dziecko

W listopadzie 2006 r. Gruzinka Lia Shioshvili, po pobiciu przez rosyjskich funkcjonariuszy, poroniła dziecko. Dziś w sprawie z jej powództwa przeciwko Rosji interweniuje ADF International, postulując przyznanie dziecku na prenatalnym etapie rozwoju szczególnej ochrony prawnej.

Pod koniec kwietnia 2014 r. ADF International przedłożył w Europejskim Trybunale Praw Człowieka w Strasburgu swoją interwencję w sprawie Lii Shioshvili – Gruzinki, która w wyniku złego traktowania ze strony rosyjskich funkcjonariuszy poroniła. Jak podkreślił prawnik ADF International Robert Clark, na ochronę zasługuje każde niewinne życie, co potwierdza także prawo międzynarodowe. „Życie ludzkie posiada wartość zarówno przed jak i po narodzeniu. ETPCz ma dziś możliwość potwierdzenia tego faktu, zgodnie z tym, co twierdzi już wiele systemów prawa międzynarodowego, które uznają życie nienarodzonych dzieci za wartość.”

Gruzince Lia Shioshvili nakazano opuszczenie Rosji po 3 latach pobytu, gdy była w ósmym miesiącu ciąży ze swoim piątym dzieckiem. W ciągu kolejnych kilku tygodni Shioshvili z dziećmi usiłowała przedostać się do Gruzji, doświadczyła jednak nieludzkiego traktowania ze strony rosyjskich funkcjonariuszy migracyjnych. Pozostawili ją oni na długo w zimnych pomieszczeniach, nie oferując jedzenia ani wody, zmuszając ją do wielogodzinnego stania w oczekiwaniu na zakończenie procedury sprawdzenia jej dokumentów. W rezultacie Shioshvili zachorowała, przeszła szereg ataków astmy i popadła w depresję. Kilka dni później urodziła martwe dziecko.

W sprawie Shioshvili przeciwko Rosji ADF International podnosi, że ochrona przyznana nienarodzonym dzieciom tak na poziomie narodowym, jak i w państwach członkowskich oraz liczne traktaty międzynarodowe wskazują, że ETPC powinien odnosić konwencyjną ochronę życia ludzkiego również do prenatalnego etapu rozwoju. W swej interwencji, ADF opiera się na przepisach prawa międzynarodowego, w tym Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r., Konwencji Genewskiej z 1949 r. oraz Konwencji Praw Dziecka z 1989 r.

Jak wyjaśnia Wicedyrektor ADF International Roger Kiska, przytoczone przez organizację wyraźne odniesienia zawarte w prawie międzynarodowym i regionalnych traktatach praw człowieka są dobrym argumentem na to, że międzynarodowe struktury prawne winny chronić życie ludzkie również w prenatalnej fazie rozwoju. „Mamy nadzieję, że ETPC podzieli nasze argumenty dla dobra Lii i jej zmarłego dziecka, a także dla dobra wszystkich kobiet i dzieci w całej Europie” – podkreśla prawnik.

Wyrażane przez Rzecznik Praw Pacjenta, Krystynę Barbarę Kozłowską sugestie, jakoby dziecko i jego prawa podlegały ochronie dopiero po urodzenia, są pozbawione podstaw prawnych.

10 lipca b.r. media opublikowały wypowiedź Rzecznik Praw Pacjenta, Krystyny Barbary Kozłowskiej, która kontrolę przestrzegania praw dziecka uzależniła od jego urodzenia się powołując się na art. 8 k.c. W związku z powyższym, InstytutOrdo Iuris pragnie zauważyć co następuje:

Prawa dziecka przed porodem, jeszcze pod rządami poprzedniej ustawy zasadniczej, znalazły swoje umocowanie konstytucyjne. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku K 26/96, zasada demokratycznego państwa prawnego obejmuje gwarancje ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju oraz gwarancje ochrony zdrowia dziecka poczętego i jego niezakłóconego rozwoju. Wraz z uchwaleniem konstytucji z 1997 r. Trybunał Konstytucyjny wyraźnie uznał w sprawie K 26/97, że fakt dosłownego powtórzenia przepisu uznającego Rzeczpospolitą Polską za demokratyczne państwo prawne urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej „należy uznać za jasny wyraz intencji ustawodawcy konstytucyjnego do przejęcia dotychczasowego kształtu i rozumienia zasady demokratycznego państwa prawnego, tak jak się ona uformowała w praktyce konstytucyjnej, a zwłaszcza w orzecznictwie” TK po roku 1989.

