentności.
Konstytucyjna zasada pierwszeństwa wychowawczego rodziców – w szkołach od 2007 r.
Istotnym punktem odniesienia dla rodziców, którzy zdecydowali się powierzyć część opieki nad swoimi dziećmi personelowi żłobka, jest polski system oświaty, którego uczestnikami na zasadach partnerskich są rodzice i nauczyciele. Rodzice, także dzięki licznym interwencjom Instytutu Ordo Iuris, takich jak akcja „Chrońmy dzieci” z 2017 r.[1], przyzwyczaili się już do posiadania znacznego wpływu na program wychowawczy szkoły, który jest logiczną konsekwencją ich konstytucyjnego prawa do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 Konstytucji RP). Warto jednak przypomnieć, że ten względnie komfortowy stan zagwarantowano na poziomie ustawowym zaledwie 16 lat temu. Dopiero nowelizacja ustawy oświatowej z dnia 11 kwietnia 2007 r. (Dz.U. nr 80 poz. 542) z inicjatywy ówczesnego Ministra Edukacji Narodowej Romana Giertycha, która weszła w życie 1 września 2007 r., nałożyła na szkoły obowiązek powoływania rad rodziców, które wcześniej funkcjonowały jedynie fakultatywnie (art. 53 ustawy o systemie oświaty w jej ówczesnym brzmieniu – przepis przeniesiony do art. 83 Prawa oświatowego, obowiązującego od 1 września 2017 r.), a także przyznała radom rodziców kompetencję uchwalania programu wychowawczego szkoły w porozumieniu z radą pedagogiczną (art. 54 dawnej u.s.o., obecnie art. 84 Prawa oświatowego) oraz uzależniła od pozytywnej opinii rady rodziców dopuszczanie organizacji zewnętrznych do prowadzenia zajęć w szkole (art. 56 ust. 2 u.s.o., obecnie art. 86 ust. 2 Prawa oświatowego).
Intencja ustawodawcy – zbliżenie postaw rodziców i placówek, zamiast wzajemnej nieufności
Projektodawca wyraźnie wskazywał w uzasadnieniu nowelizacji z 2007 r., że „nowe rozwiązanie, polegające na wzmocnieniu statusu reprezentacji rodziców jako organu szkoły, powinno przyczyniać się do zbliżania postaw rodziców i szkoły prezentowanych w procesach dydaktycznych i wychowawczych oraz jednoczesnego odchodzenia rodziców od spojrzenia na szkołę jako instytucję, której powierza się dzieci w oczekiwaniu i wymaganiu jak najlepszych efektów kształcenia i wychowania. Rodzice wykazują bowiem nierzadko nieufność w stosunku do szkoły, często przyjmują postawę roszczeniową, a to prowadzi do nieporozumień, konfliktów i negatywnie wpływa na efektywność procesów kształcenia i wychowania. Projektowane zmiany w zakresie wzmocnienia kompetencji i usprawnienia zasad działania rady rodziców jako organu szkoły przyczynią się do budowania płaszczyzny porozumienia pomiędzy nauczycielami i rodzicami, korzystnie wpływając tym samym na wychowanie młodych ludzi. […] Ważne wydaje się bowiem nie tylko zbliżenie środowisk rodziców i nauczycieli, ale także doskonalenie wiedzy i umiejętności rodziców z zakresu funkcjonowania i zarządzania oświatą, co będzie kolejnym krokiem w procesie uspołeczniania zarządzania szkołami i placówkami publicznymi w Polsce” (druk nr 1277 Sejmu V kadencji). Sama nowelizacja nie zabezpieczyła jednak w pełni konstytucyjnego prawa rodziców na gruncie szkolnym, dlatego Instytut Ordo Iuris od 2019 r. regularnie występuje z inicjatywą jego ustawowego wzmocnienia poprzez nowelizację Prawa oświatowego, podkreślającą podmiotowość nie tylko rad rodziców, które nie zawsze funkcjonują w pełni transparentnie, ale także samych rodziców[2].
