Ordo Iuris na posiedzeniu w MSZ. Instytut pyta resort o wykonywanie wyroków Trybunału w Strasburgu

Adobe Stock

· W Ministerstwie Spraw Zagranicznych miało miejsce posiedzenie międzyresortowego Zespołu ds. Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

· Na wydarzenie zostali zaproszeni przedstawiciele m.in. organizacji pozarządowych i zawodów prawniczych.

· Podczas spotkania Pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych do spraw postępowań przed ETPCz zreferował aktualne dane dotyczące liczby, zakresu oraz etapu postępowań zawisłych przed Trybunałem w Strasburgu, w które zaangażowana jest Polska, oraz tych, które w minionym roku udało się zakończyć.

· Uczestnicy posiedzenia mieli możliwość zadawania pytań. Dyskusja dotyczyła m.in. postępowań przed ETPCz związanych z przepisami chroniącymi życie od poczęcia oraz skargi złożonej przez Ukrainę przeciwko Federacji Rosyjskiej.

· Podobnie jak w poprzednich latach, w posiedzeniu wzięli aktywny udział przedstawiciele Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.

Zespół ds. Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odpowiedzialny jest między innymi za wypracowywanie strategii implementacji wyroków ETPCz. Gremium spotyka się na posiedzeniach plenarnych cztery razy w roku. Począwszy od 2012 r. na jedno z posiedzeń zapraszani są przedstawiciele parlamentu, organizacji pozarządowych i zawodów prawniczych, celem wspólnej refleksji nad największymi problemami dotyczącymi egzekucji wyroków Trybunału, a także nad sposobami zaradzenia im oraz nad priorytetami działania na przyszłość. 

Na zaproszenie Pełnomocnika Ministra Spraw Zagranicznych ds. postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, w posiedzeniu wzięła udział także przedstawicielka Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris, Anna Kubacka. Instytut regularnie przedkłada ETPCz opinie „amicus curiae” w sprawach, które dotyczą kwestii określonych w celach statutowych Instytutu, takich jak m.in. ochrona małżeństwa i rodziny. Ostatnie posiedzenie miało na celu zreferowanie i podsumowanie działań Polski w zakresie wykonywania wyroków Trybunału w 2022 roku i było okazją do zadawania pytań o aktualnie toczące się postępowania i skargi zawisłe przed ETPCz.

Wyroki w tzw. sprawach aborcyjnych

Instytut zapytał Pełnomocnika MSZ ds. postępowań przed ETPCz m.in. o to, czy rządowi polskiemu udało się przekonać Komitet Ministrów, że wyroki w sprawach aborcyjnych (Tysiąc v. Polska, R.R. v. Polska i P. i S. v. Polska), wskazujące na brak procedury umożliwiającej efektywny dostęp do legalnej aborcji, zostały wykonane przez wprowadzenie możliwości wniesienia sprzeciwu od decyzji lekarza do Komisji Lekarskiej przy Rzeczniku Praw Pacjenta.

W odpowiedzi Pełnomocnik wskazał, że Polska podtrzymuje swoje twierdzenie o wykonaniu wyroku. Wyroki zostały wykonane poprzez wprowadzenie w ustawie o prawach pacjenta prawa do zażądania drugiej opinii lekarza lub zwołania konsylium lekarskiego oraz przez zagwarantowanie prawa do wniesienia sprzeciwu od opinii lekarskiej do Komisji Lekarskiej przy Rzeczniku Praw Pacjenta. Komitet Ministrów będzie jednak jeszcze debatował na temat tych wyroków w czerwcu 2023 r.

Skargi wniesione w związku z zakazem aborcji eugenicznej

Według doniesień medialnych, do ETPCz wpłynąć miało około tysiąca skarg przeciwko Polsce w związku z zakazem aborcji eugenicznej (wprowadzonym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. sygn. akt K 1/20). Tymczasem w bazie HUDOC Trybunału w Strasburgu opublikowano jak dotąd jedynie kilkadziesiąt takich skarg. O rozbieżności te oraz stan skarg i stanowisko Polski, Instytut również zapytał przedstawiciela MSZ.

