Stanowisko Rady Naukowej Centrum Bioetyki Ordo Iuris w sprawie aborcji eugenicznej w Polsce

Stanowisko Rady Naukowej Centrum Bioetyki Instytutu na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris w sprawie sprawozdawania przyczyn dokonywania aborcji na podstawie przesłanki eugenicznej

W związku z Światowym Dniem Zespołu Downa, obchodzonym corocznie 21 marca z inicjatywy Europejskiego Stowarzyszenia Zespołu Downa pod patronatem Organizacji Narodów Zjednoczonych - ONZ, jako przedstawiciele nauk medycznych, prawnych, społecznych oraz humanistycznych przedstawiamy Stanowisko w sprawie wadliwego sprawozdawania przyczyn dokonania aborcji na podstawie przesłanki eugenicznej.

Konstytucja Rzeczypospolitej zobowiązuje władze publiczne do ochrony życia ludzkiego (art. 38). Ochrona ta rozciąga się na fazę prenatalną i postnatalną rozwoju człowieka. Trybunał Konstytucyjny doszedł jednocześnie do wniosku, że życie ludzkie nie może podlegać wartościowaniu ze względu na stan zdrowia, przewidywany czas jego trwania, ani z uwagi na jakiekolwiek inne kryteria (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 września 2008 r., sygn. K 44/07). Zasadę ochrony życia ludzkiego należy ponadto ujmować jako nadrzędną w stosunku do innych zasad chronionych przez prawo.

Należy także podkreślić, że aktualny stan prawny dopuszcza możliwość przerywania ciąży, m.in. gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (dalej: przesłanka eugeniczna, art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży[1], dalej: ustawa o planowaniu rodziny). Przesłanka ta niewątpliwie dokonuje wartościowania życia ludzkiego, przede wszystkim ze względu na rokowania co do szans przeżycia. Zróżnicowanie to następuje, zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu, wyłącznie na podstawie prawdopodobieństwa.

Rada Ministrów zobowiązana jest przedstawiać corocznie sprawozdanie z wykonania ustawy (art. 9 ustawy o planowaniu rodziny). Podstawą do sporządzenia tego sprawozdania są dane gromadzone przez Ministerstwo Zdrowia za pomocą formularza MZ-29. Szpitale wypełniając ten formularz zobowiązane są do liczbowego określenia przypadków dokonanych aborcji w oparciu o ustawowe przesłanki, w tym szczegółowe określenie podstawy faktycznej zastosowania przesłanki eugenicznej.

Sposób sporządzenia formularza budzi jednak spore wątpliwości pod względem metodologicznym. Przede wszystkim pomija on część przesłanek, o których mówi art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o planowaniu rodziny, tj. inne niż wykazane w badaniach prenatalnych przesłanki medyczne albo nieuleczalne choroby zagrażające życiu płodu, gdyż posługuje się jedynie kategorią wyników badań prenatalnych[2].

W ostatnim czasie największe wątpliwości wzbudziła liczba aborcji dokonywanych z uwagi na zdiagnozowany zespół Downa. Z danych przedstawionych przez Radę Ministrów, uzyskanych w oparciu o formularz sprawozdania o działalności szpitala ogólnego MZ-29[3] (i ich literalnego brzmienia) wynika, że sumarycznie trisomia 21, zarówno bez dodatkowych wad jak i z wadami somatycznymi, to przyczyna 37,3% (388 przypadków) aborcji dokonanych z uwagi na przesłankę eugeniczną. Tym samym nie ulega wątpliwości, że zespół Downa jest główną przyczyną aborcji dokonywanych w oparciu o przesłankę eugeniczną.

Równolegle obok tego rozpoznania, sprawozdanie posługuje się ogólnymi kategoriami – „wady izolowanej” (dotyczącej jednego układu lub organu w badaniu obrazowym) oraz „wad mnogich” (wady dwóch i więcej układów lub organów w badaniu obrazowym), które ograniczają wartość poznawczą tego zestawienia, nie tylko z uwagi na dużą różnorodność wad wrodzonych izolowanych i mnogich, lecz także dlatego, że formularz nie wyjaśnia, jakie dokładne rozpoznanie mieści się w tych kategoriach.