Zasada współpracy opiekuna w żłobku z rodzicami dziecka umocniona tegoroczną nowelizacją
Podobne zbliżenie postaw powinno dotyczyć także rodziców i opiekunów żłobków, mimo że żłobki nie należą do systemu oświaty, ponieważ regulowane są osobną ustawą – ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Także w tej ustawie znajduje się jednak przepis urzeczywistniający konstytucyjną zasadę pierwszeństwa wychowawczego rodziców – art. 19, zgodnie z którym „opiekun prowadzący zajęcia w żłobku lub klubie dziecięcym współpracuje z rodzicami dzieci uczęszczających na zajęcia, w szczególności przez prowadzenie konsultacji i udzielanie porad rodzicom w zakresie pracy z dziećmi”. Oryginalny projekt rządowy z dnia 17 września 2010 r. (druk Sejmu VI kadencji nr 3377) nie zawierał tego przepisu, jednak szczęśliwie udało się dodać go do treści ustawy w toku prac podkomisji sejmowej.
Po tegorocznej nowelizacji (Dz.U. 2023 poz. 1429), 10 sierpnia 2023 r. wszedł w życie także nowy przepis ustawy żłobkowej, wzmacniający zbliżenie rodziców i opiekunów żłobków – art. 16 ust. 4, zgodnie z którym „opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym jest obowiązany do systematycznej aktualizacji wiedzy i umiejętności w zakresie usług opieki i wczesnej edukacji dzieci w wieku do lat 3, metodyki i praktyki pracy z dziećmi, zrozumienia potrzeb dzieci, współpracy z rodzicami oraz dbania o własny dobrostan, w szczególności przez samokształcenie, udział w szkoleniach lub wsparcie ze strony podmiotu prowadzącego odpowiednio żłobek lub klub dziecięcy”. Ustęp 5 precyzuje, że „szkolenia, o których mowa w ust. 4, nieodpłatnie zapewnia podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy”.
W razie wątpliwości – możliwość zwrócenia się przez rodzica do organu nadzoru
Oznacza to, że rodzic mający wątpliwości co do tego, czy został wyczerpująco poinformowany co do treści i charakteru zajęć prowadzonych przez opiekunów w żłobku, do którego uczęszcza jego dziecko, ma ustawowo zagwarantowane prawo zwrócenia się do dyrektora takiego żłobka o respektowanie zasady współpracy opiekuna z rodzicami i udzielenie wnioskowanej informacji. Jeżeli dyrektor odmawia udzielenia takiej informacji, właściwą drogą dla rodzica jest zwrócenie się do organu nadzoru. Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy żłobkowej, nadzór nad żłobkiem w zakresie warunków i jakości świadczonej opieki sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce prowadzenia żłobka. Z kolei art. 55 ust. 1 ustawy przewiduje, że nadzór ten sprawowany jest na podstawie planu nadzoru przyjętego przez radę gminy w drodze uchwały. Rodzic chcący zgłosić swoją sprawę do organu nadzoru powinien zatem także odnaleźć plan za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej danej gminy oraz sprawdzić, jaki przewiduje on tryb zgłaszania nieprawidłowości w respektowaniu zasady współpracy z rodzicami.
Podsumowując, konstytucyjna zasada pierwszeństwa wychowawczego rodziców, wyrażona w art. 48 polskiej ustawy zasadniczej, odnosi się nie tylko do szkół i przedszkoli, ale także do żłobków i klubów dziecięcych. Art. 19 ustawy żłobkowej nakłada na opiekunów obowiązek współpracy z rodzicami i stanowi wyraźną podstawę do informowania rodziców o szczegółach zajęć prowadzonych w żłobkach. Również rodzice powinni jednak pamiętać, że generalną intencją ustawodawcy jest zbliżanie postaw rodziców i instytucji wychowawczych, a nie ich konfliktowanie. Instytut Ordo Iuris wyraża gotowość do pomocy rodzicom w korzystaniu z przysługującego im ustawowego uprawnienia do kierowania spraw związanych ze żłobkiem do organu nadzoru, jeżeli nie udały się próby rozwiązania tych spraw w sposób pojednawczy, preferowany przez ustawodawcę.
Adw. Nikodem Bernaciak – starszy analityk Instytutu Ordo Iuris w Centrum Badań i Analiz Ordo Iuris