Oznacza to, że gwarancje konstytucyjne przewidziane w art. 38 i art. 68 obecnej Konstytucji RP obejmują zarówno gwarancje ochrony życia ludzkiego w każdej (także prenatalnej) fazie jego rozwoju jak i gwarancje ochrony zdrowia dziecka poczętego i jego niezakłóconego rozwoju. Tym samym prawa dziecka, które korzysta ze świadczeń medycznych zanim się urodzi są prawami mającymi umocowanie konstytucyjne i znajdującymi swoje potwierdzenie i konkretyzację w regulacjach ustawowych. Dlatego z faktu powstania luki prawnej w kodeksie cywilnym⁽¹⁾ ignorującej uzyskanie przez Rzeczpospolitą charakteru demokratycznego państwa prawnego, nie można wyciągać wniosków pozbawiających najsłabsze dzieci ich praw, w szczególności praw pacjenta.

W świetle w art. 3 ust.1 pkt 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 6 listopada 2008 r. (u.p.p.) pacjentem (podmiotem praw pacjenta) jest osoba korzystająca ze świadczeń zdrowotnych, które muszą odpowiadać stanowi aktualnej wiedzy medycznej (art. 6 ust. 1 u.p.p.), ta zaś niewątpliwie traktuje płód jako pacjenta⁽²⁾. Ponadto, świadczeń zdrowotnych udziela pacjentowi lekarz, który w myśl art. 8 u.p.p. musi się kierować zasadami etyki zawodowej wyraźnie nakazującej mu (art. 39 Kodeksu Etyki Lekarskiej) w równym stopniu co matkę ciężarną otoczyć troską i dziecko. Wreszcie art. 2 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, nie pozostawia wątpliwości, że od poczęcia mamy do czynienia z dzieckiem, a zatem i podmiotem praw dziecka.

Również prawo międzynarodowe jasno wskazuje, że dziecku przysługują prawa do opieki medycznej na każdym etapie rozwoju. Konwencji Praw Dziecka ONZ z 1989 w art. 24 nakłada na Polskę obowiązek uznania prawa dziecka m.in. do maksymalnych udogodnień w zakresie leczenia oraz rehabilitacji, a za sposób realizacji tego prawa uznaje zapewnienie matkom odpowiedniej opieki również przed porodem (art. 24 ust. 2 (d)). Podobnie Deklaracji Praw Dziecka ONZ z 1959 r. wzywa kraje do zapewnienia dziecku zdrowego rozwoju, m.in. poprzez szczególną ochronę i opiekę dziecku i matce zarówno przed, jak i po urodzeniu (zasada 4).

Tym samy stanowczo stwierdzić należy, że wyrażane przez Rzecznik Praw Pacjenta, Krystynę Barbarę Kozłowską sugestie, jakoby dziecko i jego prawa podlegały ochronie prawnej dopiero od momentu jego urodzenia, są pozbawione podstaw prawnych. W szczególności, są bezzasadne w świetle Konstytucji oraz unormowań ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, których przestrzeganiem ma zajmować się Pani Rzecznik.

1. Luka ta powstała w następstwie uchylenia, wprowadzonego w wyniku przemian ustrojowych, § 2 w art. 8 k.c., którego dokonano ustawą z dnia 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 139, poz. 646).

2. K. Kosińska-Kaczyńska, M. Wielgoś, Czy płód może odczuwać ból?, „Ginekologia Polska”, Nr 82, 2011, s. 135. „Współczesna medycyna traktuje płód ludzki jako odrębnego pacjenta”.