Odpowiedź Ordo Iuris na wyjaśnienia RPO w sprawie bonu wychowawczego w Nysie
wprowadzającą bon wychowawczy – comiesięczne świadczenie pieniężne na drugie i każde kolejne dziecko w wieku od roku do 6 lat. Korzystający z bonu rodzice mają sami decydować, na jaką formę opieki nad dzieckiem przeznaczą pieniądze. Aby uzyskać świadczenie, rodzice dziecka muszą spełnić szereg przesłanek, w tym pozostawać w związku małżeńskim.
Zastrzeżenia co do zgodności z prawem uchwały przedstawił Rzecznik Praw Obywatelskich. RPO zakwestionował przede wszystkim kryterium pozostawania przez rodziców w związku małżeńskim oraz wymóg wykonywania pracy zawodowej przez jednego z rodziców. W swoim stanowisku twierdzi, że tak określone kryteria mogą naruszać zasadę równego traktowania (art. 32 Konstytucji), dyskryminując osoby żyjące w związkach nieformalnych, samotnie wychowujących dzieci oraz osób bezrobotnych.
Instytut Ordo Iuris poddał analizie prawnej uchwałę i stanowisko Rzecznika. W swojej opinii dowodzi, że uchwała Rady Miejskiej w Nysie jest wolna od wad prawnych, a argumentacja Rzecznika zawiera szereg błędów oraz ignoruje orzecznictwo Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Ordo Iuris podkreślał w szczególności, że na gruncie orzecznictwa TK dopuszczalne jest tworzenie instrumentów polityki społecznej, które mają na celu preferencyjne traktowanie małżeństw. Instytut zgodził się z częścią innych rekomendacji dotyczących poszerzenia kręgu beneficjentów świadczenia, ale zwrócił uwagę, że decyzja w tym zakresie leży w kompetencji władz Nysy. Zagadnienie kręgu beneficjentów w zakresie podniesionym przez Rzecznika nie stanowi bowiem problemu prawnego, będąc konsekwencją przyjętych przez Radę Miejską preferencji i celów polityki społecznej.
11 grudnia 2015 r. w reakcji na analizę Instytutu Ordo Iuris Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich nadesłało do Instytutu swoje wyjaśnienia. Dokument budzi zdziwienie – powtarza bowiem wcześniej sformułowane stanowisko Rzecznika i nie odnosi się w żaden sposób do argumentów prawnych podniesionych w analizie Instytutu Ordo Iuris. W związku z tym Instytut rekapituluje przedstawione stanowisko.
W analizie opublikowanej przez Instytut podkreślono, że bon ma charakter komplementarny wobec innych, już istniejących, instrumentów wsparcia, stawiających w uprzywilejowanej pozycji osoby samotnie wychowujący dzieci bądź żyjące w związkach nieformalnych. Kreują one system preferencji w którym małżeństwu przypada zaledwie poślednia rola. Stanowią zatem kontekst bez uwzględnienia którego ocena nyskiej uchwały nie może być pełna. Tymczasem to właśnie instytucja małżeństwa powinna cieszyć się specjalnym statusem, nie tylko w wymiarze deklaratywnym ale także praktycznym. Przemawia za tym ugruntowane w powszechnym doświadczeniu przekonanie o małżeństwie jako najważniejszym czynniku warunkującym stabilność stosunków rodzinnych oraz związane z jego specyfiką wysokie wymagania i oczekiwania formułowane wobec osób publicznie ślubujących sobie dozgonną wierność. Nie przeczy temu ani niczego w tym przedmiocie nie zmienia przywołana w piśmie Rzecznika interpretacja pojęcia rodziny. To bowiem na tle takiego właśnie rozumienia tego terminu powstawało cytowane przez nas orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego eksponujące znaczenie związku małżeńskiego. Nie bez powodu formułowany jest w nim nakaz podejmowania działań, które umacniają więzi między małżonkami i zakaz rozwiązań, które preferowałyby wychowywanie dzieci tylko przez jednego z rodziców albo nawet przez oboje z nich, ale bez zawierania związku małżeńskiego.
Instytut analizuje także orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego określające dopuszczalny zakres kryteriów różnicujących dostęp do instrumentów polityki społecznej, dowodząc, że rozwiązania przyjęte w uchwale nie stoją w sprzeczności z art. 32 Konstytucji.
Ordo Iuris rekomenduje przy tym poszerzenie kręgu beneficjentów bonu m.in. o osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, małżeństwa posiadające dzieci od 3 do 6 roku życia, w których pracuje zarobkowo tylko jeden rodzic, oraz osoby faktycznie samotnie wychowujące dzieci. W tym ostatnim zakresie zaleca przyjęcie formuły, która utrudni wykorzystywanie statusu samotnego rodzica przez osoby, które faktycznie żyją w konkubinacie. Instytut zwraca przy tym uwagę, że zagadnienie rozszerzenia kręgu beneficjentów, tak w zakresie przedstawionym przez Rzecznika, jak i przez Instytut, nie stanowi wymogu prawnego, a uchwała w obecnej formule jest legalna. Ewentualna decyzja w tej sprawie leży w kompetencji władz Nysy.
