Rząd pracuje nad ustawą, która wymusi wykonywanie orzeczeń Trybunału w Strasburgu sprzecznych z polską Konstytucją

Adobe Stock

• Trwają prace nad rządowym projektem ustawy o wykonywaniu orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

• Na prośbę Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Instytut Ordo Iuris przekazał stanowisko na temat projektowanej ustawy.

• W ocenie Ordo Iuris, projekt niesie zagrożenia dla ładu konstytucyjnego państwa i powinien zostać odrzucony w pierwszym czytaniu.

• Wśród zagrożeń na jakie wskazuje Ordo Iuris jest nałożenie na Polskę obowiązku wykonywania orzeczeń sprzecznych z polską Konstytucją oraz nieuwzględnianie interesu państwa i polskiej racji stanu w procesie wykonywania orzeczeń ETPC.

PRZECZYTAJ OPINIĘ – LINK

Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ) zwróciło się do Instytutu Ordo Iuris z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie rządowego projektu ustawy o wykonywaniu orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (UD 177). O ocenę projektu poproszonych zostało również 10 innych organizacji, m.in. Amnesty International, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Fundacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny „Federa” czy Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”. Po zapoznaniu się z projektem oraz jego uzasadnieniem, Instytut przekazał MSZ negatywną opinię wraz z rekomendacją odrzucenia projektu w pierwszym czytaniu.

Projektowana ustawa ma na celu ukształtowanie stanu prawnego, w którym obowiązek wykonywania orzeczeń ETPC, z poziomu międzynarodowego deklaratoryjnego zobowiązania przejdzie do obowiązku prawnego wynikającego z konkretnych norm ustawowych, z odpowiedzialnością za jego niewykonanie włącznie.  Projektodawcy wskazują przy tym, że ustawa ma za zadanie „przywracanie praworządności” w Polsce i zwiększenie liczby wykonywanych orzeczeń ETPC. Co więcej, autorzy projektu sami podkreślają, że w porównaniu do innych państw Rady Europy, Polska znalazła się w 2024 r. na 7 miejscu wśród 46 krajów pod względem liczby spraw wykonanych (w 2023 r. była na 6 pozycji, a w 2022 r. - na 13 pozycji). Zauważają także, że jest to wynik relatywnie dobry. Już sam ten aspekt wskazuje, że Polska, co do zasady, nie ma problemu z wykonywaniem orzeczeń ETPC.

Sprawy, w których orzeczenia ETPC pozostają niewykonane to nierzadko sprawy o kontrowersyjnym stanie faktycznym i prawnym – jak te związane z instytucjonalizacją konkubinatów jednopłciowych, czy ochroną prawa do życia od poczęcia. Wydaje się, że właśnie to – niewykonywanie orzeczeń „kontrowersyjnych”, czyli zazwyczaj sprzecznych z polską Konstytucją – stanowi bolączkę obecnego rządu i dało asumpt do powstania opiniowanego projektu.

Jak wskazano w opinii, na przestrzeni ostatnich lat prawotwórcza działalność Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) uległa znacznemu nasileniu, a orzeczenia ETPC nierzadko wykraczają daleko poza pierwotną intencję państw sygnatariuszy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (Konwencja).

W szeregu orzeczeń ETPC dochodzi do kolizji szeroko interpretowanych przez ETPC postanowień Konwencji z normami konstytucyjnymi państwa sygnatariusza Konwencji. Przykładem jest wyrok Trybunału z 27 lutego 2025 r. (Szypuła i inni v. Polska), którego wykonania wymaga od Polski Konwencja, choć stanowiąca najwyższe źródło prawa w Polsce Konstytucja RP wyklucza instytucjonalizację konkubinatów jednopłciowych. Art. 18 Konstytucji RP nakazuje Rzeczypospolitej otaczanie szczególną opieką małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny, a doktryna i orzecznictwo nie pozostawiają wątpliwości, że jego treść wyklucza tworzenie alternatywnych wobec małżeństwa instytucji prawa rodzinnego.

Tymczasem art. 4 projektowanej ustawy zawiera kluczowy z punktu widzenia celów ustawy zapis, nakładający na organy władzy publicznej i inne podmioty wykonujące zadania publiczne obowiązek niezwłocznego wykonania orzeczeń Trybunału.

– Wprowadzenie do systemu prawnego ustawy o wykonywaniu orzeczeń ETPC będzie prowadzić do prób wykonywania orzeczeń, których treść jest wprost sprzeczna z Konstytucją RP. Jednocześnie podejmowanie takich inicjatyw będzie całkowicie nieracjonalne i nieekonomiczne, jako że są to działania z góry skazane na orzeczenie o niekonstytucyjności danych regulacji przez Trybunał Konstytucyjny. Wejście w życie tej ustawy prowadziłoby także do niedopuszczalnej sytuacji, w której rząd niepodległego i suwerennego państwa uznaje orzeczenia międzynarodowego trybunału za nadrzędne względem Konstytucji RP – komentuje Anna Kubacka z Centrum Prawa Międzynarodowego Instytutu Ordo Iuris.

Ponadto, mimo wprowadzenia przez ustawę szeregu środków dających możliwość stopniowalnego realizowania orzeczeń ETPC w różnych zakresach, obowiązek wykonywania orzeczeń ma być (zgodnie z omawianym projektem) obowiązkiem bezwzględnym, a projektowana ustawa, zarówno w treści projektu, jak i w treści uzasadnienia oraz ocenie skutków regulacji, nie odwołuje się do pojęcia interesu państwa ani racji stanu.

– W opinii przedstawionej MSZ wskazaliśmy przykłady orzeczeń i sytuacji, w których państwa takie jak Wielka Brytania czy Grecja z pełną świadomością nie wykonują orzeczeń ETPC z uwagi na interes państwa i rację stanu. Są to przede wszystkim orzeczenia związane z masową imigracją do tych państw i faktem, że ich rządy zdecydowały się przedłożyć interes i bezpieczeństwo prawa własnych obywateli ponad prawa zakwalifikowanych do deportacji migrantów. Zaproponowana przez rząd ustawa, gdyby weszła w życie, spowodowałaby, że Polska sama nałożyłaby na siebie obowiązek wykonania nawet skrajnie niekorzystnych z punktu widzenia interesu państwa i polskiej racji stanu orzeczeń ETPC – podkreśla Anna Kubacka.