Do ETPCz rzeczywiście wpłynęło ok.1200 skarg, zakomunikowano jednak jedynie około 20 z nich. Wiele skarg zostało odrzuconych lub wycofanych przez samych skarżących. Okazuje się, że część skarg dotyczyła kobiet, które nie były nawet w ciąży, cześć dotyczy natomiast aborcji za granicą. Skargi skreślone z tych powodów uznaje się za rozstrzygnięcia pozytywne dla Polski.

B.B. vs Polska

W grupie spraw aborcyjnych zapadła w 2022 r. jedna decyzja. Sprawa B.B. vs Polska dotyczyła odmowy aborcji ciąży kilka lat temu w Warszawie. Trybunał zauważył, że postępowania cywilne nie zostały merytorycznie rozpoznane przez polskie sądy, ponieważ skarżąca zawarła ze szpitalem ugodę pozasądową, otrzymała odszkodowanie i cofnęła powództwa.  Na wniosek skarżącej Trybunał nie ujawnił w decyzji dokładnej kwoty ugody, wskazał jednak, że otrzymana przez skarżącą kwota przekroczyła przyznawane przez Trybunał w innych polskich sprawach dotyczących dostępu do aborcji oraz stawki, które zazwyczaj przyznaje za naruszenie praw skarżących na podstawie art. 3 i 8 Konwencji. W związku z tym, Trybunał orzekł, że skarżąca nie posiada statusu ofiary naruszenia w rozumieniu art. 34 Konwencji i uznał skargę za niedopuszczalną.

Skarga Ukrainy przeciwko Rosji

Podczas posiedzenia dyskutowano także na temat skargi jaką do Europejskiego Trybunału Prawa Człowieka złożyła Ukraina w związku z napaścią Federacji Rosyjskiej i jej późniejszymi działaniami na terytorium Ukrainy. Ukraina skierowała skargę międzypaństwową przeciwko Rosji 22 czerwca 2022 r., potem uzupełniła jej treść w odniesieniu do faktów, które miały miejsce po tej dacie.

Przypisanie jurysdykcji ETPCz nie budzi wątpliwości. Rosja w związku z wykluczeniem z Rady Europy przestała co prawda być stroną Konwencji, zakończyła się też kadencja sędziego rosyjskiego w Trybunale, niemniej Trybunał pozostaje właściwy w skargach dotyczących sytuacji sprzed wykluczenia Rosji z RE (obecnie zawisło ponad 16 tysięcy skarg przeciwko Rosji).

Rosja de facto zaprzestała współpracy z Trybunałem. Nie uczestniczy w ogóle w jego pracach i to pomimo stworzenia dla niej specjalnych procedur umożliwiających współpracę w dotyczących jej sprawach. Do tej pory Trybunał przyjmował domniemanie prawdziwości twierdzeń niezaprzeczonych przez rząd państwa, przeciwko któremu złożono skargę. Jak wskazano podczas posiedzenia, w opinii polskiego MSZ należy takie działania przyjąć wobec Rosji także teraz.

W przewidzianym Konwencją terminie, Polska i inne 24 państwa RE złożyły wnioski o dopuszczenie do postępowania w charakterze strony trzeciej. Decyzji w tej sprawie można spodziewać się na koniec stycznia 2023 r. Już teraz Trybunał wydał jednak szereg zarządzeń wobec Rosji nakazujących zaprzestanie naruszeń Konwencji (dotyczących m.in. ewakuacji ludności czy zaprzestania wykonywania wyroków śmierci).

„Doroczne posiedzenie międzyresortowego zespołu ds. ETPCz na które zapraszane są między innymi organizacje pozarządowe, w tym przedstawiciele Ordo Iuris, to doskonała okazja, by nie tylko zapoznać się z podsumowaniem aktywności w relacjach Trybunał-Polska w mijającym roku, ale także aby poznać i przedyskutować stanowiska jakie Polska przyjmuje w określonych sprawach. Motywacje jakie stały za podjęciem określonych kroków prawnych, czy też plany polskiego rządu dotyczące dalszych postępowań, to cenne informacje, które pozwalają także w naszej pracy Centrum Prawa Międzynarodowego planować przyszłe aktywności” – zauważa Anna Kubacka z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.