Nie jest przede wszystkim jasne, czy w obu tych kategoriach (wad izolowanej i mnogiej), mieszczą się tylko wady niekorekcyjne czy nierokujące wyzdrowienia (letalne). Tak szerokie określenie przesłanek w sprawozdaniu sprawia, że w kategoriach tych mogą mieścić się przypadki w rzeczywistości podlegające leczeniu (medycznym interwencjom wewnątrzmacicznym czy postnatalnym), np. tetralogia Fallota, czy wręcz wykraczające poza przesłanki ustawowe ze względu na charakter lekki wady. Samo bowiem rozpoznanie nie jest równoznaczne z określeniem stopnia ciężkości, gdyż niektóre wady mogą mieć szerokie spektrum zróżnicowania.

Lista, którą posługuje się formularz MZ-29[4], opiera się na dysproporcji w diagnostyce, między prawdopodobieństwem wystąpienia zespołu Downa a lakoniczną kategoryzacją wady izolowanej czy wad mnogich. Zwrócić należy uwagę, że wady izolowane są zróżnicowane pod względem znaczenia klinicznego i rokowniczego, a wobec tego nie jest możliwe jednoznaczne określenie, czy powodem aborcji była wada rzeczywiście ciężka, zagrażająca życiu płodu zgodnie z przesłanką ustawową (letalna czy nieletalna).

Krzyżowanie się kategorii wykorzystanych w sprawozdaniu MZ-29 sprawia, że nie jest możliwe, a czasem wręcz niezasadne, jednoznaczne określenie, co było rzeczywistą przyczyną dokonania aborcji w oparciu o przesłankę eugeniczną.

Mając na uwadze powyższe, apelujemy do Ministra Zdrowia o zmianę sposobu sprawozdawania przyczyn wykonania aborcji, poprzez uwzględnienie wszystkich przesłanek określonych w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o planowaniu rodziny oraz w sposób umożliwiający precyzyjne i jednoznaczne udokumentowanie rozpoznania będącego podstawą przeprowadzenia aborcji. Tworzenie zamkniętej listy wydaje się być problematyczne z wielu powodów, także z tego względu, że interpretacja znaczenia klinicznego aberracji chromosomowych lub innych wad jest trudna i często niejednoznaczna.

Formularz sprawozdawania może posługiwać się ogólnymi kategoriami, ale w taki sposób, aby można było do nich zaklasyfikować określone stany tylko wówczas, jeżeli ewidentnie nie spełniają przesłanek wcześniej wymienionych. Natomiast sprawozdawanie przyczyn dokonania aborcji na podstawie przesłanki eugenicznej powinno opierać się o dokumentację medyczną i odzwierciedlać stan faktyczny.

Niemniej trzeba podkreślić, że przesłanki te mają swoje umocowanie w mentalności eugenicznej i są nie do zaakceptowania. Stąd też postulujemy podjęcie wszelkich działań mających na celu ostateczne wyeliminowanie możliwości pozbawienia życia w fazie prenatalnej dziecka poczętego, u którego stwierdzono występowanie określonej niepełnosprawności.

Podpisali:

Prof. Zdzisława Kobylińska,

Prof. Krzysztof Wiak

Prof. Bogdan Chazan

Prof. Krzysztof Motyka

Prof. Tadeusz Pietrucha

Prof. Ewa Dwoch- Gajzlerska

Prof. Piotr Rieske

Dr hab. Andrzej Lewandowicz

Dr Jennifer Castaneda

Dr Błażej Kmieciak

Dr Tymoteusz Zych

Dr Marcin Olszówka,

Mec. Jerzy Kwaśniewski

Olaf Szczypiński,