· Komitet Ministrów Rady Europy skontrolował wykonywanie przez państwa wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
· Na ostatnim posiedzeniu Komitetu przyjęto 41 decyzji wobec 23 państw, w tym jedną rezolucję tymczasową dotyczącą Węgier, którym zarzucono m.in. niepełne wdrożenie wyroków dotyczących traktowania uchodźców i azylantów na granicy czy braku przepisów regulujących procedurę tzw. zmiany płci i imienia.
· W procesie kontroli Komitet korzysta z informacji dostarczanych zarówno przez władze krajowe, jak i organizacje społeczne czy inne zainteresowane podmioty.
Posiedzenie Komitetu Ministrów Rady Europy poświęcone nadzorowi nad wykonywaniem orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka miało na celu ocenę postępów państw członkowskich w implementacji wyroków ETPC, co jest kluczowym elementem ochrony praw człowieka w Europie. Podczas tego spotkania przyjęto 41 decyzji dotyczących 23 państw członkowskich, w tym jedną rezolucję tymczasową odnoszącą się do Węgier. Ponadto przyjęto 34 rezolucje końcowe nawiązujące do 52 wyroków i postanowień Trybunału, obejmujących aż 17 różnych państw. Wyroki dotyczyły stwierdzenia naruszenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC), natomiast postanowienia odnoszą się też do innych kwestii – m.in. skreślenia skargi z rejestru z uwagi na ugodę między stronami.
Zgodnie z art. 46 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyroki Trybunału są wiążące dla państw-stron, co oznacza, że każde państwo, które przegrało sprawę przed ETPC, ma obowiązek podjąć działania naprawcze. Te działania mogą obejmować zarówno rekompensatę dla skarżącego, jak i zmiany systemowe mające na celu zapobieganie podobnym naruszeniom w przyszłości. Rolą Komitetu Ministrów jest monitorowanie, jak skutecznie państwa członkowskie realizują te zobowiązania.
Podczas ostatniego posiedzenia Komitet Ministrów skoncentrował się na szerokim wachlarzu problematycznych kwestii dotyczących naruszeń praw człowieka w Europie. Spośród 41 przyjętych decyzji, istotne znaczenie ma szczególny przypadek Węgier, wobec których przyjęto rezolucję tymczasową. Tego rodzaju rezolucje wydawane są wtedy, gdy Komitet uznaje, że dane państwo nie spełnia swoich zobowiązań wynikających z wyroku ETPC i potrzebne są dalsze działania naprawcze lub monitoring. Węgrom zarzucono m.in. brak pełnej implementacji wyroków dotyczących traktowania uchodźców i azylantów na granicy czy braku przepisów regulujących procedurę tzw. zmiany płci i imienia.
Pomimo wykluczenia Federacji Rosyjskiej z Rady Europy w marcu 2022 r., Komitet Ministrów nadal monitoruje wykonanie wyroków ETPC przez Rosję. Wyroki wydane przed wykluczeniem kraju nadal obowiązują, a Komitet stara się upewnić, że Rosja je wykonuje. Trybunał uznaje swoje kompetencje do rozpoznawania skarg przeciwko Rosji, które dotyczą naruszeń mających miejsce do 16 września 2022 r.
Co istotne, wiele ze spraw będących przedmiotem badań Komitetu dotyczyło problemów systemowych wymagających szeroko zakrojonych reform legislacyjnych lub administracyjnych. Sprawa Kanellopoulos i inni przeciwko Grecji dotyczyła tego, że greccy obywatele skarżyli się na brak możliwości odzyskania swojej własności, mimo że krajowe sądy wydały wyroki na ich korzyść. ETPC wskazał, że naruszony został art. 6 par. 1 EKPC (prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie), a władze greckie nie podjęły wystarczających działań, aby skrócić czas trwania postępowań administracyjnych. W związku z tym ETPC wezwał władze do „szybkiego rozwiązania wszystkich nierozstrzygniętych kwestii”. Z kolei w sprawie McFarlane i inni przeciwko Irlandii problem dotyczył długości trwania postępowań sądowych. ETPC zalecił „ścisłe monitorowanie sytuacji i podjęcie wszelkich ukierunkowanych środków niezbędnych do zapewnienia trwałego skrócenia ogólnego czasu trwania postępowań karnych i cywilnych na wszystkich szczeblach; ponadto zwrócił się do władz o dostarczenie zaktualizowanych kompleksowych statystyk dotyczących czasu trwania postępowań przed wszystkimi sądami, aby umożliwić Komitetowi ocenę wpływu podjętych dotychczas środków i tendencji w postępowaniach”.
Natomiast w sprawie Camara przeciwko Belgii stwierdzono strukturalny problem niewykonywania wyroków nakazujących zapewnienie uchodźcom odpowiednich warunków materialnych oraz zakwaterowania. W swojej decyzji Komitet uznał, że zakwaterowanie zostało przyznane skarżącemu w listopadzie 2022 r., a więc na tej decyzji kończy się monitorowanie wykonania tego orzeczenia. Niemniej, „biorąc pod uwagę niewystarczalność tych środków w obliczu trwającego kryzysu, jego humanitarny charakter i wpływ na Trybunał Europejski oraz niektóre sądy i trybunały w Brukseli”, ETPC zwrócił się do władz Belgii o jak najszybsze podjęcie działań, z uwzględnieniem zaleceń właściwych organizacji międzynarodowych i krajowych. Trybunał domaga się od rządzących zwiększenia wysiłków w tym zakresie, podobnie jak w 2015 r., z wykorzystaniem wszystkich dostępnych im środków, zwłaszcza poprzez zacieśnienie współpracy między wszystkimi szczeblami władzy. Zwrócił się także o przyjęcie wystarczającego budżetu i harmonogramu określającego kolejne kroki w celu wywiązania się z podjętego zobowiązania. W szczególności zaś „wezwał władze do znacznego i trwałego zwiększenia zdolności ich sieci przyjmowania, tak szybko, jak to możliwe, w celu rozwiązania obecnego kryzysu, a tym samym wyeliminowania problemu niewykonywania orzeczeń sądowych u źródła i umożliwienia im radzenia sobie w przyszłości z przepływami wnioskodawców, nieodłącznie związanymi z każdym systemem azylowym”.
– Na trudności państw w wykonywaniu wyroków ETPC może mieć wpływ wiele czynników. Warto podkreślić, że wyroki ETPC mają charakter indywidualny, co oznacza, że dotyczą konkretnej sprawy i konkretnej osoby. Ich implementacja wymaga często zmian systemowych, które mogą być kosztowne i czasochłonne. Ponadto, wyroki ETPC nie zawsze są precyzyjne co do sposobu ich wykonania, co może być mylące dla państw, gdyż pozostawia niepewność w zakresie zastosowania środków zaradczych – wskazała Julia Książek z Centrum Prawa Międzynarodowego Instytutu Ordo Iuris.
